Tο Ριζοκάρπασο είναι η πιο εκτεταμένη κωμόπολη της Κύπρου και έχει τρεις μεγάλες ενορίες. Η πιο μεγάλη ενορία είναι αυτή της Αγίας Τριάδος που καλύπτει το βόρειο μέρος της κωμόπολης και στο νότιο μέρος βρίσκονται οι δύο άλλες ενορίες, το Λεκό και η Ανάβρυση. Σύμφωνα με τις πηγές η πιο παλαιά ενορία, ο πρωταρχικός δηλαδή πυρήνας της κωμόπολης, είναι η Αγία Τριάδα και το γεγονός αυτό μαρτυρείται από τις υπάρχουσες μεσαιωνικές εκκλησίες που βρίσκονται σ' αυτή όπως είναι η Αγία Μαύρη, η Αγία Μαρίνα, η Αγία Αθανασία αλλά και ίχνη ερειπίων άλλων ναών όπως η Αγία Παρασκευή ή ο Άγιος Στυλιανός.

Επιπρόσθετα η Αγία Τριάδα είναι η πιο κοντινή ενορία με τον πρόδρομο οικισμό του Ριζοκαρπάσου που δεν είναι άλλος από την αρχαία πόλη Καρπασία, που καταστράφηκε από τις αραβικές επιδρομές γύρω στον 7ο με 8ο αιώνα. Οφείλουμε ωστόσο να σημειώσουμε ότι στην περιοχή της Ποταμιάς, που αποτελεί υποενορία, θα μπορούσαμε να πούμε, της ενορίας της Ανάβρυσης, είχαν οικοδομηθεί τέσσερις υδρόμυλοι ήδη από τα πρώτα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας, κατά τον 16ο αιώνα, από τη βενετική οικογένεια Κορνάρο που ήταν φεουδάρχες του Ριζοκαρπάσου. Οι φεουδάρχες αυτοί, με τους υδρόμυλους εκμεταλλεύονταν τα πλούσια τότε νερά της Ποταμιάς. Υπάρχουν άλλωστε ενδείξεις ότι η αρχαία πόλη Καρπασία υδροδοτείτο από τα νερά της Ποταμιάς αφού βρέθηκαν τμήματα πήλινων αγωγών, που μετέφεραν το νερό από την Ποταμιά στην περιοχή της αρχαίας Καρπασίας.

Άγιος Ιωάννης της Ποταμιάς

Μέχρι τον 16ο αιώνα υπήρχαν στην Ποταμιά ερείπια εκκλησίας, όπως μαρτυρείται σε ανέκδοτη βενετική πηγή, αλλά δυστυχώς δεν αναφέρεται σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένη. Η εκκλησία αυτή κατά πάσα πιθανότητα πρέπει να ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, αφού στα νεότερα χρόνια οικοδομήθηκε από τους ιδιοκτήτες της Ποταμιάς μικρός ναός αφιερωμένος στον ίδιο άγιο. Διαφωτιστικά επίσης για τον ναό τον αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο είναι τα όσα μαρτυρεί και ο Στέφανος Lusignan, στο ιστορικό έργο του για την Κύπρο. Μεταξύ άλλων σημειώνει ότι η αρχαία πόλη Καρπασία καταστράφηκε και σήμερα, δηλαδή στην εποχή του, δεν ήταν παρά ένα μεγάλο χωριό ονομαζόμενο Άγιος Ιωάννης. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούν ότι από τότε στην περιοχή της Ποταμιάς και του Αγίου Ιωάννη μετά την οικοδόμηση των τεσσάρων υδρόμυλων των Κορνάρων, φαίνεται να δημιουργήθηκε ένας οικισμός παροίκων που εργάζονταν για τους φεουδάρχες, με την ονομασία Άγιος Ιωάννης. Ας σημειωθεί ότι ο Στέφανος Lusignan γνώριζε πολύ καλά την περιοχή του Ριζοκαρπάσου, αφού υπήρξε φέουδο των προγόνων του. Είναι παράδοξο ωστόσο το γεγονός ότι ο Lusignan αναφέρει ως διάδοχο οικισμό της αρχαίας πόλης Καρπασίας τον Άγιο Ιωάννη και όχι το Ριζοκάρπασο. Σ' αυτό δεν μπορούμε να δώσουμε εξήγηση, αλλά τα όσα αναφέρει και τα όσα απαντούν στις πηγές μαρτυρούν ότι η ενορία της Ανάβρυσης αποτελεί ανάπτυξη και προέκταση του Αγίου Ιωάννη της Ποταμιάς. Στη συνέχεια όμως με την επέκταση και δημιουργία της ενορίας της Ανάβρυσης ο Άγιος Ιωάννης από πρωταρχικός οικισμός της ενορίας αποτελεί μάλλον υποενορία της.

