Η διαφθορά δεν είναι ασφαλώς σύγχρονο φαινόμενο, αφού στοιχεία διαφθοράς απαντούν ήδη από την αρχαιότητα. Οι πηγές μας αποκαλύπτουν, χάρη στην αρχειακή έρευνα, στοιχεία τα οποία μας ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστα. Παλαιότερα από αυτή εδώ τη στήλη είχαμε αναφερθεί σε δωροδοκίες και σε στοιχεία διαφθοράς που είχαν διαπραχθεί από έναν και μόνο Βενετό κρατικό υπάλληλο, που είχε διοριστεί στην Κύπρο ως γραμματέας ενός Βενετού γενικού προνοητή και σύνδικου Κύπρου. Τα στοιχεία αυτά τα οποία διασώθηκαν στο ιδιωτικό αρχείο του εν λόγω γενικού προνοητή, κατά τα τέλη του 15ου αιώνα, αναφέρονται σε δωροδοκίες μελών γνωστών και ισχυρών οικογενειών της Κύπρου προς τον γραμματέα του προνοητή για να κερδίσουν κάποιο όφελος. Σε περισσότερες από δέκα περιπτώσεις ο γραμματέας του προνοητή, σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τις καταθέσεις, όταν αργότερα αποκαλύφθηκε και δικάστηκε, είχε δωροδοκηθεί είτε με χρήματα είτε με αντικείμενα αξίας για να παραποιήσει και να χαλκεύσει έγγραφα ώστε να ευεργετηθούν όσοι τον δωροδοκούσαν.

Όσοι είχαν ευεργετηθεί τότε προσφέροντας χρήματα ή χρυσά δουκάτα και αργυρά νομίσματα στον γραμματέα του προνοητή, δεν ήταν ασφαλώς δουλοπάροικοι που ζούσαν σε κατάσταση δουλείας ούτε ελεύθεροι καλλιεργητές, δηλαδή, όπως αναφέρονται, φραγκομάτοι, αλλά όλοι ήταν φεουδάρχες και γενικά προύχοντες ή κατείχαν κάποιο αξίωμα ή σημαντική θέση. Πολλοί από αυτούς που είχαν ευεργετηθεί –με το αζημίωτο βέβαια– είχαν ευνοηθεί στο παρελθόν από τον βασιλιά Ιάκωβο Β΄ Lusignan. Ως γνωστό ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς απέκτησε οπαδούς προσφέροντάς τους απλόχερα αξιώματα και φέουδα ώστε με τη δική τους συμβολή κατόρθωσε να σφετεριστεί το στέμμα της Κύπρου. Μεταξύ αυτών που προσέφεραν χρηματικά ποσά στον γραμματέα του προνοητή για να ευεργετηθούν, ήταν συνεργάτες ή οπαδοί του τελευταίου Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan, αφού τα στοιχεία από το ιδιωτικό αρχείο που έχουμε στη διάθεσή μας αναφέρονται στα πρώτα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Μετά τον θάνατo του βασιλιά επεδίωκαν με την πιο πάνω μέθοδο να εξασφαλίσουν εκ νέου ωφελήματα με πλαστά έγγραφα, αναγνώριση τυχόν προνομίων που δεν ίσχυαν, ή ανανέωση παραχώρησης κάποιων επιδομάτων που είχαν τερματιστεί. Μεταξύ των κυπριακών οικογενειών που μαρτυρούνται κάποια μέλη τους εμπλεκόμενα με δωροδοκίες για δικό τους όφελος ήταν οι οικογένειες Lasse, da Coron, Ούρρη, Στράμπαλη κ.ά.

