Στη Μαρία Ανδρέα

Στο σημερινό μας δημοσίευμα θα κάνουμε μια περιδιάβαση στις βόρειες ακτές του Ριζοκαρπάσου και, κυρίως, πιο ανατολικά από την αρχαία Καρπασία. Θα μιλήσουμε για την περιοχή της Κρεμμαστής και για το Νερό της Κρεμμαστής που θεωρείται περίφημο. Επίσης θα ταξιδέψουμε νοερά σε δύο νησάκια με βλάστηση, στα οποία φώλιαζαν αγριοπερίστερα, και θα αναφερθούμε σε μια βραχονησίδα γνωστή με το όνομα Κουρκουάς. Μετά την Αφέντρικα, δηλαδή την αρχαία πόλη Ουρανία, βρίσκεται η περιοχή του Έξαρχου της οποίας η ονομασία, όπως θα σχολιάσουμε στη συνέχεια, φαίνεται να συνδέεται με την εξαρχία, δηλαδή την εκκλησιαστική περιφέρεια όπου εδρεύει αντιπρόσωπος του Πανάγιου Τάφου. Τέλος, θα αναφερθούμε στον ποταμό και στην περιοχή του Ρώνα, που βρίσκεται δυτικά του Αγίου Φίλωνα.

Στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου υπάρχει μια περιοχή με το όνομα Κρεμμαστή και εκεί υπάρχει μια πηγή με νερό που αναβλύζει. Πρόκειται για το περίφημο Νερό της Κρεμμαστής. Το νερό αυτό είχε όλες τις ιδιότητες για να χαρακτηρίζεται άριστης ποιότητας, όπως έτυχε να ακούσουμε σε αλλοτινούς καιρούς από τους Ριζοκαρπασίτες. Η πηγή του Νερού της Κρεμμαστής βρίσκεται στην ακτή και στα ανατολικά της αρχαίας πόλης Καρπασίας. Το νερό της πηγής αυτής παλαιότερα έτρεχε συνεχώς, ενώ σήμερα αναβλύζει νερό ανάλογα με τη βροχόπτωση. Η πηγή αυτή πρέπει να δημιουργήθηκε από τα ρυάκια τα οποία οι κάτοικοι ονομάζουν ποταμούς και πηγάζουν από τους λόφους που βρίσκονται προς τα βόρεια της Κρεμμαστής, όπως είναι ο ποταμός της Αγίας Αθανασίας, ο ποταμός του Ρουχά και κυρίως ο ποταμός ο αποκαλούμενος του Χριστού.

Από εδώ σχεδόν πριν από πέντε αιώνες είχε περάσει και ο Λεονάρδος Donà, γιος του τότε Βενετού τοποτηρητή της Κύπρου, που έμελλε αργότερα να γίνει δόγης. Ο Λεονάρδος Donà, μαζί με τα άλλα ενδιαφέροντα που διέσωσε στο ημερολόγιό του, δεν παρέλειψε να κάνει αναφορά στην πηγή αυτή. Στην ίδια περιοχή της Κρεμμαστής υπάρχει στη θάλασσα πλούσια βαφή, δηλαδή χρωστική χλωρίδα της θάλασσας. Ως γνωστόν στο Ριζοκάρπασο χρησιμοποιούμε αυτή τη βαφή της θάλασσας για να βάφουμε τα πασχαλινά αβγά και γι' αυτό έχουν ένα εξαίσιο χρώμα και μοσχοβολούν ιώδιο της θάλασσας. Στη γύρω περιοχή της Κρεμμαστής φυτρώνουν άγρια ραδίκια, τα οποία ονομάζουμε ραδίκια της θάλασσας και τα άνθη τους τα λέμε αθάνατα, γιατί παραμένουν ωραία και διατηρούνται και όταν ακόμη αποξηρανθούν. Επίσης φυτρώνουν στην ίδια περιοχή άγρια σπανάκια, τα οποία ονομάζουμε σπανάκια της θάλασσας ή του γιαλού, ή αρκοσπάναχα. Με αυτά φτιάχνουμε τα εύγευστα σπανοκοπιτάκια, τα οποία τηγανίζουμε σε πλούσιο ελαιόλαδο / μαυρόλαδο του Ριζοκαρπάσου.

Η Λευκόνησος

Η Λευκόνησος είναι ένα μικρό νησάκι στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου, το οποίο αναφέρεται από τους Ριζοκαρπασίτες ως ο Λευκόνησος. Είναι προς τα ανατολικά του Αγίου Φίλωνα και πριν φθάσουμε στην αρχαία πόλη Ουρανία ή Αφέντρικα, όπως αναφέρεται η περιοχή από τους Ριζοκαρπασίτες από το επίθετο της Παναγίας της Αφέντρικας, δηλαδή της Αφέντισσας. Το νησάκι αυτό, η Λευκόνησος, έχει βλάστηση όπως πολλούς θάμνους και στις βραχοσπηλιές του φωλιάζουν αγριοπερίστερα. Πολύ συχνά οι Ριζοκαρπασίτες πήγαιναν έως εκεί κολυμπώντας για να συλλάβουν από τις φωλιές τους μικρά αγριοπερίστερα, που αποτελούσαν ένα ωραιότατο έδεσμα. Η Λευκόνησος είναι πιο κοντά στην ακτή από ό,τι το νησί του Στύλου.

Είναι σημαντικό ότι η Λευκόνησος μνημονεύεται ήδη από το 1557 και στο χειρόγραφο του Λεονάρδου Donà. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούν ότι τα ελληνικά τοπωνύμιά μας έχουν μακρά ιστορία. Πρέπει η αναφορά του Λεονάρδου Donà να είναι η παλαιότερη γραπτή αναφορά που έχουμε για τη Λευκόνησο. Μεταξύ των όσων σημαντικών στοιχείων διέσωσε ο μετέπειτα δόγης για το Ριζοκάρπασο και τη γύρω περιοχή του ανατολικού τμήματος της χερσονήσου Καρπασίας περιλαμβάνεται και η Λευκόνησος (Lefconiso).

Ο Έξαρχος

Στα βορειοανατολικά του Ριζοκαρπάσου βρίσκεται η περιοχή η αποκαλούμενη Έξαρχος. Η περιοχή αυτή είναι παράκτια με εύφορα κτήματα και γειτνιάζει με την περιοχή της Αφέντρικας. Στον Έξαρχο υπήρχαν κάποτε αρκετά αγροτόσπιτα στα οποία ζούσαν οικογένειες Ριζοκαρπασιτών λόγω των γεωργικών εργασιών τους. Σιγά-σιγά ο αγροτικός αυτός οικισμός εγκαταλείφθηκε, γιατί εκτός των άλλων δυσκολιών που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοί του υπήρχαν πολλές δυσχέρειες όσον αφορά τη φοίτηση των παιδιών τους στο σχολείο λόγω της απόστασης του Έξαρχου από την κωμόπολη του Ριζοκαρπάσου, αφού απείχε περίπου οκτώ χιλιόμετρα. Αναφέρεται, χωρίς όμως να έχει επιβεβαιωθεί από κάποια γραπτή μαρτυρία, ότι το όνομα της περιοχής σχετίζεται με το ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην Κύπρο από τα βυζαντινά χρόνια είναι ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου και το τοπωνύμιο Έξαρχος του Ριζοκαρπάσου σχετίζεται άμεσα μαζί του και ιδού πώς. Μεταξύ των μετοχίων της Εξαρχίας που είχε στην Κύπρο το Πατριαρχείο αναφέρονται και η περιοχή του Έξαρχου και η γειτνιάζουσα μαζί του εκκλησία της Παναγίας της Αφέντρικας και η γύρω περιοχή. Ήταν δηλαδή κάποτε και πριν την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου(1570-1571) μια περιοχή που ανήκε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου ως εκπρόσωπός του στη μεγαλόνησο μεριμνούσε για τα μετόχιά του και έτσι η περιοχή έλαβε την ονομασία Έξαρχος.

Ακόμα και σήμερα στην περιοχή του Έξαρχου υπάρχουν ερειπωμένα σπίτια που μαρτυρούν ότι κάποτε εκεί υπήρχε ένας μικρός αγροτικός οικισμός. Στην ακτή της περιοχής του Έξαρχου μπορούσε κανείς να μαζέψει ωραίες και μεγάλες πεταλλίνες και στις γύρω δόμες μπορούσε κανείς να βρει ωραιότατες πιττακάρες, που είναι το πιο νόστιμο και πιο σπάνιο είδος καραόλων του Ριζοκαρπάσου.

