Με αφορμή την παράσταση «Ήχος από κόκκαλα που σπάνε» στις Αποθήκες ΘΟΚ.

Του Βαγγέλη Γέττου

Είναι μεγάλη η ευθύνη να καλείσαι να συμβάλεις με τις εμπειρίες και όσες γνώσεις έχεις στην τεκμηρίωση και την έρευνα ενόψει του ανεβάσματος ενός θεατρικού έργου. Πόσο μάλλον όταν αυτό καταπιάνεται με τα παιδιά-στρατιώτες. Κλήθηκα σε συνέντευξη πεδίου για το «Ήχος από κόκκαλα που σπάνε» προ μηνών και εχθές βρέθηκα να παρακολουθώ την παράσταση και να συμμετέχω στην συζήτηση που ακολούθησε. Καθ’ όλη αυτή την περίοδο αναρωτιόμουν γιατί πρέπει να μας νοιάζει το θέμα της παράστασης αυτής. Εννοώ, πέρα από ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, ένα κείμενο, μια σκηνοθεσία και δραματουργία, γιατί εμάς εδώ στην Κύπρο, μία ευρωπαϊκή χώρα όπου το Διεθνές Δίκαιο προστατεύει τα παιδιά μας από ένοπλες συγκρούσεις, από παραστρατιωτικές οργανώσεις, από αναγκαστικές στρατολογήσεις, να μας απασχολεί το θέμα;

Κάθε ένοπλη σύγκρουση -στην ιστορία τουλάχιστον του νεότερου κόσμου- ενέπλεκε τα παιδιά ως ενεργά δρώντα υποκείμενά της. Όχι μόνο ως θύματα αλλά και ως παράγοντές της. Θα αναφέρω τρία μόνο ευρωπαϊκά παραδείγματα που προέρχονται από τον 20ο αιώνα. Υπογραμμίζεται ότι και τα τρία ανατρέχουν πολύ πριν την σύναψη του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού σε σχέση με την ανάμειξη των παιδιών σε ένοπλη σύρραξη του 2000/2002.

• Η ΕOKA, ελλείψει φοιτητών στην Κύπρο εκείνη την περίοδο, αλλά και επειδή οι μαθητιώσα νεολαία έτεινε ευήκοον ους στα κελεύσματά της, στρατολόγησε εκατοντάδες μαθητές, όχι μόνο για να πετροβολούν τους Άγγλους από τις στέγες σχολείων και να κατεβάζουν βρετανικές σημαίες αλλά και για να μεταφέρουν πακέτα αγνώστου περιεχομένου, μηνύματα και γενικά να διεκπεραιώνουν πολεμικές επιχειρήσεις που ασχέτως αν κατέληγαν σε συμπλοκή, λειτουργούσαν καταλυτικά μέσα στο πλαίσιο της ένοπλης σύγκρουσης.

• Στον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, τόσο η πλευρά του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας όσο και η πλευρά του Εθνικού Στρατού, εξανάγκασαν παιδιά να στρατολογηθούν στις τάξεις τους. Ένα παράδειγμα που βασίζεται σε εκατοντάδες αληθινά ανάλογα περιστατικά αποτυπώνει η ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Ψυχή Βαθιά». Εκεί, δύο αδέρφια βρίσκονται στα αντίπαλα στρατόπεδα. Το ένα ένοπλο ανταρτόπουλο στον ΔΣΕ και το άλλο ιχνηλάτης στον Εθνικό Στρατό.

• Μεταξύ Απριλίου και Μαΐου 1945, το καταρρέον Γ’ Ράιχ έστειλε στην πρώτη γραμμή της άμυνας του Βερολίνου που έζωναν εκατέρωθεν οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι, παιδιά κάθε ηλικίας και φύλου για να υπερασπιστούν με τα όπλα την λαβωμένη αίγλη της Αρίας φυλής.

Πολλά σύγχρονα επιστημονικά συγγράμματα, άρθρα και ημερίδες έχουν διαγράψει αυτές τις ευρωπαϊκές μνήμες και ακολουθούν στερεοτυπικά μια πιο εξωτική και μεροληπτική προσέγγιση του φαινομένου: το παιδί στρατιώτης είναι ;ένα παιδί, που στην γλώσσα των ΜΜΕ -αλλά και εντός του συλλογικού υποσυνειδήτου- σημαίνει περίπου αυτόματα αγόρι, προερχόμενο αποκλειστικά από χώρες της Ασίας και της Αφρική που μαστίζονται από την ισλαμική τρομοκρατία και την ακυβερνησία, ζωσμένο με σφαίρες και με ένα αυτόματο όπλο στο χέρι.

