Οι αρχειακές έρευνές μας έχουν φέρει στο φως, μεταξύ άλλων, και νέα στοιχεία για επιτύμβιες πλάκες για τις οποίες δεν κατέστη δυνατό μέχρι σήμερα να ταυτιστούν τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται. Οι επιτύμβιες αυτές πλάκες είναι ως επί το πλείστον κατεστραμμένες λόγω της παρόδου των αιώνων και οι επιτύμβιες επιγραφές που σώθηκαν σε σπαράγματα δύσκολα μπορούν να αναγνωστούν. Η αποκάλυψη ωστόσο και μόνο του ονόματος του νεκρού με την αρωγή πάντα της έρευνας μας παρέχει πλούσια προσωπογραφικά στοιχεία. Οι επιτύμβιες αυτές πλάκες αφορούν φεουδάρχες της Κύπρου ή Βενετούς αξιωματούχους που έτυχε να πεθάνουν κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους και ενταφιάστηκαν στη μεγαλόνησο. Στο σημερινό μας δημοσίευμα θα αναφερθούμε σε δύο επιτύμβιες πλάκες φεουδαρχών, που κατείχαν ως φέουδα δύο χωριά της περιοχής της Πεντάγυιας, όπως ονομαζόταν τότε τα διαμέρισμα αυτό. Και οι δύο επιτύμβιες πλάκες ανήκουν στον 16ο αιώνα.

Η επιτύμβια πλάκα του φεουδάρχη Ιάκωβου Κορνάρου

Μια επιτύμβια πλάκα ανήκει στον φεουδάρχη Ιάκωβο Κορνάρο (Cornar Iacobo) με χρονολογία 1533. Προέρχεται, όπως αναφέρεται, από τη συλλογή του Μεσαιωνικού Μουσείου Κύπρου και πρέπει μάλλον να είχε βρεθεί κάπου στη Λευκωσία, ωστόσο δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για την προέλευση της εν λόγω επιτύμβιας πλάκας. Η μόνη γνωστή αναφορά μέχρι πρότινος γι’ αυτή την επιτύμβια πλάκα είναι τα όσα σημειώνει ο Φραγκίσκος Αττάρ στην έκθεσή του περί Κύπρου, την οποία συνέταξε κατά τις πρώτες δύο δεκαετίες του 16ου αιώνα. Μεταξύ άλλων κάνει μνεία στον άρχοντα Ιάκωβο Κορνάρο του οποίου η κατοικία ήταν απέναντι από τα ερείπια του φρουρίου των Τεμπλάρων στη Λευκωσία. Το πρόσωπο αυτό πρέπει να ταυτιστεί με τον ομώνυμό του της επιτύμβιας πλάκας, γιατί έζησε κατά την ίδια εποχή, δηλαδή στις αρχές του 16ου αιώνα, και όπως μαρτυρείται στην επιτύμβια πλάκα είχε πεθάνει το 1533. Κατά την ίδια εποχή δεν έχουμε συναντήσει στις πηγές που αφορούν την Κύπρο άλλη αναφορά για κάποιο Ιάκωβο Κορνάρο, εκτός από τα πιο κάτω στοιχεία.

Το πρόσωπο αυτό, σύμφωνα με τις έρευνές μας, ήταν φεουδάρχης της Πέτρας την οποία αγόρασε από το Δημόσιο. Όπως φαίνεται ο Ιάκωβος Κορνάρος θα είχε αγοράσει την Πέτρα από τη Δημοκρατία της Βενετίας μετά τον θάνατο του φεουδάρχη Iάκωβου Negron, που είχε αγοράσει το ίδιο χωριό το 1521. Όπως μαρτυρείται σε μια πηγή, μετά τον θάνατο του Ιάκωβου Κορνάρου ο ίδιος είχε σφετεριστεί κάποιες γαίες γειτονικές με το χωριό Πέτρα. Οι γαίες αυτές ανέρχονταν στα τριακόσια εκτάρια (mozade) και ανήκαν στο γειτονικό χωριό Ελιά (Aglia), που ανήκε επίσης στο Δημόσιο. Στην ίδια πηγή σημειώνεται ότι ο αείμνηστος Κορνάρος σφετερίστηκε τα κτήματα αυτά στην Ελιά, γιατί ήλπιζε ότι μελλοντικά θα αγόραζε και το γειτονικό αυτό χωριό με την Πέτρα την οποία ήδη είχε αγοράσει, αλλά όπως φαίνεται τον πρόλαβε ο θάνατος. Οι γαίες αυτές, όπως σημειώνεται στην εν λόγω πηγή, δεν ήταν και ιδιαίτερης αξίας αφού ήταν πετρώδεις και ακαλλιέργητες και επανήλθαν στο Δημόσιο όπου στην ουσία ανήκαν, χωρίς να επιβληθεί οποιαδήποτε καταβολή χρημάτων στους κληρονόμους του σφετεριστή των εν λόγω γαιών. Ο Ιάκωβος Κορνάρος πρέπει να ανήκε στον κλάδο των Κορνάρων της βασίλισσας. Στην επιτύμβια επιγραφή ο Ιάκωβος Κορνάρος αποκαλείται «άνδρας συνετός».

