Γιατί πάμε στη Βενετία κάθε δυο χρόνια; Πάμε στη Βενετία γιατί είναι μια πόλη που αντί για δρόμους, έχει κανάλια. Στενά κανάλια που κυκλοφορούν βάρκες, μικρές συνηθισμένες βάρκες αλλά και κάτι στενόμακρες μαύρες βάρκες, τις γόνδολες που τις οδηγεί ο γονδολιέρης όρθιος στη μια της άκρη, με ένα μακρύ πολύ μακρύ κουπί, που ελίσσεται στα στενά κανάλια με εξαιρετική μαεστρία. Με την ίδια τέχνη διασχίζει το Μεγάλο Κανάλι.
Κι αν κουραστείς να περπατάς στους στενούς, μα πολύ στενούς δρόμους και στις μικρές διάσπαρτες πλατείες, όταν καταφέρεις να φτάσεις στο Μεγάλο Κανάλι σε κάποια στάση, παίρνεις το βαπορέτο για να σε πάρει στην άλλη άκρη της πόλης. Στους Κήπους ή στο Αρσενάλε στους ταρσανάδες που κατασκεύαζαν τα πλοία παλιά.
Όλα αυτά βέβαια είναι μια ουτοπία για τον κάθε περιηγητή/τουρίστα. Δεν πιστεύει ότι υπάρχει τέτοια πόλη περίεργη, χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς μηχανάκια. Μια πόλη σαν αυτές που περιγράφει ο Ίταλο Καλβίνο στις αόρατες Πολιτείες.
Οι αρχιτέκτονες όμως που πηγαίνουν κι έρχονται στη Βενετία από τις αρχές του Μάη μέχρι το τέλος του Νοέμβρη έρχονται για σοβαρό σκοπό. Έρχονται για να συναντήσουν κι άλλους αρχιτέκτονες που έχουν την ίδια πίστη. Όπως πηγαίνουν οι Κύπριοι στον Ιορδάνη, στα Ιεροσόλυμα. Όπως πηγαίνουν οι γείτονες μουσουλμάνοι στη Μέκκα, οι αρχιτέκτονες από όλες τις γωνιές της γης, τις πλατείες, τις πόλεις και τα χωριά φτάνουν εδώ στη Βενετία για να επιβεβαιώσουν ότι, ναι, οι αρχιτέκτονες μπορούν να βελτιώσουν το κτισμένο, το κυκλοφοριακό, τον δημόσιο χώρο. Να κάνουν τις πόλεις πιο ανθρώπινες.
Ο αρχι-γονδολιέρης, επιμελητής της φετινής 19ης Μπιενάλε επέλεξε ένα τίτλο με πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες «Intelligens. Φυσικό. Τεχνητό. Συλλογικό». Ο τίτλος Intelligens συνδέεται με τον σύγχρονο όρο «νοημοσύνη», ενώ η τελευταία συλλαβή «gens» στα λατινικά σημαίνει «κόσμος-άνθρωποι». Αυτός ο συνδυασμός υποδηλώνει μια μελλοντική νοημοσύνη, που επιδιώκει να ξεπεράσει τα όρια της σύγχρονης Τεχνητής Νοημοσύνης, ενισχύοντας τη συμμετοχή και τη φαντασία. Μια γκρίζα αφίσα, μια γραφή δυσανάγνωστη. Διευκρίνισε δε στις προγραμματισμένες δηλώσεις, όταν ορίστηκε επιμελητής, ότι οι αρχιτέκτονες μπορούν αλλά δεν είναι μόνοι τους. Θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις ανάγκες, τις δυνατότητες και άλλων όντων, πραγματικών και φανταστικών. Όντων με νοημοσύνη, αντίληψη φυσική, τεχνητή, συλλογική. Ναι, δεν φτάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη για να δώσει απαντήσεις στα προβλήματα του πλανήτη.