Όμως το παιδί μαχητής δεν είναι ένα εξωτικό φαινόμενο αιμοσταγών, πρωτόγονων κοινωνιών. Η Δύση πρωτοστατεί στο φαινόμενο και ξέρει να το εξάγει σε εξαθλιωμένες κοινωνίες. Ο πόλεμος -και δη ο βρώμικος πόλεμος- δεν γνωρίζει κανέναν ηλικιακό φραγμό. Κινητοποιεί κάθε πηγή ανθρωπίνου δυναμικού. Με λίγα λόγια, ο πόλεμος των παιδιών έχει ξεφύγει από τις απλουστευτικές απεικονίσεις, αν δηλαδή περιοριζόταν ποτέ σε αυτές. Μερικά παραδείγματα:

• Στις 7 Οκτωβρίου θα ανακοινωθεί η απόφαση επί της ιστορικής δίκης των μελών της δολοφονικής, εγκληματικής οργάνωσης της Χρυσής Αυγής που ενδύθηκε τον κοινοβουλευτικό μανδύα για να συνεχίσει, όπως ήλπιζε, τις εγκληματικές της ενέργειες από το απυρόβλητο. Η Χρυσή Αυγή ίδρυσε στην Κύπρο το, κατά δική της δήλωση, ‘’παράρτημά της’’, το ΕΛΑΜ. Στόχος της Χρυσής Αυγής, σύμφωνα με το καταστατικό της είναι η κατάλυση του πολιτεύματος και η επιβολή ενός καθεστώτος ναζιστικού τύπου. Οι μαθητές που στρατολόγησαν η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και το ΕΛΑΜ στην Κύπρο και οι οποίοι κατηχούνται με μιλιταρισμό και με τις αρχές του ναζισμού δεν είναι εν δυνάμει μαχητές, εν δυνάμει ένοπλοι που δοθείσης της ευκαιρίας, θα επιδιώξουν να επιβάλουν την πολιτική των φύρερ τους με βάση τις αρχές της βίας και της ανωτερότητας τις οποίες ενστερνίζονται; Και επειδή στις μικρές ηλικίες, η πολεμοχαρής κατήχηση λαμβάνει πολλές μορφές, πως είναι δυνατόν εν έτει 2020 να συγκινούμαστε από ένα θεατρικό έργο για τα παιδιά στρατιώτες και με την πρώτη ευκαιρία να χειροκροτούμε και να δακρύζουμε με τα παιδιά μας που βαδίζουν στρατιωτικά στις παρελάσεις των εθνικών επετείων; Πως τολμάει μια κοινωνία σε Ελλάδα και Κύπρο να φαντασιώνεται τους μαθητές της στρατιώτες; Δηλαδή φονιάδες. Δηλαδή νεκρούς. Για την στρατιωτική εκπαίδευση των νέων – και όχι των παιδιών- αρμόδιος είναι ο στρατός, όχι το εκπαιδευτικό σύστημα.

• Διακτινιζόμενοι στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν ακήρυχτο πόλεμο σχεδόν αποκλειστικά μεταξύ παιδιών. Οι επιθέσεις με βαρύ οπλισμό σε σχολεία από μαθητές δεν μπορεί να εξετάζεται αποκλειστικά από την πλευρά της διαταραχής των δραστών. Όλος ο αμερικανικός κοινωνικός σχηματισμός δομείται πάνω στους αρμούς μιας πολεμοχαρούς ηθικής. Η οπλοκατοχή και η νέα λευκή ανωτερότητα των WASP, White Anglo-Saxon Protestant, είναι το πεδίο. Το πιόνι, το θύμα, δεν αργεί να βρεθεί μόλις το κέλευσμα του μίσους διαδοθεί.

• Δεν ξέρω από πού προέρχεται η κοκαΐνη που καταναλώνεται στην Κύπρο αλλά χιλιάδες παιδιά έχουν χάσει τη ζωή τους στον πόλεμο των καρτέλ στη Βραζιλία, στην Κολομβία, στο Μεξικό. Είναι τα παιδιά του παγκοσμίου πολέμου των ναρκωτικών. Κάθε φιξάκι και μερικοί ακόμα θάνατοι παιδιών. Οι ανήλικοι sicarios των narcos, οι συμμορίες των φαβέλων του Ρίο και άλλων λατινοαμερικάνικων μεγαλουπόλεων σβήνουν καθημερινά όσο η Δύση χοροπηδά μαστουρωμένα σε techno parties ή σνιφάρει στην τουαλέτα κάποιου ευαγούς gala.

• Και μακάρι ο πόλεμος οικονομικών συμφερόντων να περιοριζόταν στον πόλεμο των ναρκωτικών. Ίσως έτσι να σόκαρε περισσότερο και να ασκούνταν πιέσεις για τον έλεγχό του. Όμως ο παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος μπορεί να μην φορτώνει, όπως ο πόλεμος των ναρκωτικών, τα χέρια των παιδιών υπανάπτυκτων χωρών με πολυβόλα Μ16 και ρωσικές χειροβομβίδες. Ωστόσο, στρατολογεί παιδιά στα μετόπισθεν. Εκεί, δηλαδή που γίνεται η «σοβαρή», η «καθαρή» δουλειά την οποία καλούνται να υπερασπιστούν όλοι οι στρατοί του κόσμου. Τα παιδιά της Nike στο Μπαγκλαντές και στην Ινδία, τα αόρατα προσφυγόπουλα στα νότια της Τουρκίας που εργάζονται σαν δούλοι στις μεγάλες αγροτικές εκτάσεις είναι η δεύτερη γραμμή του πολέμου. Τα παιδιά αυτά είναι επίσης στρατιώτες.