Σε αρκετές πηγές κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο αναφέρονται σε πολλές περιπτώσεις φαινόμενα διαφθοράς. Κατά καιρούς πολλά αξιώματα τα οποία είχαν παραχωρηθεί σε Κυπρίους ήταν αποτέλεσμα καταβολής υψηλών χρηματικών ποσών στη Δημοκρατία της Βενετίας. Επίσης, υπάρχουν περιπτώσεις κληρικών που πέτυχαν να διοριστούν σε κάποιες μονές ηγούμενοι γιατί προσέφεραν ένα ποσό χρημάτων στη Γαληνοτάτη. Οι Κύπριοι φεουδάρχες, όπως τεκμηριώνεται στις πηγές, διατηρούσαν στενές σχέσεις με τη βενετική διοίκηση της Κύπρου αλλά και με τη μητρόπολη Βενετία, και με δωροδοκίες και άλλες ευεργεσίες που προσέφεραν στο βενετικό κράτος πετύχαιναν ωφελήματα όπως διαγραφή χρεών ή κατόρθωναν να καταλάβουν υψηλά αξιώματα όπως αυτό του βισκούντη Λευκωσίας, του διοικητή σε κάποιο διαμέρισμα της Κύπρου κ.ά. Η Δημοκρατία της Βενετίας, ωστόσο, ευεργετούσε τους φεουδάρχες αλλά ασκούσε έλεγχο στους ιδίους ακόμα και στις σχέσεις τους με άλλους ηγεμόνες και έπρεπε να δηλώνουν υποταγή πολύ συχνά στο βενετικό κράτος και στον ίδιο τον δόγη. Αναφέρουμε ενδεικτικά πως όταν έγιναν γνωστές οι σχέσεις κάποιου Κύπριου φεουδάρχη με τους ηγεμόνες Este της Φερράρας του έδωσαν εντολή να σταματήσει να έχει στενές σχέσεις μαζί τους και να δηλώσει υποταγή εκ νέου στη Γαληνοτάτη.

Διορισμός ισοβίως σε αξίωμα

Μια περίπτωση διαφθοράς της εξουσίας ήταν και η παραχώρηση ισοβίως κάποιων αξιωμάτων στην Κύπρο και μάλιστα σε Βενετούς, που δεν είχαν έρθει αλλά ούτε και ποτέ εγκαταστάθηκαν στη μεγαλόνησο. Εκμίσθωναν όμως το αξίωμα σε κάποιους που πρόσφεραν περισσότερα χρήματα και οι εκμισθωτές με τη σειρά τους δεν ενδιαφέρονταν να επιτελέσουν σωστά τη δουλειά τους. Αυτοί φρόντιζαν μόνο να κερδοσκοπούν στην πλάτη του φτωχού κόσμου. Μια τέτοια περίπτωση αναφέρεται στον διορισμό ενός Βενετού στο σημαντικό αξίωμα του μακτασίπου στη Λευκωσία. Για το τι ακριβώς ήταν όμως αυτό το αξίωμα του μακτασίπου θα άξιζε να αναφέρουμε κάποια στοιχεία. Στη Λευκωσία, εκτός από το αξίωμα του βισκούντη υπήρχε και το αξίωμα του μακτασίπου που είχε αγορανομικά και δικαστικά καθήκοντα στις αγορές, και, εκδίκαζε τις διαφορές έως ένα δουκάτο των ανθρώπων του λαού. Το αξίωμα αυτό αν και είχε εκχωρηθεί στους Λευκωσιάτες για να διορίζεται σ' αυτό κάποιος Λευκωσιάτης οι βενετικές αρχές για τα συμφέροντά τους, άλλα έπραξαν καταπατώντας τους νόμους και τους κανονισμούς. Είχαν παραχωρήσει τότε ισοβίως στον Βερνάρδο Ferrante το αξίωμα του μακτασίπου και αυτός το ενοικίαζε σε άλλους και κυρίως σε όποιον προσέφερε τα περισσότερα χρήματα. Οι ενοικιαστές όμως, όπως προαναφέρθηκε, δεν φρόντιζαν να εκτελούν τα καθήκοντά τους αλλά μέλημά τους ήταν πώς να κερδίσουν περισσότερα χρήματα με αποτέλεσμα να βασιλεύει η εκμετάλλευση και να πλήττεται ο λαός.

