Έλενα Αντωνίου in situ: 19 ώρες στο Κυπριακό Μουσείο

Μερόπη Μωυσέως Δημοσιεύθηκε 14.5.2018

Στην χορογράφο και περφόρμερ Έλενα Αντωνίου θα ανοίξει τις πόρτες του το Κυπριακό Μουσείο την επόμενη βδομάδα, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη Διεθνή Μέρα Μουσείων 2018. Σε μια περφόρμανς συνολικής διάρκειας 19 ωρών σε τρεις μέρες, η Ε. Αντωνίου θα παρουσιάσει την περφόρμανς In Situ, που έχει ήδη παρουσιαστεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λεμεσού στο πλαίσιο του Καλοκαιρινού Φεστιβάλ Χορού 2017, στο Θέατρο Ριάλτο στο πλαίσιο της Πλατφόρμας Σύγχρονου Χορού 2018 και στο Neues Museum στο Βερολίνο.

Το έργο παραμένει ζωντανό: Όταν το "εδώ και τώρα" του θεατή συντονίζεται με το "εδώ και τώρα" του έργου. Δεν έχει να κάνει με το πόσο χρόνο αφιερώνει ο θεατής αλλά με το αν μπορεί να αφεθεί σε μια εμπειρία σωματικά και συναισθηματικά του "τώρα"

Σε αυτή την περφόρμανς, η Ε. Αντωνίου ξεκινά με μια περιήγηση στα εκθέματα ως επισκέπτης του μουσείου για να μεταβεί κάποια στιγμή η ίδια σε "έκθεμα". Μετά το Κυπριακό Μουσείο, η Ελενα Αντωνίου βρίσκεται ήδη σε επαφές για την παρουσίαση του In Situ ξανά στο εξωτερικό.

Θα παρουσιάσεις για τρίτη φορά το In Situ σε ένα μουσείο. Πώς προέκυψε αρχικά αυτή η ιδέα και σε τι αποσκοπεί;

Η περφόρμανς μακράς διάρκειας In Situ μέχρι τώρα έχει παρουσιαστεί για συνολικά 10 μέρες και 62 ώρες στο Θέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό, στο Neues Museum στο Βερολίνο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Επαρχίας Λεμεσού. Αρχικά η ιδέα προέκυψε μέσα από την ανάγκη να επισκεφτώ το Αρχαιολογικό Μουσείο Επαρχίας Λεμεσού, το μουσείο της πόλης μου. Είναι ένα κτήριο που μου αρέσει πολύ, βρίσκεται σε κεντρικό σημείο αλλά φαίνεται έρημο. Ήθελα η επίσκεψή μου να έχει διάρκεια, να δώσω χρόνο στον εαυτό μου να παρατηρήσει τα εκθέματα αλλά και τους επισκέπτες που παρατηρούν τα εκθέματα. Ο χώρος αυτός μου προκάλεσε μια γλυκόπικρη ηρεμία, έντονη την αίσθηση της απουσίας, της εγκατάλειψης αλλά ταυτόχρονα και νοσταλγία. Στόχος ήταν μια performance, ένα έργο ζωντανής άυλης τέχνης, να γίνει αφορμή για μια επίσκεψη στο μουσείο που θα ζωντάνευε φαινομενικά τον χώρο για λίγες μέρες και να δώσει χρόνο στον επισκέπτη να αναγνωρίσει πρώτα την εξωτερική στασιμότητα και αργότερα ίσως να εντοπίσει την εσωτερική στασιμότητα.

Μετά την πρώτη περφόρμανς και την επαφή του έργου με το κοινό, η υλοποίηση της ιδέας ήταν, εν τέλει, απομακρυσμένη από το αρχικό σκεπτικό ή βρέθηκες να συναντά η ιδέα σου το κοινό και το κοινό την ιδέα σου;

Υπήρξε συνάντηση μεταξύ του αρχικού σκεπτικού και της υλοποίησης της ιδέας καθώς και αλληλοεπίδραση των βασικών στοιχείων του έργου που είναι ο καλλιτέχνης, ο θεατής, ο χώρος και η διάρκεια. Όταν ο θεατής αφεθεί πραγματικά στο τι συμβαίνει "εδώ τώρα" τότε συντονίζεται με τον καλλιτέχνη, η συμμετοχική εμπειρία επιτυγχάνεται αβίαστα, ενώ το πλαίσιο της δράσης επαναπροσδιορίζεται συνεχώς. Η σχέση μεταξύ επισκέπτη/παρατηρητή και εκθέματος/έργου τέχνης δημιούργησε καινούργιες συνθήκες και η διάρκεια του έργου αλλά και η διάρκεια της παραμονής του επισκέπτη στον χώρο προκαλούσε μεταλλαγή των ρόλων μεταξύ παρατηρητή και εκθέματος.

Όπως επισήμανες, η εν λόγω περφόρμανς παρουσιάστηκε στο σχεδόν έρημο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λεμεσού αλλά και στο πολυσύχναστο Neues Museum του Βερολίνου. Αυτή η σημαντική διαφορά τι ρόλο έπαιξε στη δική σου παρουσία στον χώρο;

Ξεκινάω το έργο ως επισκέπτης, επισκέπτης διάρκειας. Δίνω χρόνο στον εαυτό μου να παρατηρήσει τα εκθέματα και στη συνέχεια να παρατηρήσει τους επισκέπτες που παρατηρούν τα εκθέματα. Σε όλη αυτή τη διαδικασία υπάρχει στον χώρο μια άδεια βάση πανομοιότυπη με τις υπόλοιπες βάσεις εκθεμάτων που υπάρχουν στο μουσείο. Η διαδρομή από επισκέπτης να γίνω έκθεμα είναι αρκετά επίπονη με έντονες εσωτερικές διεργασίες και είναι εδώ που η διάρκεια του έργου έχει καθοριστικό ρόλο για μια οργανική μετάβαση. Αυτή η μετάβαση πραγματοποιήθηκε αλλιώς στο Neues Museum και αλλιώς στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λεμεσού. Ακριβώς αυτή η μεγάλη διαφορά επισκεψιμότητας προκαλούσε αλλοίωση της διάρκειας.

Σε έναν χώρο όπως το Neues Museum με χιλιάδες επισκέπτες καθημερινά, η ενέργεια του χώρου είναι πολύ έντονη, ο ρυθμός των επισκεπτών πιο γρήγορος, η διάρκεια επιβραδύνεται άρα απαιτεί από μένα άλλη διαχείριση της σωματικής και συναισθηματικής αντοχής μου. Ο ρυθμός των θεατών είναι τόσο διαφορετικός που όταν πια γίνομαι έκθεμα τις περισσότερες φορές περνούν από μπροστά μου χωρίς να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει, απομακρύνονται λίγο, διστάζουν και επιστρέφουν για να δούνε τι γίνεται. Τότε παίρνουν μια ανάσα, κάνουν μια μικρή παύση, δίνουν λίγο χρόνο, έρχονται κοντά να με παρατηρήσουν και λίγο πριν συνεχίσουν την επίσκεψή τους με βγάζουν φωτογραφία.

Στο μουσείο στη Λεμεσό η απουσία, η εγκατάλειψη είναι έντονη. Υπάρχει μια ησυχία που εύκολα στρέφεσαι προς τα "μέσα", ξυπνούν μνήμες, συναισθήματα και χάνεσαι στον χρόνο. Και σκέφτομαι πως στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λεμεσού ο χώρος μάς βοηθάει να κοιτάξουμε λίγο προς τα "μέσα" και να δώσουμε χρόνο να αναγνωρίσουμε τη στασιμότητα "μέσα έξω", ενώ στο Neues Museum το έξω είναι αντίθετο με το "μέσα", χρειάζεται μια προσπάθεια παραπάνω, μια αναπνοή ακόμα και ό,τι προλάβεις να νιώσεις πριν φωτογραφήσεις το "έκθεμα".

