Γράφει ο Νίνο Φένεκ Μικελλίδης για το ΚΥΠΕ

Σημαντική είναι φέτος η ελληνική παρουσία στο 54ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι, με την ταινία «Ζίζοτεκ» του Βαρδή Μαρινάκη να προβάλλεται στο διαγωνιστικό τμήμα του προγράμματος «Ανατολικά της Δύσης», την ταινία «Ο πατέρας» της Κριστίνα Γκρόζεβα και Πέταρ Βαλτσάνοβ, συμπαραγωγή ανάμεσα στη Βουλγαρία και την Ελλάδα, που προβάλλεται στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα, και την ταινία «Το θαύμα στη θάλασσα των Σαργασσών» του Σύλλα Τζουμέρκα, που προβλήθηκε στο τμήμα, «Μια άλλη ματιά». Ενώ, στη φετινή διεθνή κριτική συμμετάσχει και η γνωστή Ελληνίδα ηθοποιός Αγγελική Παπούλια, πρωταγωνίστρια στην ταινία του Τζουμέρκα.

Το δράμα ενός εννιάχρονου αγοριού, παιδιού μεταναστών, που το εγκαταλείπει η άρρωστη μητέρα του σε μια γιορτή σ’ ένα απόμερο χωριό αφηγείται στη νέα του αυτή ταινία ο Μαρδής Μαρινάκης («Μαύρο Λιβάδι»). Ο Ιάσωνας θα βρει καταφύγιο στο γειτονικό δάσος, στην καλύβα του Μηνά, ενός μοναχικού μουγγού, γενειοφόρου άντρα, που ασχολείται με ύποπτες δουλειές, με τον οποίο θα αναπτυχθεί σταδιακά μια τρυφερή σχέση πατέρα-γιου. Ο πραγματικός πατέρας είναι απών.

Αρχικά, ο Μαρινάκης ακολουθεί μια ρεαλιστική αντιμετώπιση, μέσα από τη σχέση του Ιάσωνα με την Εύα, την άρρωστη μητέρα του, της οποίας ποτέ δεν μαθαίνουμε την ακριβή αρρώστια. Παρά τις κάποιες παρεμβολές που δεν αναπτύσσονται αρκετά, όπως οι σχέσεις του Μηνά με τους εγκληματίες διακινητές, σταδιακά, μέσα από τα φλας-μπακ μιας πιο ήρεμης, όμορφης σχέσης του μικρού Ιάσωνα με τη μητέρα του, και τη σχέση του Ιάσωνα με τον Μηνά και τα διάφορα αντικείμενα στην καλύβα, και την φανταστική ύπαρξη μιας αρκούδας, η ταινία αποκτά μια ποιητική, ονειρική πλευρά.  Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις τελευταίες σκηνές, με τον Ιάσωνα, φορώντας τη μάσκα ζώου, αντίστοιχη με το τομάρι του πάνθηρα που φορούσε ο μυθικός Ιάσωνας, να ξεκινάει, όχι για να αποκτήσει το Χρυσόμαλλο Δέρας αλλά να συναντήσει, και ίσως να σκοτώσει (;) την αρκούδα του δάσους.

Πλευρά που τονίζει με την προσεγμένη, εικαστικά εξαιρετική, ιδιαίτερα στις σκηνές της γιορτής αλλά κι εκείνες του φινάλε στα χιονισμένα βουβά, και με ωραία χρώματα φωτογραφία της Χριστίνας Μουμούρη. Στην όλη ατμόσφαιρα συμβάλλουν και οι ερμηνείες τόσο του Δημήτρη Ξανθόπουλου (Μηνά) και της Πηνελόπης Τσιλίκα (Εύα), όσο και του Αύγουστου-Λάμπρου Νεγρεπόντη που δίνει, αξίζει να αναφέρω, με τρόπο θαυμάσιο το ρόλο του μικρού Ιάσωνα.