Αν ο πόλεμος, όπως έλεγε ο Κλαούζεβιτς, είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, τότε πρέπει να δούμε τα παιδιά στρατιώτες μέσα από την οπτική της πολιτικής, δηλαδή των οικονομικών συμφερόντων που τους έβαλαν τα όπλα στα χέρια. Το Διεθνές Δίκαιο καταρρέει συμπαρασύροντας μαζί του και όλες τους τις εκφάνσεις όπως το Δίκαιο Πολέμου. Περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία, η Ρωσία και το Ιράν στέλνουν μισθοφόρους, άρα όχι ένστολους στρατιωτικούς που υπάγονται στους κανονισμούς του δικαίου του πολέμου, σε μέτωπα που εκτείνονται από την Λιβύη και τον Λίβανο, μέχρι το Ναγκόρνο Καραμπάχ και την Κριμαία. Μέσα σε αυτή την ρευστοποίηση των διεθνών κανόνων, τα παιδιά στρατιώτες γίνονται η εικόνα από το μέλλον του πολέμου: ένας πόλεμος που διεκπεραιώνεται από εργαλειοποιημένα ρομπότ μιας χρήσης. Ένας πόλεμος που πια δεν έχει την παραμική αίγλη, που δεν μπορεί να κινητοποιήσει τον γενικό πληθυσμό, να συγκινήσει το κοινό αίσθημα. «Με το χαμόγελο στα χείλη δεν παν πια οι φαντάροι μας μπροστά». Με αυτή την έννοια, τα παιδιά στο μυαλό των πολεμάρχων μοιάζουν με τα drones και τα μη επανδρωμένα stealth. Τα παιδιά στρατιώτες χρησιμοποιούνται σαν αναλώσιμα δοχεία μίσους. Η αναλώσιμη ζωή της Δύσης, συμπυκνώνεται στα αμερικάνικα, γερμανικά και γαλλικά όπλα που βαραίνουν τα παιδικά χέρια στο στη Συρία, στην Παλαιστίνη, στη Σομαλία, στο Μάλι, στη Νιγηρία, στο Κονγκό, στην Μπουρκίνα Φάσο, στην Ακτή Ελεφαντοστού.

Και για να μην μείνουμε στις διαπιστώσεις όπως συνηθίζουμε σε τέτοιες περιπτώσεις, το ζήτημα είναι τί κάνουμε. Όχι σαν άτομα αλλά σαν κοινωνίες, σαν Κύπρος, σαν Ευρώπη. Για μένα προσωπικά, η λύση είναι αξιακή καθώς όλες οι αποφάσεις που αφορούν σε παιδιά πρέπει να ερείδονται στο βέλτιστο συμφέρον τους. Όταν π.χ. σαν Κύπρος έχεις πάρει την απόφαση να κάνεις push backs σε βάρκες όπου επιβαίνουν ενδεχομένως οικογένειες με παιδιά ή ακόμα και ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, πρέπει να γνωρίζεις ότι ακόμα και αν η βάρκα επιστρέψει στο σημείο αναχώρησής της, το πιο πιθανό είναι οι επιβαίνοντες είτε να εκτελεστούν, είτε να φυλακιστούν, είτε να μετατραπούν σε σκλάβους. Όσο για τα παιδιά, πολλά από αυτά θα καταλήξουν σε κατηχητικά εξτρεμιστών και σύντομα θα βρεθούν με ένα καλάσνικοφ στο χέρι στα πεδία των μαχών από το Ιράκ μέχρι την Τσετσενία. Αν δεν ανατινάξουν κάποιο λεωφορείο σε μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα ένα πρωινό μιας εργάσιμης ημέρας.

Eφόσον ως Δύση καταστρέψαμε τις πατρίδες αυτών των παιδιών, όταν προσέρχονται σαν ικέτες για να γλιτώσουν την στρατολόγηση, έχουμε δύο επιλογές: ή να τα αφήσουμε να ξαναζωστούν σταυρωτά τα φυσίγγια πάνω στα παιδικά τους στήθη ή να τους δώσουμε ένα μολύβι, ένα βιβλίο και να τους επιτρέψουμε να γλιτώσουν από τον εφιάλτη.

Το κείμενο βασίστηκε στην τοποθέτηση του Βαγγέλη Γέττου κατά τη συζήτηση που ακολούθησε την παράσταση ‘’Ήχος από κόκκαλα που σπάνε’’ της Κυριακής 4.10.2020.