Αρχιτεκτονική πολλαπλής νοημοσύνης, διαλόγου, προσαρμογής
Ο Κάρλο Ράτι διεθνούς φήμης, καταξιωμένος Ιταλός αρχιτέκτονας, μηχανικός, συγγραφέας με ακαδημαϊκό προφίλ, διδάσκει στο Πολυτεχνείο στο Μιλάνο αλλά και στο Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης στη Νέα Υόρκη. Παράλληλα διευθύνει εργαστήρια για τη βέλτιστη ανάπτυξη της αυριανής πόλης. Μπορεί να υπερηφανεύεται ότι για αυτή την Μπιενάλε έχει συγκεντρώσει ένα τεράστιο αριθμό ανθρώπων κάθε επιστήμης, κάθε ειδικότητας, κάθε γνωστικού αντικειμένου. Ανθρωπολόγους, βιολόγους, γεωπόνους ακόμα και σεφ από κάθε γωνιά της γης. Και επειδή κατακρίθηκε ότι ευνοεί τη δυτική σκέψη, την έντονη τεχνολογική «Ανάπτυξη» απάντησε ότι στους χώρους της Μπιενάλε βρίσκουμε να προβάλλονται όλες οι μορφές ανάπτυξης. Η εντοπιότητα, απλές κατασκευές με ό,τι παρέχει η φύση. Η κοινωνική δυναμική και οι νέοι αρχιτέκτονες, οι μικρές αναπτυσσόμενες χώρες, Ασία, Αφρική, φαίνεται να είναι πολύ καλοδεχούμενες στη νέα εποχή στη Βενετία μετά τον προηγούμενο πρόεδρο, Πάολο Μπαράτα. Ο Πάολο Μπαράτα για πολλά χρόνια πρόεδρος της Μπιενάλε, δυνατός παράγοντας της Βενετίας είχε μια προτίμηση στα μεγάλα ονόματα. Στις μέρες του όλα τα αστέρια της αρχιτεκτονικής, Ρεμ Κούλχαας, Ζάχα Χαντίντ, Μάριο Μπόττα, Λουίτζι Σνότσι, ΕμΒιΑρ Ντι Βι κυκλοφορούσαν στα πηγαδάκια, στα καφέ και στα φόρα της Μπιενάλε.
Ο νέος πρόεδρος-σκηνοθέτης, Πιετράντζελο Μπουταφουόκο, προσκαλεί στη Βενετία νέους ανθρώπους. Έτσι προέκυψε η ανάθεση της επιμέλειας της διοργάνωσης στον Κάρλο Ράτι, «διάσημο πολεοδόμο» πρακτικό και θεωρητικό αφού ασχολείται με τον σχεδιασμό αστικών κέντρων και πόλεων, διδάσκει και γράφει για την πόλη. Το τελευταίο του βιβλίο έχει ως τίτλο «Άτλας της Λογικής - Αισθησιακής Πόλης» (Atlas of the Senseable City).
Η 19η Μπιενάλε εκτός από τις επίσημες συμμετοχές στους δύο κύριους χώρους, Αρσενάλε και Κήποι, παρουσιάζει έναν πολύ μεγάλο αριθμό από παράλληλες εκδηλώσεις σε μουσεία, γκαλερί, μικρά πάρκα, «παλάτια», καταστήματα, παντού. Ακόμα και αν δεν καταφέρεις να επισκεφτείς τους κλασικούς χώρους της έκθεσης και απλά να περιπλανηθείς στους δρόμους της Βενετίας θα νιώσεις το άρωμα της Μπιενάλε.
Ένας άλλος τομέας της έκθεσης είναι τα φοιτητικά εργαστήρια. Το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο (European Cultural Centre) φιλοξενεί και παρουσιάζει 207 εργασίες, έργα από νέους από 52 χώρες. Αναγνωρίζοντας τον θεσμό της Μπιενάλε σαν μια σημαντική πλατφόρμα αρχιτεκτονικού διαλόγου, πειραματισμού και επαφής, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, ακαδημαϊκοί και ερευνητές ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα ανακαίνιση, αναγέννηση, επανάχρηση (Repair, Regenerate, Reuse). Γενικός τίτλος: Χρόνος, Χώρος, Ύπαρξη (Time, Space, Existence).
