Αναδημοσιεύουμε συνέντευξη που είχε δώσει ο Στέλιος Βότσης στο «Παράθυρο της Κυριακής», της εφημερίδας Πολίτης, το 2008.

Ο Κύπριος εικαστικός απεβίωσε στις 9 Νοεμβρίου 2012.

Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στην Χριστίνα Λάμπρου και δημοσιεύθηκε στο «Π» στις 16 Μαρτίου 2008 με τίτλο «Νιώθω παιδάκι μέσα μου».

«Δεν μου έχει μείνει τόπος που να μην έχω έργα.» Με αυτή την πρόταση με υποδέχεται ο Στέλιος Βότσης στο εργαστήρι του. Σύντομα γίνεται ξεκάθαρο ότι δεν υπερβάλλει.

Ακούγοντας τον Βότση να μιλά, αυτό που προκύπτει πιο έντονα είναι ο τρόπος που η σκέψη, η κίνηση και ο λόγος του, γλιστρούν με άνεση ανάμεσα στο μέσα και το έξω του, την πράξη και το όραμα, «ράβοντας» μαζί τον πραγματικό και το φανταστικό του κόσμο. Προϊόν αυτής της γραμμικής, επαναλαμβανόμενης κίνησης, το εικαστικό του έργο στο οποίο προβάλλονται με εμμονή και συνέχεια, οι πνευματικές του εξερευνήσεις των τελευταίων εξήντα χρόνων, ή ίσως ολόκληρης της ογδοντάχρονης ζωής του, που όπως λέει ο ίδιος δεν έχει αρχή ούτε τέλος.

Με τον ίδιο τρόπο που στα έργα του Βότση, επανέρχονται και επαναλαμβάνονται θεματικά μοτίβα (το ποδήλατο, ο χαρταετός, ο αναβάτης...), οι κουβέντες του περιστρέφονται σαν δορυφόροι γύρω από συγκεκριμένα ερωτήματα. Ερωτήματα που αξονικά στήνουν τη σκέψη και την κοσμοθεωρία του, η οποία στη συνέχεια ορίζει το χώρο στα έργα του.

Οι κουβέντες -μέρος και αυτές του σύμπαντος που ο ίδιος έχει δημιουργήσει-γίνονται στο εργαστήρι και το σπίτι του σε χώρους ασφυκτικά γεμάτους με έργα, ενώ ο Βότσης αεικίνητα ξετρυπώνει, μεταφέρει, σκαρφαλώνει, κατεβάζει καμβάδες διανύοντας δεκαετίες μέσα από τους αυστηρά γεωμετρημένους χώρους του.

Όπως τους ήλιους στα έργα του, όπου η περίμετρος ακολουθεί την ακρίβεια του διαβήτη για να συναντήσει στο τέλος την αρχή της, όλο το έργο του Στέλιου Βότση, (υλικό και άυλο) κινείται δορυφορικά γύρω του, σε τροχιά που ο ίδιος ορίζει.

Είμαστε στην ταράτσα του σπιτιού του, βγαίνοντας από τον έναν αποθηκευτικό χώρο γεμάτο μέχρι πάνω με πίνακες και μπαίνοντας στον άλλο, βρισκόμαστε μπροστά σε μια ακόμη στοίβα έργων, την οποία «μετροφυλλούμε»:

«Νιώθω αγαλλίαση άμα τα βλέπω.» Και όταν φτιάχνετε ένα έργο νιώθετε αγαλλίαση; «...Όχι, υποφέρω, μέχρι να τελειώσει. Διότι βιάζομαι να το τελειώσω να πάω παρακάτω.»

«Άσε τον εαυτό σου να γράψει - βγαίνει η μοίρα ως έχει.»

Πριν τον συναντήσω, σημείωσα μια κουβέντα του Francis Bacon: «Πάντα ξεκινώ με ένα προσχέδιο, αλλά στη συνέχεια αναλαμβάνει το τυχαίο. Αν είναι κάτι που δουλεύει στην περίπτωσή μου, δουλεύει από τη στιγμή όπου συνειδητά δεν ξέρω τι κάνω.»

Δεν το θέτω τελικά στον Βότση, αλλά όταν ετοιμάζομαι να φύγω, μου δείχνει μια νέα σειρά έργων την οποία ακόμη δουλεύει, όπου με φόντο το σκοτάδι, γεννιέται ένα τοπίο. «Είδα την άλλη πλευρά του ζητήματος όπου είναι όλα σκοτεινά.Όταν είναι σκοτεινά, δεν σημαίνει ότι είναι κακά, απλώς δεν εφανερώθησαν ακόμα. Είναι σαν να έχεις ένα θησαυρό κρυμμένο. Πώς θα εξελιχτεί, δεν μπορώ να ξέρω, ούτε πρέπει να ξέρω! Απλώς γράφεις. Δοξάζεις το ασυνείδητο και το υποσυνείδητο. Ενώ εγώ εργάζομαι ενσυνείδητα (μετρώ, υπολογίζω, προσχεδιάζω...), εδώ κάνω το αντίστροφο. Άσε τον εαυτό σου να γράψει - πολλές φορές βγαίνει η μοίρα ως έχει.»

«Είναι η γλώσσα της σύνθεσης των πραγμάτων»

Τα έργα του Στέλιου Βότση είναι άμεσα αναγνωρίσιμα. «Προσπαθώ να κάμω μία τέχνη, η οποία να είναι αναγνώσιμη, να διαβάζεται από τον κοινό άνθρωπο.»

Στους πίνακές του, με αφοπλιστική απλότητα, τα πράγματα τίθενται σε μαύρο- άσπρο. Μετά τη συνέντευξη, μου ζητά να αποφύγω τα επίθετα στο κείμενο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τη ζωγραφική του, όπου η γλώσσα είναι άμεση, ξεκάθαρη, χωρίς περιττολογίες και περιστροφές και σίγουρα χωρίς επίθετα. Κρατώντας τα απολύτως απαραίτητα, τα έργα του Βότση είναι «στρατιώτες των αρχών του.»

Μιλώντας την παγκόσμια γλώσσα του design, όπως την αποκαλεί ο ίδιος, τα έργα του μεταφέρουν οράματα:

«Η γλώσσα της τέχνης, πολύ απλά είναι το χρώμα, το σχήμα, ο τόνος, ο χώρος, η γραμμή, όλα τούτα. Είναι γλώσσα. Όταν δεν την ξέρεις τη γλώσσα, δεν γίνεται τίποτε. Πάει... Και είναι γλώσσα παγκόσμια. Ονομάζεται design. Το design είναι η γλώσσα της σύνθεσης των πραγμάτων, πραγματικών και φανταστικών. Όταν δεν ξέρεις τη γλώσσα, δεν κάνεις τέχνη. Πού την μαθαίνεις; Στη Σχολή Καλών Τεχνών. Βάζει η φοιτήτρια για παράδειγμα ένα χρώμα εκεί και έρχεται ο συμφοιτητής της και της λέει, 'τούτο το χρώμα που έβαλες σαν να μην ταιριάζει εδώ.' Αυτό το 'τούτο το χρώμα δεν ταιριάζει εδώ' είναι η γλώσσα. Όποιος μαθαίνει τη γλώσσα γίνεται καλλιτέχνης; Κοκκό! Δεν γίνεται τίποτε! Είναι σαν να ξέρεις ελληνικά, γράφεις ποίηση; Η γλώσσα από μόνη της δεν είναι τίποτε -πρέπει όμως να την ξέρεις. Προσθέτεις το αίσθημά σου, το όραμά σου και όλα αυτά τα πράγματα. Τελικά, ενώ η γλώσσα είναι χωνεμένη μέσα μου, εκείνο που με τρώει είναι το όραμα που θέλω να δείξω. Είναι ένας κόσμος τριγώνων. Το τρίγωνο είναι πνευματικό σχήμα.»

Η επιμελής επαναληπτικότητα, που διατάσσει γεωμετρικά, όχι μόνο το χώρο στο κάθε έργο, αλλά και το συνολικό έργο του, είναι από τα επίμονα στοιχεία στη δουλειά του. Παράλληλα, οι πρωταγωνιστές, τα ποδήλατα για παράδειγμα, εμφανίζονται ρυθμικά επαναλαμβανόμενα. Η επανάληψη προκύπτει ως άλλο ένα «υλικό» της τέχνης του:

«Τούτον είναι πολύ σημαντικό στην τέχνη. Συνήθως οι καλλιτέχνες που δεν είναι επαγγελματίες κάνουν το εξής λάθος: ζωγραφίζουν ένα τοπίο. Μετά το τοπίο, ζωγραφίζουν έναν άνθρωπο που περπατά μέσα σε ένα σπίτι... Ο τρόπος ο σωστός είναι όταν πιάσεις ένα θέμα, πρέπει να το δουλέψεις τόσες πολλές φορές, να εξαντλήσεις όλες τις πιθανότητες πάνω του, να μη μείνεις στο ένα. Μπορεί να υπάρχουν εκατό πιθανότητες. Εάν μου πουν εμένα τωρά 'Βότση να μου κάνεις ένα άλογο', λοιπόν δεν ξέρω! [...] Ο άνθρωπος ο οποίος έχει αναπτυγμένη τη συνείδηση του θεματικά, το δουλεύει συνεχώς. Εγώ δουλεύω τέσσερα έργα ξεχωριστά την ίδια μέρα. Εδώ είναι μια γυναίκα που βαστά το μωρό της, εδώ είναι ένα ποδήλατο και ένας αναβάτης, εδώ ένα τοπίο... Και πάω, επαναλαμβάνοντας.»

«Αυτός είμαι εγώ» λέει συχνά, δείχνοντας την απλοποιημένη αντρική φιγούρα που εμφανίζεται συχνά στα έργα του. Και αυτή είναι η μοίρα μου, εξηγεί, για το ελικοειδές σχήμα που κουβαλά σαν αλεξίπτωτο η μορφή. Το ποδήλατο, ο αναβάτης, ο χαρταετός, συντάσσουν το λεξιλόγιο της γλώσσας του Βότση. Ποιος είναι ο συμβολισμός τους; «Ο συμβολισμός είναι μια παρεξηγημένη λέξη, τα πάντα είναι σύμβολα. Άμα μένεις στο σύμβολο, έχεις τη μισή αλήθεια. Η σωστή αλήθεια είναι το εξής: Στέλλω ένα έργο στη Γαλλία, στη Γερμανία. Δεν τον ενδιαφέρει γιατί έκανα ποδήλατα. Τον ενδιαφέρει: 'είναι καλόν έργο; Είναι καλόν έργο.' Αυτόν μετρά. Στέλλω αλλού δέκα έργα με το ίδιο σύμβολο.

Μπράβο του, μπράβο του, το ένα διαφέρει από το άλλο, άρα είναι εντάξει. Δεν έχει σημασία ο συμβολισμός... Τώρα, για μένα έχει μια μικρή σημασία, διότι αντιστράφηκαν οι όροι οι ψυχολογικοί μέσα μου. Δηλαδή, αντί να νιώθω ότι γερνώ, νιώθω ότι κατεβαίνει η ηλικία. Φοβερό πράμα. Και φτάνω στο σημείο του παιδιού. Και όπως σκέφτεται το παιδί, σκέφτομαι και εγώ, άρα έχω μιαν αθωότητα. Υπάρχουν δύο αθωότητες: η ανθρώπινη και η θεία, την ανθρώπινη δεν τη θέλω, είναι ψεύτικη. Έχει κόλπο μέσα -εγώ είμαι ίσιος, είμαι παιδάκι, αλλά η φάτσα μου είναι γέρου! Άντε... τρέχα γύρευε, δώσ' του να καταλάβει του άλλου... Όταν μιλώ, οι φίλοι μου το ξέρουν: νιώθω παιδάκι μέσα μου, αλλά εξ ουρανών κατερχόμενο. Οι πίνακες μεταφέρουν κάποιο μήνυμα; Όλα τα έργα έχουν πίσω τους ένα μήνυμα. Να πιάσουμε οποιοδήποτε, αν με ρωτούσε κάποιος για ένα έργο 'γιατί έκανες τον ουρανό μπλε, ή το καράβι μαύρο;' θα έλεγα ότι ήθελα να δώσω το αίσθημα της καθαρότητας του ουρανού, εδώ (σε άλλο έργο) το παιδάκι -εγώ- θέλει να προσφέρει στην κυρία ένα σπίτι πολύχρωμο. Δεν είναι αυτό που θέλουν όλοι, ένα σπίτι πολύχρωμο; Η ουσία είναι ότι πρέπει να επεξεργάζονται οι μορφές στη σύνθεση ποικιλοτρόπως και στο ίδιο θέμα. Η ενέργεια δημιουργεί σκέψη. Η σκέψη, γίνεται πενικιλίνη, γίνεται αεροπλάνο, γίνεται ψωμί, ό,τι θέλεις γίνεται.»

Γίνεται και τέχνη; «Γίνεται και τέχνη. Όλοι προσπαθούμε να βρούμε τη λύση, τι είναι το μυστήριο της ζωής, ο καθένας με τον τρόπο του.»

«Το παρακάτω το έχω μέσα μου»

Κύριε Βότση, έχετε αφιερώσει όλη τη ζωή σας στην τέχνη. Τι σημαίνει για σας, το να είστε καλλιτέχνης;

«Δύο είναι τα ερωτήματα: αν υπάρχει ζωή μετά θάνατόν και αν προχωρείς σωστά σε αυτόν το δρόμο. Στα ανθρώπινα μέτρα είναι η συνείδηση, εάν η συνείδησή σου δουλεύει σωστά. Για να δουλέψει η συνείδησή σου σωστά, κάθε βήμα που κάμνεις το ιδρώνεις. Καλλιτέχνης είναι εκείνος που έχει σφραγίδα της δικής του γραφής, του δικού του νεύρου, της δικής του συνείδησης, να νιώθεις ότι τούτος ξέρει τα πουμέσα του. Όταν βλέπω πολύ αφηρημένη τέχνη, λέω 'συγνώμη είναι σχολή καλών τεχνών που κάμνουμε και μαθαίνουμε αφηρημένη τέχνη;' Είναι το πιο εύκολο πράμα. Βάζεις εκεί δύο χρώματα αν παν. 'Παν ρε; Παν ρε, οκ.'

Ε, λοιπόν, αυτό δεν είναι τέχνη, είναι γραμματική, πρέπει να τη μεταφράσουμε. Ακολουθείς το δρόμο σου και λες ότι μια μέρα φεύγω. Φεύγω και ετέλειωσεν ο κόσμος; Ή φεύγω και έχει άλλο παρακάτω; Εγώ το παρακάτω το έχω μέσα μου. Τωρά εδώ. Εδώ που είμαι, εδώ, νιώθω ότι είμαι σε άλλον κόσμο και ταυτόχρονα νιώθω εδώ.»

Αυτό που κάνω είναι το «είναι». Δεν είναι το «μη είναι». Και το λιμπουράκι που έρχεται είναι το «είναι». Καμιά φορά συμβαίνουν και παράξενα πράγματα. Σαν ζωγραφίζω έρχεται ένα λιμπουράκι, «φύε ρε» λαλώ του και προχωρεί ως τζει πάνω τζει, «στράφου ρε» λαλώ του, έλα πίσω και στρέφεται πίσω. Παίζω. Είναι το «είναι», Ό,τι κάμεις, είναι το «είναι». Τραγουδάς, κοιμάσαι, ό,τι κάνεις είναι το «είναι». Το «μη είναι» είναι το δύσκολο, δεν μπορεί να το συλλάβει κανένας.

©ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ | ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΛΑΜΠΡΟΥ

Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στις 16 Μαρτίου 2008 στην έντυπη έκδοση του «Π».