Ο Κουρκούας και το Νησί του Στύλου

Στην ίδια περιοχή, στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου αλλά πιο απομακρυσμένη από τη Λευκόνησο, βρίσκεται μια βραχονησίδα που δέρνεται αέναα από τη θάλασσα. Η βραχονησίδα αυτή όπως φαίνεται από μακριά μοιάζει με έναν κουρκουτά, ενώ άλλοι λένε πως μοιάζει πιο πολύ με βάτραχο. Οι κάτοικοι της περιοχής, που δεν είναι άλλοι από τους Ριζοκαρπασίτες, ονόμασαν αυτή τη βραχονησίδα Κουρκουά. Εάν κάποιος αναρωτηθεί από πού προέρχεται το όνομα Κουρκουάς της βραχονησίδας αυτής, θα απαντήσουμε εύλογα ότι προέρχεται από τον κουρκουτά, αφού το άκακο αυτό ερπετό της Κύπρου στη ριζοκαρπασίτικη διάλεκτο ονομάζεται και κουρκουάς. Ο κουρκουτάς συνήθως υψώνει το κεφάλι του όπως κάθεται επάνω στις πέτρες και έτσι μοιάζει και η βραχονησίδα αυτή, δηλαδή με έναν κουρκουτά που κάθεται με ανασηκωμένο το κεφάλι.

Το Νησί του Στύλου βρίσκεται πιο μακριά από την ακτή από ό,τι η Λευκόνησος και είναι και πιο μικρό. Και στο νησάκι αυτό υπάρχει βλάστηση και φωλιάζουν και εδώ αγριοπερίστερα. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι στο Νησί του Στύλου συνήθιζαν οι Ριζοκαρπασίτες να κολυμπούν φτάνοντας ώς εκεί για ψάρεμα. Εκεί μπορούσε κανείς να αλιεύσει ωραιότατες κουρτούνες και σκάρους, τα αγαπημένα μας ψάρια. Το ψάρεμα γινόταν κυρίως με καλάμι αλλά και με σκαρκές, ένα είδος δικτυωτής κατασκευής σε στρογγυλό σχήμα που το άνοιγμά της έκλεινε προς τα μέσα και έτσι εγκλωβίζονταν εκεί οι σκάροι.

Ο ποταμός του Ρώνα ήταν προέκταση της Ποταμιάς που κατέληγε στη βόρεια ακτή στα βορειοδυτικά του Ριζοκαρπάσου. Υπάρχει δρόμος και σύμφωνα με τις πηγές πρόκειται για μεσαιωνικό ή μάλλον βυζαντινό, που αρχίζει μετά τη μονή της Παναγίας της Ελεούσας, περνά από την αρχαία πόλη Καρπασία στον Άγιο Φίλωνα, από την Αφέντρικα και καταλήγει στον Απόστολο Ανδρέα. Ο δρόμος αυτός σε κάποια σημεία είναι χαλικόστρωτος, γεγονός που μαρτυρεί ότι ανάγεται στα μεσαιωνικά χρόνια, αλλά πολύ πιθανόν να πρόκειται και για ρωμαϊκό. Αυτός ο δρόμος περνά από τον ποταμό Ρώνα γι' αυτό υπάρχει εκεί ένα μικρό γεφύρι μεσαιωνικό, το οποίο τώρα έχει σκεπαστεί με θάμνους. Αυτό τον δρόμο χρησιμοποίησε και ο Λεονάρδος Donà το 1557 όταν επέστρεφε από τον Απόστολο Ανδρέα ακολουθώντας τον δρόμο στα βόρεια της χερσονήσου.

Ο ποταμός του Ρώνα είναι γεμάτος από αροδάφνες, μερσινιές και βατομουριές. Στην περιοχή του ποταμού υπάρχει και ένα εκπληκτικό πευκόδασος και είναι παράδοξο γιατί ο χώρος εκεί είναι αμμώδης. Το δάσος αυτό είναι γνωστό ως δάσος του Ρώνα. Στην ίδια περιοχή φθάνουν πολλά αποδημητικά πουλιά και γι’ αυτό κάποτε ήταν κατάλληλος χώρος για κυνήγι. Στο δάσος του Ρώνα φύτρωναν άσπρα μανιτάρια, οι αποκαλούμενοι βυζατζοίτες. Επίσης εκεί μπορούσαμε να βρούμε στην άμμο και «πούλλες», ένα είδος κυπριακής τρούφας, τις οποίες κάναμε τηγανητές.

Συντάσσοντας το πιο πάνω κείμενο ταξιδέψαμε για ακόμη μια φορά από τον Έξαρχο στην Αφέντρικα, από την Αφέντρικα στη Λευκόνησο, από τη Λευκόνησο στο Νερό της Κρεμμαστής, από την Κρεμμαστή στον Άγιο Φίλωνα, από τον Άγιο Φίλωνα στον Ρώνα… Αθάνατη και λατρευτή πατρίδα… συλλογιστήκαμε…

Φωτογραφία: Το Νησί του Στύλου, φωτογραφία του Μακάριου Χρυσοστόμου