Γράφει ο Άγγελος Λέγγερης, επίκουρος καθηγητής, Τομέας Γλωσσολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πριν από αρκετά χρόνια, Κύπριος συμφοιτητής μου στην Αγγλία εξήγησε, στα αγγλικά, σε Γερμανίδα συμφοιτήτριά μας το χριστουγεννιάτικο έθιμο του στολισμού του καραβιού. Εκείνη, αφού το σκέφτηκε λίγο, τον ρώτησε διστακτικά: «Μάλλον δεν κατάλαβα κάτι καλά· στολίζετε πρόβατα στην Κύπρο;!».

Αν εγώ εξηγούσα το έθιμο, θα είχα πιθανόν παρόμοια αντίδραση από τη συμφοιτήτριά μας. Η προφορά των φωνηέντων της Αγγλικής δυσκολεύει εξίσου ομιλητές/τριες της Κυπριακής Ελληνικής (ΚΕ) και της Κοινής Νεοελληνικής (ΚΝΕ). Αυτό γιατί τόσο η ΚΕ όσο και η ΚΝΕ διαθέτουν πέντε φωνήεντα, σε αντίθεση με την Αγγλική που διαθέτει, εκτός των διφθόγγων και με κάποιες διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη διάλεκτο (αμερικανική, βρετανική κ.λπ.), περισσότερα από δέκα φωνήεντα. Tα sheep και ship στο παράδειγμά μας, αν και δεν προφέρονται με το ίδιο φωνήεν από αγγλόφωνους/ες, προφέρονται σαν ομόηχα από ελληνόφωνους/ες λόγω της απουσίας της συγκεκριμένης διάκρισης σε ΚΕ και ΚΝΕ. Αντίστοιχες παρανοήσεις μπορεί να προκληθούν κατά την προφορά των cat (γάτα) - cut (κόβω), cot (ράντζο) - caught (έπιασα) κ.λπ. λόγω απουσίας των συγκεκριμένων διακρίσεων σε ΚΕ και ΚΝΕ.

Και ενώ ομιλητές/τριες της ΚΕ και της ΚΝΕ αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες στην προφορά των φωνηέντων της Αγγλικής, η κατάσταση στα σύμφωνα είναι πιο πολύπλοκη. Τα παρακάτω σύμφωνα δυσκολεύουν ομιλητές/τριες της ΚΝΕ αλλά όχι της ΚΕ, μιας και εμφανίζονται μόνο στην ΚΕ:

(α) μεταφατνιακά τριβόμενα (π.χ. sheet, measure, βλ. σ̌έριν, μαχαžιά αντίστοιχα)

(β) μεταφατνιακά προστριβόμενα (π.χ. church, job, βλ. φατžές, ντžίζω, αντίστοιχα)

(γ) δασυνόμενα κλειστά (π.χ. take, βλ. ττόρος)

Υπάρχουν όμως και σύμφωνα της Αγγλικής που δυσκολεύουν ομιλητές/τριες της ΚΕ αλλά όχι της ΚΝΕ:

(α) ηχηρά κλειστά (π.χ. dog) που προφέρονται [nd] αντί του σωστού [d] επειδή τα ηχηρά κλειστά απουσιάζουν στην ΚΕ

(β) ηχηρά τριβόμενα στο τέλος της λέξης (π.χ. live) που προφέρονται άηχα [f] (π.χ. life) αντί του σωστού [v] υπακούοντας σε σχετικό κανόνα της ΚΕ

(γ) συμφωνικά συμπλέγματα (π.χ. instance) που προφέρονται χωρίς το [n] λόγω απουσίας των συμπλεγμάτων αυτών στην ΚΕ

Τα παραπάνω ενδεικτικά παραδείγματα καταδεικνύουν την επίδραση της μητρικής γλώσσας (Γ1) στην προφορά μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας (Γ2). Η ξενική προφορά ενδέχεται, όπως είδαμε, να προκαλέσει προβλήματα στην επικοινωνία αλλά και αρνητικές σκέψεις ακόμη και διακρίσεις συνδεδεμένες με στερεότυπα στον χώρο εργασίας, εκπαίδευσης ή γενικότερα στην κοινωνική συναναστροφή (Lippi-Green 1997, Munro et al. 2006). Οι Dragojevic et al. (2016) κατέδειξαν ότι αρνητικά στερεότυπα προς συγκεκριμένες ξενικές προφορές προβάλλονται ή ενισχύονται από την τηλεόραση αλλά και ότι η προσωπική αλληλεπίδραση με μη φυσικούς ομιλητές μειώνει τις πιθανότητες υιοθέτησης τέτοιων στερεοτύπων.

Η βελτίωση της προφοράς μπορεί να επιτευχθεί μέσω (α) φυσικής έκθεσης σε περιβάλλον όπου κυριαρχεί η Γ2 και (β) συστηματικής διδασκαλίας με χρήση παραδοσιακών μεθόδων ή Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Σε κάθε περίπτωση, το γλωσσικό εισαγόμενο (language input) επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό το γλωσσικό εξαγόμενο (language output), όπως για παράδειγμα αν η έκθεση είναι σε αμερικανική ή βρετανική προφορά, αν ο/η καθηγητής/τρια Αγγλικής διατηρεί ξενική προφορά κ.ο.κ.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Dragojevic, M., D. Mastro, H. Giles & A. Sink (2016). Silencing nonstandard speakers: A content analysis of accent portrayals on American primetime television. Language in Society 45, 59-85.

Lippi-Green, R. (1997). English with an accent: Language, ideology, and discrimination in the United States. London & New York: Routledge.

Munro, M. J., Derwing, T. M., & Sato, K. (2006). Salient accents, covert attitudes: Consciousness-raising for pre-service second language teachers. Prospect: An Australian Journal of TESOL, 21, 67-79.