Στα ίδια έγγραφα που αφορούν στους Κορνάρους και τη σχέση τους με την Ποταμιά καταγράφονται και άλλες περιοχές που κατείχαν στο Ριζοκάρπασο, όπως είναι η Ανάβρυση και ο Καψαλόβουνος, οι οποίες απλά σημειώνονται ως κτήματα και όχι ως περιοχές που κατοικούνται. Έτσι γίνεται πρόδηλο ότι η ενορία της Ανάβρυσης δημιουργήθηκε μεταγενέστερα από την ενορία της Αγίας Τριάδας και κυρίως μετά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας. Η επέκταση της ενορίας της Ανάβρυσης προς τα ανατολικά είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας ενορίας, αυτής του Λεκού, η οποία συνεπώς είναι και η νεότερη από τις τρεις ενορίες. Επιπρόσθετα υπάρχει προφορική μαρτυρία ότι στην περιοχή του Λεκού, πριν δημιουργηθεί εκεί η ενορία, στον ίδιο χώρο υπήρχε δάσος. Από το Λεκό περνά ένας χείμαρρος ο Λεκώτης, ο οποίος ρέει και διασχίζει τις δύο νότιες ενορίες και σε κάποιο σημείο φθάνει και ενώνεται με τον χείμαρρο της Ποταμιάς. Συμπερασματικά σημειώνουμε ότι η ενορία της Αγίας Τριάδος είναι η πιο μεγάλη σε έκταση και η πιο παλιά, ακολουθεί η Ανάβρυση της οποίας ο πρώτος οικιστικός πυρήνας ήταν ο Άγιος Ιωάννης της Ποταμιάς. Αργότερα με την επέκταση της Ανάβρυσης προς τα ανατολικά δημιουργήθηκε και η ενορία του Λεκού.

Η μεγάλη έκταση την οποία καλύπτει η κωμόπολη Ριζοκαρπάσου οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι τα σπίτια είναι πολύ αραιοκατοικημένα και το καθένα διαθέτει μεγάλη έκταση, την αποκαλούμενη φρακτή, με πηγάδι και δένδρα όπως ελιές, χαρουπιές ή περβόλια και κήπους. Ακόμη στις φρακτές υπήρχε χώρος για να καλλιεργούνται όλα τα λαχανικά που χρησιμοποιούσε η οικογένεια και βέβαια χώρος για τα οικόσιτα ζώα. Αυτοί ήταν και οι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκαν στο Ριζοκάρπασο με την πάροδο των χρόνων ολόκληρες γειτονιές που έφεραν το δικό τους όνομα και σιγά σιγά αποτέλεσαν υποενορίες που ανήκαν στις τρεις μεγάλες ενορίες Αγίας Τριάδος, Ανάβρυσης και Λεκού. Κάποιες υποενορίες μπορεί να είναι κάπως απομακρυσμένες από την ενορία στην οποία ανήκαν. Και πρόκειται για τις ακόλουθες: Στο Λεκό υπάρχει μια υποενορία με το όνομα Γούππα προς την έξοδο του Ριζοκαρπάσου, όταν κατευθυνόμαστε προς τη Μονή του Αποστόλου Ανδρέα. Επίσης στην Ανάβρυση υπάρχουν δύο υποενορίες, στη μία ήδη αναφερθήκαμε, και είναι ο Άγιος Ιωάννης της Ποταμιάς και η άλλη είναι ο Καψαλόβουνος. Τέλος, στην ενορία της Αγίας Τριάδας που είναι η πιο παλαιά και η πιο μεγάλη υπάρχουν οι υποενορίες του Ασπροκόλυμπου, του Καττή, του Χριστού και των Λατσιών.