Μια άλλη παρανομία, απότοκο και αυτή διαφθοράς, ήταν το γεγονός ότι το αξίωμα του μακτασίπου έπρεπε να ασκείται αυτοπροσώπως από αυτόν που κατείχε το αξίωμα. Σύμφωνα με τον νόμο ο μακτάσιπος διοριζόταν για δύο χρόνια και το αξίωμα δεν ήταν ισόβιο. Επίσης ο ίδιος όφειλε να εγκατασταθεί από τη Βενετία στη Λευκωσία για να ασκεί τα καθήκοντά του. Είναι πρόδηλο ότι οι βενετικές αρχές καταπατούσαν τους νόμους και οι πράξεις αυτές δεν ήταν παρά φαινόμενα διαφθοράς. Στο αξίωμα αυτό έπρεπε να διορίζονται αστοί (cittadini) της Λευκωσίας για να εκτελούν συγκεκριμένα καθήκοντα και να έχουν τις απολαβές που προνοούσε ο νόμος. Στις διαμαρτυρίες και στα αιτήματα των κατοίκων της Λευκωσίας η Δημοκρατία της Βενετίας, για ευνόητους λόγους, απάντησε πολύ διπλωματικά. Οι βενετικές αρχές στην περίπτωση αυτή δεν απάντησαν ότι δεν γνώριζαν, ούτε σχολίασαν το όλο θέμα, αλλά απλώς δήλωσαν ότι μετά τον θάνατο του ισόβιου μακτασίπου το αξίωμα θα το παραχωρούσε το συμβούλιο της κοινότητας της πόλης σε συνεργασία με τη βενετική διοίκηση.

Διαφθορά και στο αξίωμα του βισκούντη

Στοιχεία διαφθοράς αναφέρονται στις βενετικές πηγές και στα καθήκοντα του βισκούντη της Λευκωσίας που αφορούσαν σε δικαστικές υποθέσεις. Κάθε δύο χρόνια αναλάμβαναν το αξίωμα του βισκούντη της Λευκωσίας ευγενείς Κύπριοι και ιππότες. Ο κάθε βισκούντης προσλάμβανε ως βοηθούς στο έργο του δύο συμβούλους, οι οποίοι καλούνται στις βενετικές πηγές ομότες (giurati). Ο κάθε βισκούντης, ωστόσο, επειδή είχε εξουσία στα χέρια του προσλάμβανε αυτούς που ήθελε ως ομότες, είτε φίλους είτε συγγενείς, τους πλήρωνε όσο ήθελε και ανάλογα όποτε αποφάσιζε αυτός και μόνον μπορεί και να τους απέλυε. Όλα τα πιο πάνω δεν αποτελούσαν παρά φαινόμενα διαφθοράς που έπρεπε να παταχθούν και να εξαλειφθούν. Οι δύο αυτοί σύμβουλοι οι αποκαλούμενοι ομότες έπρεπε κανονικά να εκλέγονται κάθε δύο χρόνια από τους ρέκτορες, οι οποίοι επίσης θα έπρεπε να καθορίζουν τον μισθό τους. Οι βενετικές αρχές συνήθως συμφωνούσαν αλλά στην ουσία απαντούσαν πολύ απλά ότι θα έστελλαν επιστολή στη βενετική διοίκηση της Κύπρου, ώστε να ενημερώσει σχετικά τους βισκούντηδες. Κυρίως όφειλαν να φροντίζουν, όπως ανέφεραν οι βενετικές αρχές, οι ομότες που θα διόριζαν ως βοηθούς τους να έχουν ικανότητες ώστε να απονέμεται πραγματική δικαιοσύνη και να μην υπάρχουν διαμαρτυρίες των πολιτών.

Τα φαινόμενα διαφθοράς συνήθως κυοφορούνται και εκδηλώνονται από πρόσωπα που ασκούν εξουσία. Εάν ο γραμματέας του προνοητή, στον οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή του δημοσιεύματός μας, ήταν ένοχος σε δέκα περιπτώσεις διαφθοράς, δεν ήταν ασφαλώς ο μόνος. Στις πηγές απαντούν στοιχεία για διορισμούς ακόμη και νόθων παιδιών κάποιων Βενετών αξιωματούχων σε αξιώματα της Κύπρου, στα οποία, σύμφωνα με τους κανονισμούς, έπρεπε να διορίζονται γηγενείς Κύπριοι.

Τελικά ο λόγος του Αλιμούσιου είναι όντως μεγάλος και συνάμα προφητικός και πάντα επίκαιρος σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία…