Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

« Σταθείτε, άνθρωποι!Αυτό το θέαμα μοιάζει λίγακι γκράν-γκινιόλ!»

Το 1931, ο Τεύκρος Ανθίας εκδίδει το ιλαροτραγικό έπος «Δευτέρα παρουσία», όπου παρουσιάζει τον φτωχό λαό να επαναστατεί, να δικάζει και να καταδικάζει τον Θεό [Σαβαώθ τον αναφέρει, προσωνυμία που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη]. Είχε προηγηθεί η ποιητική συλλογή «Άγιε Σατάν Ελέησόν με», προκλητική για την εποχή από τον τίτλο της και μόνο. Για τη «Δευτέρα Παρουσία», η Ιερά Σύνοδος αφορίζει τον Ανθία και καταδικάζει το έργο ως «απ’ αρχής μέχρι τέλους άρνησις της χριστιανικής θρησκείας, των δογμάτων αυτής και των ηθικών παραγγελμάτων ως και της εννοίας περί Θεού κατά τρόπον ανευλαβή και ασεβή».

Πεισμωμένος, ο Ανθίας εκδίδει αργότερα την ακόμα πιο τολμηρή ποιητική σύνθεση «Πουργατόριο».

Ήδη πριν το καλοκαίρι η Νάσα Παταπίου αφηγήθηκε στη συνάδελφο Ελένη Παπαδοπούλου την ιστορία του πατέρα της, Πατάπιου Χριστοδούλου [1905-1980], και ενός κιβωτίου με αντίτυπα του ποιητικού έργου του Τεύκρου Ανθία «Η Δευτέρα Παρουσία», έργο για το οποίο ο σπουδαίος Κύπριος ποιητής αφορίστηκε το 1931 από την Εκκλησία της Κύπρου.

Ως εκδότης του εν λόγω έργου, ο Πατάπιος χρειάστηκε να το προστατέψει όταν, το 1932, η βρετανική κυβέρνηση στην Κύπρο εξέδωσε έναν κατάλογο με «απαγορευμένα βιβλία»: σ’ αυτόν τον κατάλογο περιλαμβανόταν και «Η Δευτέρα Παρουσία». Ο Πατάπιος έβαλε κάποια αντίτυπα σ’ ένα κουτί και τα έδωσε στον εξάδελφό του να τα θάψει στα θεμέλια του νεόδμητου σπιτιού του στο Ριζοκάρπασο.
Μια όμορφη καλοκαιρινή μέρα ξεκινήσαμε ένα ταξίδι με κατεύθυνση το πιο ακρινό σημείο της χώρας, για να βρούμε το κιβώτιο με τα βιβλία. Καλά φυλαγμένο, βαθιά στην τσέπη, είχαμε ένα σχεδιάγραμμα που ο εξάδελφος έδωσε λίγο πριν πεθάνει στη Νάσα Παταπίου με την ένδειξη: «Εδώ ετάφησαν τα βιβλία».
Η ιστορία των θαμμένων βιβλίων δεν είναι μια ιστορία προσωπική, ούτε μόνο οικογενειακή. Είναι μια υποσημείωση στην ιστορία του τόπου, τα μικρά γράμματα στο τέλος ενός κεφαλαίου της.

Και τι καλύτερος τρόπος απ’ το να ακούσεις την ιστορία του τόπου σου μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων του. Στις επόμενες σελίδες, τα προσωπικά βιώματα και η στάση ζωής τριών ανθρώπων υπήρξαν καθοριστικά για να σχηματιστεί η -μικρή, έστω- εικόνα μιας εποχής καλά κρυμμένης, όπως τα βιβλία του Τεύκρου Ανθία [1903-1968] στο Ριζοκάρπασο.
Γι’ αυτό και η ευκταία -και σύντομα εφικτή- ανασκαφή για το κουτί με τα βιβλία της «Δευτέρας Παρουσίας» είναι η αφορμή για ένα άλλο σκάψιμο, βαθύτερο, στον χρόνο και στον χώρο αυτής της πατρίδας που μοιάζει πλήρως εκτεθειμένη, αλλά εξακολουθεί να κρύβει λόγια και πράξεις και αρνείται επίμονα να παραδεχτεί τον φανατισμό που ήταν ανέκαθεν παρών στην κυπριακή κοινωνία και μοίραζε τους ανθρώπους σε πολλών λογιών κατηγορίες. Επιπλέον, οι διωγμοί ανθρώπων για τις πεποιθήσεις τους ήταν ρουτίνα.
Όμως, «Για τούτο τον Διαφωτισμό τίποτ’ άλλο δεν απαιτείται παρά ελευθερία. Και μάλιστα η πιο άβλαβη από οτιδήποτε μπορεί να ονομαστεί ελευθερία, δηλαδή η ελευθερία να κάνει κανείς δημόσια χρήση του Λόγου του στο κάθε τι. Κι όμως ακούω από παντού να φωνάζουν: μη συλλογίζεστε! Ο αξιωματικός λέει: μη συλλογίζεστε, μόνο να γυμνάζεστε. Ο οικονομικός σύμβουλος: μη συλλογίζεστε, μόνο να πληρώνετε! Ο πνευματικός: μη συλλογίζεστε μόνο να πιστεύετε. Εδώ υπάρχει παντού περιορισμός της ελευθερίας» [Ιμμάνουελ Καντ, Δοκίμιο «Απόκριση στο ερώτημα: τι είναι Διαφωτισμός»]

Έγραφε ο Τεύκρος Ανθίας το 1943, σε άρθρο του με τίτλο «Ο αφορισμός της Δευτέρας Παρουσίας» [Σπίθα, τεύχος ΙΙ, Νοέμβριος 1943] 13 χρόνια μετά τον αφορισμό του από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Κύπρου και εννέα μετά την άρση του αφορισμού καθώς είχε υπογράψει «Λίβελλο Πίστεως»:

«Μα ήταν τέτοια η εποχή -η εποχή του 1931- που δεν μπορούσε να επικρατήσει η φιλελεύθερη κρίση και να γίνει η απαραίτητη εμβάθυνση σ’ αυτό μου το βιβλίο, που και αστοί μεγάλοι κριτικοί -όπως ο Λουί Ρουσέλ- δεν το κοιτάξανε με τον φακό της αρτηριοσκλήρωσης, ούτε ως έργο αντιθρησκευτικό, αλλά ως ποίημα ‘μεγάλης πνοής’ με κοινωνικό, επαναστατικό περιεχόμενο. Δεν ανακινώ τώρα το ζήτημα. Η ιστορία θα κρίνει την καταδικαστική εκείνη απόφαση της Ιεράς Συνόδου».
Στα καθοριστικά χρόνια των δεκαετιών 1920-30, η Εκκλησία της Κύπρου κατείχε εξουσιαστικό ρόλο ασκώντας [μέχρι και σήμερα] πάμπολλες κοινωνικές πιέσεις. Οι κομμουνιστές θεωρούνταν αυτομάτως και άθεοι. Μανάδες αποκήρυσσαν τα παιδιά τους και με επίσημες καταχωρίσεις στις εφημερίδες δήλωναν πως δεν τους αναγνωρίζουν «εφ’ όσον πρεσβεύουν τας αντιχριστιανικάς και αντεθνικάς αρχάς του κομμουνισμού».
Δύο κυρίαρχες τάσεις επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο: «Οι εθνικιστές προκαλούσαν την εξουσία της αποικιοκρατικής κυβέρνησης. Το Κομμουνιστικό Κόμμα προκαλούσε την ηγεμονία της κυρίαρχης τάξης και την εξουσία της Εκκλησίας», αναφέρει σε κείμενό του ο ανθρωπολόγος Πίτερ Λοΐζος [1937-2012], ο πατέρας του οποίου, Προκόπης Παπαλοΐζου, αφορίστηκε επίσης, μαζί με τους Τεύκρο Ανθία και Πατάπιο Χριστοδούλου το 1931 και μέρος [και] της δικής του ιστορίας αναφέρεται σ’ αυτό το ένθετο.

«Η μόνη απολογία, που πρόβαλα στον Μητροπολίτη Πάφου, όταν με κάλεσε πριν από τη δίκη, ήταν πως δεν ανεγνώριζα στην Εκκλησία το δικαίωμα να επέμβει στην ελευθερία μου ως πνευματικού ανθρώπου και έκρινα ως καθαρά μεσαιωνική ενέργεια -ως ενέργεια ‘Ιεράς Εξέτασης’- την καταδίκη μιας ποιητικής δημιουργίας μου», αναφέρει σε άλλο σημείο του προαναφερθέντος άρθρου του ο Τεύκρος Ανθίας.

Τρεις φωτισμένοι άνθρωποι καταδικάστηκαν, στιγματίστηκαν, καταδιώχθηκαν. Οι δύο έφυγαν για την Αγγλία, ο τρίτος παρέμεινε στην Κύπρο και τιμήθηκε μόνο μετά θάνατον.
Δεκατρία χρόνια μετά τον αφορισμό του, «εξακολουθώ να αισθάνομαι τον εαυτό μου τραυματισμένο από τα μεσαιωνικά βέλη εκείνου του καιρού και μειωμένη την καλλιτεχνική μου αξιοπρέπεια από τη μοιραία κι αναγκαστική μου υποχρέωση στο να δεχθώ ένα στίγμα σ’ ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα μου», σημειώνει ο Τεύκρος Ανθίας, ένας από τους «λίγους μεταπολεμικούς Νεοέλληνες ποιητές που αγωνίστηκαν να βαδίσουν στ’ αχνάρια της Σύγχρονης Τέχνης», όπως σημειώνει γι’ αυτόν σε κριτικό σημείωμά του ο Πατάπιος Χριστοδούλου.

Αν χρειάζονται, πάντως, αντιπαραβολές στο σήμερα [κι είναι αυτές που θα αναζητήσουμε σε μια ανοιχτή συζήτηση στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας στις 18 Οκτωβρίου*], αυτές μπορούν μόνο με ερωτήματα να διατυπωθούν: Εξακολουθεί να υφίσταται ή επανέρχεται ο φανατισμός εκείνης της περιόδου; Πόση δύναμη κρύβουν τα έργα ποιητών, καλλιτεχνών, η ίδια η παιδεία, η μόρφωση και γιατί όλα αυτά θεωρούνται «επικίνδυνα» για την εκάστοτε εξουσία; Υπάρχει σήμερα η ίδια ευαισθησία απέναντι σε ποιητές; Μετά απ’ αυτά, είναι η κυπριακή κοινωνία μια κοινωνία ελεύθερη; Που επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση; Την ελεύθερη σκέψη;

Διαβάστε ολόκληρο το αφιέρωμα στο : http://parathiro.wpengine.com/?page_id=491

Αύριο θα πραγματοποιηθεί παρουσίαση/συζήτηση για το θέμα στα πλαίσια της έκθεσης Treasure Island στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας.

Συζητούν: Φλόγα Ανθία, Νιαζί Κιζιλγιουρέκ, Μητροπολίτης Κένυας Μακάριος, Νάσα Παταπίου.

Συντονιστής: Τάκης Χατζηγεωργίου.

18 Οκτωβρίου. Σάββατο, 10.30πμ. στο Δημοτικό Κεντρο Τεχνών στην οδό Παλιάς Ηλεκτρικής 19, 1016, Λευκωσία