Ασπροκόλυμπος

Προς τα βορειοανατολικά του Ριζοκαρπάσου βρίσκεται η υποενορία της Αγίας Τριάδος με το όνομα Ασπροκόλυμπος. Πρόκειται προφανώς για ονομασία που προέρχεται από το όνομα του ποταμού, δηλαδή του μικρού χείμαρρου Ασπροκολύμπου. Το πρώτο συνθετικό του ονόματος του χειμάρρου είναι το επίθετο άσπρος και το δεύτερο το ουσιαστικό κόλυμπος, που στην κυπριακή διάλεκτο σημαίνει μικρή λίμνη. Και πράγματι τα νερά του χειμάρρου δημιουργούσαν κάποτε έναν κόλυμπο, δηλαδή μια μικρή λίμνη, γεγονός που αιτιολογεί το όνομά του. Ο Ασπροκόλυμπος ήταν μια υποενορία της Αγίας Τριάδος εντελώς ξεχωριστή αφού υπήρχε μικρή απόσταση μεταξύ τους, που δεν ήταν οικοδομημένη. Τα σπίτια του Ασπροκολύμπου ήταν οικοδομημένα σε δυο γειτονιές· η μία γειτονιά ήταν στη μια όχθη του χειμάρρου και η άλλη στην απέναντι όχθη. Στον Ασπροκόλυμπο κατοικούσαν περίπου δεκαπέντε οικογένειες. Ήταν μια πανέμορφη περιοχή με θέα στη θάλασσα του Ρόνα και καταπράσινη με πελώριες χαρουπιές, ελιές, περιβόλια και στην κοίτη του ομώνυμου χείμαρρου υπήρχε πλούσια βλάστηση από βατομουριές, μερσινιές και σκλινίτζια (βούρλα). Τα σκλινίτζια τα χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι του Ασπροκολύμπου ή και άλλοι για να φτιάξουν καλάθια, πανέρια και σκαρκές με τις οποίες μπορούσαν να εγκλωβίσουν σκάρους, τα αγαπημένα τους ψάρια που υπήρχαν σε πληθώρα στη θάλασσα του βορρά.

Στην απέναντι όχθη του Ασπροκόλυμπου αντικρίζαμε μέσα στο πράσινο τον μικρό καμαροσκεπή ναό με ημικυκλική αψίδα, αφιερωμένο στον μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο. Πρόκειται για οικοδόμημα του περασμένου αιώνα, ωστόσο υπήρχε παλαιός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο του Ασπροκολύμπου, όπως ονομάζεται. Όπως έχει διασώσει η προφορική παράδοση, αφού ίχνη του παλαιού ναού δεν διασώθηκαν, ήταν οικοδομημένος πιο βόρεια από τον υφιστάμενο ναό. Η πρωτοβουλία για ανοικοδόμηση του Αγίου Γεωργίου οφειλόταν σε κάτοικο του Ασπροκολύμπου που είχε κάνει σχετικό τάμα και γνώριζε ότι υπήρχαν στην περιοχή ίχνη ερειπίων ναού αφιερωμένου στον ίδιο άγιο. Τελικά ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Ασπροκολύμπου ανοικοδομήθηκε με φροντίδες του ιδίου και δαπάνες των πιστών και πρωτίστως των κατοίκων του Ασπροκολύμπου.

Η ομορφιά της περιοχής, η καταπράσινη κοιλάδα που δημιουργούσε ο αποκαλούμενος ποταμός του Ασπροκολύμπου, η θέα προς τη θάλασσα, οι πανέμορφες ανεμώνες και τα άλλα αγριολούλουδα που φύτρωναν στην περιοχή και κυρίως οι οικογένειες που ζούσαν εκεί και οι δεσμοί φιλίας που μας ένωναν, μένουν αποτυπωμένες στη μνήμη μας. Όταν άνοιξε ο δρόμος προς τα κατεχόμενα εδάφη μας, στο πρώτο ταξίδι για το Ριζοκάρπασο θελήσαμε να επισκεφθούμε ξανά μετά από χρόνια τον Ασπροκόλυμπο. Η εκπληκτική ομορφιά της περιοχής εξακολουθούσε να υπάρχει, «δεν επαργατεύτην», όπως θα έγραφε και ο χρονικογράφος μας Λεόντιος Μαχαιράς, αλλά οι κάτοικοι που ήταν ουσιαστικά η ζωή του τόπου δεν υπήρχαν πια. Άλλοι έγιναν πρόσφυγες και άλλοι μας αποχαιρέτησαν για πάντα. Και τα σπίτια στον Ασπροκόλυμπο ήταν και αυτά έρημα και ερειπωμένα. Κλείνοντας τα μάτια ονειρευτήκαμε το παρελθόν με ολοζώντανες τις μνήμες αγαπημένων μας ανθρώπων που έφυγαν και κάποτε ως παιδιά ή έφηβοι σεριανούσαμε μαζί τους έως τον Ασπροκόλυμπο…



Φωτογραφία:H  μεσαιωνική εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στον Καττή. Ενορία Αγίας Τριάδος Ριζοκαρπάσου ©Μακάριος Χρυσοστόμου.