Η διαφορετικότητα και η ξενοφοβία είναι στο στόχαστρο της εξαιρετικής σλοβάκικης ταινίας μυθοπλασίας «Και εγένετο φως» του βραβευμένου για τα ντοκιμαντέρ του, Μάρκο Σκοπ, που είδαμε στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα. Ο σαραντάχρονος Μιλάν, ένας καλοκάγαθος άντρας, επιστρέφει από τη Γερμανία όπου εργάζεται, στο χωριό του στη Σλοβακία, για να περάσει ήσυχα τις γιορτές των Χριστουγέννων μαζί με τη γυναίκα του και τα τρία παιδιά του, για ν’ ανακαλύψει σταδιακά πως ο μεγαλύτερος σε ηλικία γιος του είναι αναμειγμένος σε μια παραστρατιωτική οργάνωση νεολαίας, που οδήγησε ένα μαθητή σε αυτοκτονία.

Επηρεασμένος σίγουρα από την άνοδο της ακροδεξιάς στη Σλοβακία, ο Μάρκο Σκοπ έφτιαξε μια ταινία που ξεσκεπάζει το συντηρητισμό και τη μισαλλοδοξία στην πατρίδα του αλλά και γενικότερα σε μια Ευρώπη, που ο λαϊκισμός και τα "fake news" έχουν καταφέρει, δυστυχώς, να δημιουργήσουν και να διασπείρουν το μίσος και τη ξενοφοβία.

Με ένα σφιχτοδεμένο σενάριο, με μια απλή και άμεση, δοσμένη με οικονομία, προσέγγιση, που θυμίζει το στιλ του Κεν Λόουτς, ο Σκοπ καταγράφει την όλη κατάσταση, από την υποκρισία της εκκλησίας μέχρι τη σιωπή και την υποστήριξη τόσο της αστυνομίας όσο και της κλειστής κοινωνίας του χωριού - στις χαρακτηριστικές σκηνές αναφέρω εκείνη του πατέρα που ενώ, μαζί με την οικογένειά του, επισκέπτεται τον δικό του πατέρα, έρχεται σε σύγκρουση μαζί του, όταν ο τελευταίος αποκαλύπτει τις ακροδεξιές πεποιθήσεις του. Ενώ, παράλληλα με τα ηθικά προβλήματα που θέτει, κάνει και ένα σχόλιο πάνω στα προβλήματα της οικογένειας εξαιτίας της απουσίας του πατέρα, που η φτώχεια αναγκάζει να ζητήσει δουλειά στο εξωτερικό.

Ενδιαφέρουσα και η τουρκική συμμετοχή με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία «Λογοκρίθηκε» (Passed by the Censor) του Σερχάτ Καραασλάν (στο τμήμα «Ανατολικά της Δύσης»), το ψυχολογικό δράμα ενός δεσμοφύλακα, που λογοκρίνει τις επιστολές των κρατουμένων. Για να ξεφύγει από την κουραστική, μονότονη δουλειά του στις φυλακές, παράλληλα, ο Ζεκίν παρακολουθεί μαθήματα δημιουργικής συγγραφής. Όταν μια μέρα, ο καθηγητής τους ζητάει να επιλέξουν μια φωτογραφία και να γράψουν μια φανταστική ιστορία γύρω απ’ αυτήν, ο Ζεκίν αποφασίζει να «κλέψει» τη φωτογραφία που στέλνει στο φυλακισμένο της σύζυγο, μια γυναίκα. Με βάση τη φωτογραφία της μυστηριώδους γυναίκας, ο Ζεκίν αρχίζει να δημιουργεί διάφορες υποθέσεις (πιστεύει πως τη γυναίκα έχει βιάσει ο πεθερός της και πως αυτή είναι έγκυος), που επηρεάζουν τη φαντασία του και οδηγούν σε μια επικίνδυνη εμμονή.

Ο Καραασλάν εστιάζει την κάμερά του στο πρόσωπο του Ζεκίν (και στο πρόσωπο του Μπερκάι Άτες, βρήκε, πρέπει να πω, τον τέλειο εκφραστή της ψυχολογικής κατάστασης του ήρωα), επιμένοντας στις λεπτομέρειες εκείνες που βοηθούν τη φαντασία του να δημιουργεί ολοένα και περισσότερες υποθέσεις γύρω από τις πιθανές, όπως πιστεύει, ιστορίες, και να εξετάσει σε βάθος την όλη ψυχολογία του Ζεκίν που, μέρα με τη μέρα, οδηγείται σε πιο απίθανες και ακραίες καταστάσεις.