Η κυπριακή συμμετοχή
Δυο λόγια για την κυπριακή συμμετοχή με τίτλο «(Στις πέτρες) - Εδώκαμέν σας την αναπνοή μας τζαι εψιθυρίσετε την πίσω στο χώμα» της αρχιτεκτόνισσας Σεβίνας Φλωρίδου με συν-επιμελήτριες τις Νίκολα Μητροπούλου και Clara Zinecker, βοηθό αρχιτέκτονα τον Aaron Gatt και την ομάδα καλλιτέχνιδων-ερευνητριών Fisherwomxn (Μύριαμ Γκατ, Ιουλίτα Τουμαζή, Σέτα Αστραίου-Καρύδη) και την ομάδα τεχνιτών TERRACT-Σαλαμιού. Εξαιρετική συμμετοχή, μία πρωτότυπη πρόταση. Η έκθεση διαπραγματεύεται την επιστροφή των σωμάτων και των συλλογικών λειτουργιών που αντηχούν στις τεχνικές της ξερολιθιάς. Μέσα από τις διαδικασίες της επαφής, της (ανά)κατασκευής και τις επιτελεστικές χειρονομίες που τις διατρέχουν, προσφέρεται ένα συλλογικά δομημένο μέλλον που εμπλέκεται άμεσα με την ηθική, την πολιτική του χώρου και τον χειρισμό του.
Η παρουσία της Κύπρου χωροθετικά είναι πολύ καλή. Πολύ κοντά στο Αρσενάλε που είναι ο κύριος χώρος της Μπιενάλε. Η ομάδα αξιοποίησε τον δύσκολο, δύσχρηστο χώρο και τον μετέτρεψε σε μια μικρή αυλή με ξερολιθιές. Βρίσκεται σε ένα ημιυπαίθριο χώρο που δημιουργούσε προβλήματα στις προηγούμενες αποστολές λόγω της περίεργης κάτοψης και της υγρασίας αλλά η φετινή συμμετοχή βρήκε ένα τέλειο καταφύγιο. Εντάχθηκε ωραία με ένα «βουνάρι» πέτρες στην υποδοχή, ένα γραφείο με έντυπα, μικρές κατασκευές με πέτρες, πρωτότυπα σκίτσα και περιγραφές στους τοίχους. Στην αυλή το καλωσόρισμα με παραδοσιακές λιχουδιές, ζιβανία, κρασί και κουμανταρία της Παναγιώτας από τη Σαλαμιού. Στον δεύτερο χώρο στο βάθος εγκαταστάθηκε ένας κυκλικός τοίχος, ανάμνηση Χοιροκοιτίας. Εκεί έγιναν τα εγκαίνια με την υφυπουργό Πολιτισμού δρ Κασσιανίδου, πολλούς αρχιτέκτονες και ακόμα πιο πολλούς φίλους της μεγάλης ομάδας που δούλεψε για να στηθεί η έκθεση και άλλους φίλους της Κύπρου. Με την υποβλητική μουσική συνοδεία από τον μουσικό της παρέας ήταν μια υπέροχη κυπριακή στιγμή στην καρδιά της παλιάς μας… φίλης, της Βενεθκιάς.
Είναι κρίμα που η κρατική συμμετοχή είναι η μόνη παρουσία, πιστεύω στη φετινή Μπιενάλε. Με τέσσερις σχολές αρχιτεκτονικής, τόσους νέους δυναμικούς, άξιους αρχιτέκτονες ελπίζω στην επόμενη να βρουν τόπο, χρόνο και χώρο να εκτεθούν.
Φωτογραφία:Άποψη από την κυπριακή συμμετοχή «(Στις πέτρες) - Εδώκαμέν σας την αναπνοή μας τζαι εψιθυρίσετε την πίσω στο χώμα», στη 19η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής. Φωτ.: Βασίλης Ιερείδης