Ποιος ήταν ο Έκτορας Beltrame ή Beltram;

Η επιτύμβια πλάκα του Έκτορα Beltrame ή Beltram/n από τη συλλογή του Μεσαιωνικού Μουσείου Κύπρου, με άγνωστη προέλευση, αποτελείται από τρία κομμάτια και χρονολογείται στον 16ο αιώνα. Ας υπομνησθεί ότι τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας μας επιτρέπουν να χρονολογήσουμε την επιτύμβια πλάκα στις αρχές ή στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Η επιτύμβια πλάκα πρέπει να είχε μάλλον βρεθεί στη Λευκωσία. Δυστυχώς ο θυρεός δεν φαίνεται ολόκληρος, ωστόσο διακρίνεται ένας σταυρός με δύο αστέρια με οκτώ ακτίνες. Ο άγνωστος αυτός Έκτορας Beltrame, όπως αποκαλείται από όσους μελετητές ασχολήθηκαν με την εν λόγω επιτύμβια πλάκα, προσωπικά δεν μας είναι καθόλου άγνωστος, χάρη στην αρχειακή έρευνα. Πρόκειται για φεουδάρχη που κατείχε φέουδα στην περιοχή της Μόρφου. Ο Έκτορας Beltrame ήταν αδελφός του Βαλλιάνου (Ballian) Βeltrame που κατείχε ως φέουδο την Ποταμιά και μετά τον θάνατό του το εύφορο αυτό χωριό το αγόρασε ο Ευγένιος Συγκλητικός, πρώτος κόμης Rochas. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι η Καικιλία Ποδοκάθαρου ήταν νύφη του Έκτορα Beltrame, αφού σε πρώτο γάμο είχε παντρευτεί τον αδελφό του Βαλλιάνο Beltrame. Πρόκειται για την ιδιοκτήτρια του μεγάρου των Ποδοκάθαρων (κονάκι Χατζηγεωργάκη Κορνεσίου) της οποίας η διαθήκη και ο κωδίκελλος μας αποκάλυψαν σημαντικά και άγνωστα στοιχεία γι’ αυτό το μέγαρο, τα οποία εκτιμήθηκαν από πολλούς.

Ο Έκτορας Beltrame κατείχε από το 1518 το χωριό Μνασί της Μόρφου, το οποίο χάθηκε στην πάροδο των αιώνων, αλλά υπήρξε σημαντικό φέουδο κατά τον 16ο αιώνα. Ας σημειωθεί ότι και ο αδελφός του Έκτορα, Βαλλιάνος, κατείχε φέουδα στην περιοχή της Μόρφου. Το χωριό Μνασί ήταν εύφορο χωριό και πλούσιο σε νερά εξαιτίας του ποταμού Οφκού. Στο Μνασί υπήρχαν φυτείες ζαχαροκάλαμου και γι' αυτό είχαν μεταφερθεί το 1517 εκεί σκλάβοι για να εργάζονται στις καλλιέργειες ζαχαροκάλαμου. Το Μνασί, όπως αναφέρει το 1580 μια απόγονος του Έκτορα Βeltrame και κληρονόμος του φέουδου, όταν ήδη η Κύπρος πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών, είχε ετήσιο εισόδημα χίλια δουκάτα.

Το 1544 το Μνασί, μετά τον θάνατο του Έκτορα Beltrame, πωλήθηκε από τους κληρονόμους του στον Ιάκωβο Συγκλητικό, δεύτερο κόμη Rochas. Ένα έγγραφο βενετικό μας γνωστοποιεί περισσότερα στοιχεία τόσο για το Μνασί όσο και για τη θυγατέρα του Έκτορα Beltrame. H θυγατέρα του Έκτορα Beltrame, Ισαβέλλα, είχε παντρευτεί στις 9 Ιουνίου 1538 τoν Βενετό Ιωάννη Bembo, γιο του Alvise. Αργότερα τη συναντούμε χήρα και από ένα αίτημά της πληροφορούμαστε περισσότερα στοιχεία για την οικογένεια Beltrame. Το 1544 η Ισαβέλλα Bembo, θυγατέρα του Έκτορα Beltrame, είχε απευθύνει μια επιστολή της στις βενετικές αρχές στην οποία διατύπωνε το αίτημά της. Η Ισαβέλλα Beltran, χήρα του άρχοντα Ιωάννη Bembo, είχε δικαιώματα στα εισοδήματα του χωριού Μνασί, όπως έγραφε στο αίτημά της, το οποίο πωλήθηκε στον Ιάκωβο Συγκλητικό, αλλά οι Βενετοί σύνδικοι δεν της έδωσαν το μερίδιο που της αναλογούσε. Η Γαληνοτάτη δικαίωσε την Ισαβέλλα δίνοντας εντολή στη βενετική διοίκηση της Κύπρου να της καταβάλει το ποσό που της αναλογούσε.

Η Ισαβέλλα στη συνέχεια τέλεσε δεύτερο γάμο με ένα μέλος της σπουδαίας κυπριακής οικογένειας Costanzo. Επρόκειτο για τον Verny Costanzo, γιο του Ιωάννη Βabin και της Camilla Malipiero, δωρητών της σπουδαίας εικόνας του Ιωάννη Προδρόμου με τα οικόσημά τους, στην εκκλησία της Παναγίας της Αθηένου. Η θυγατέρα της Ισαβέλλας και του Verny Costanzo, Camilla, παντρεύτηκε τον Γοδεφρείδο (Ζufre) Babin που φονεύθηκε όταν το 1570 οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Λευκωσία. Η Ισαβέλλα, είκοσι χρόνια μετά την κατάκτηση της Κύπρου, πρόσφυγας πλέον στη Βενετία, αναφερόταν στο φέουδό της που είχε αγοράσει κάποτε ο παππούς της Έκτορας Beltrame και στα ετήσια εισοδήματά του.

Ωστόσο, δεν θα γνώριζε ότι τα θραύσματα της επιτύμβιας πλάκας του παππού της θα την έφερναν εκ νέου και αυτήν στο προσκήνιο…