Τι μπορεί να πάρει ένας -μικρής διάρκειας- επισκέπτης από τη -μακράς διαρκείας- παρουσία σου στον χώρο; Ο θεατής των 10 λεπτών μπορεί να κερδίσει κάτι από μια περφόρμανς 20+ ωρών;

Η περφόρμανς μακράς διάρκειας είναι μια πολύ ιδιαίτερη και απαιτητική συνθήκη. Δεν μπορεί οποιοδήποτε έργο να γίνει διαρκείας. Πρέπει να υπάρχει λόγος όταν γίνεται και να εξυπηρετεί απόλυτα την ιδέα του έργου. Πιστεύω πως η περφόρμανς μακράς διάρκειας δίνει μια ελευθερία στον θεατή να παρακολουθήσει το έργο όσο ο ίδιος νιώθει ότι θέλει να το κάνει και αυτή η επιλογή του προκύπτει από μια συνειδητή ή ασυνείδητη εσωτερική διεργασία που σε μένα σημαίνει ότι δίνει κάποιο χρόνο τόσο στον εαυτό του όσο και στο έργο πριν αποφασίσει. Η αλήθεια είναι πως χαίρομαι όταν βλέπω θεατές να αφιερώνουν χρόνο ή να φεύγουν και να επιστρέφουν στο έργο δεύτερη και τρίτη φορά. Αυτό σημαίνει πως το "εδώ και τώρα" του θεατή συντονίστηκε για λίγο με το "εδώ και τώρα" του έργου κι έτσι το έργο παραμένει ζωντανό. Δεν έχει να κάνει με το πόσο χρόνο αφιερώνει ο θεατής. Έχει να κάνει με το αν μπορεί να αφεθεί σε μια εμπειρία σωματικά και συναισθηματικά του "τώρα" έστω κι αν ο πραγματικός χρόνος ήταν 10 λεπτά.

Εν τέλει ποια είναι η σημασία του χρόνου σε αυτή την επιτόπια περφόρμανς; Και ποια, εν προκειμένω, η διαφορά της μακράς διαρκείας περφόρμανς από μια παράσταση μικρής διάρκειας που για τον μέσο θεατή θα ήταν μια ολοκληρωμένη παράσταση σε ένα μουσείο;

Η σημασία του χρόνου γενικά σε μια περφόρμανς διάρκειας έχει να κάνει κυρίως με τον πραγματικό εαυτό. Όταν κάνεις κάτι για τόσες πολλές ώρες και μέρες τότε αυτό ξεπερνάει τα όρια μιας περφόρμανς και γίνεται μέρος της ζωής. Δεν παίζεις κάποιο ρόλο, που ακόμα κι έτσι να ξεκινήσεις, η διάρκεια και η εξάντληση θα σε επαναφέρουν στην αλήθεια μέσα από μια οργανική διαδικασία. Έντονη σωματική κούραση αλλά διαχειρίσιμη. Αυτό που είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί είναι η νοητική εξάντληση και πώς μπορούν σώμα και μυαλό να έρθουν σε ισορροπία. Το In Situ ειδικά είναι ένα έργο που αναφέρεται σε μια πολύ μεγάλη μετάβαση, από επισκέπτης γίνομαι "έκθεμα", γίνεται αναφορά στον άνθρωπο ως αέναο έργο τέχνης και αυτό για να γίνει οργανικά, πραγματικά, να φτάσω στη σωματική και νοητική κατάσταση να το στηρίξω πρώτα εγώ για να το δεχτεί και ο θεατής, χρειάζεται χρόνο! Απαιτείται απόλυτη πειθαρχία από τον καλλιτέχνη. Πρέπει να βρίσκεται μέσα στο έργο για όλη την προαποφασισμένη διάρκεια χωρίς να μπαινοβγαίνει στη διαδικασία του έργου ανάλογα με το αν υπάρχουν θεατές ή όχι.

Έχοντας ήδη την εμπειρία δύο μουσείων αλλά και του Ριάλτο, τι περιμένεις από το In Situ στο Κυπριακό Μουσείο;

Άλλος χώρος, άλλα εκθέματα, άλλοι επισκέπτες, άρα το έργο θα ζωντανέψει σε μια νέα συνθήκη. Σίγουρα η εμπειρία των 62 ωρών που προηγήθηκε έχει ωριμάσει το έργο μέσα μου αλλά κάθε φορά προκύπτουν καινούργια πράγματα. Ο χώρος έχει δική του ενέργεια που θέλω να την εντοπίσω, να την καταγράψω και να την αξιοποιήσω στις 19 ώρες που θα με φιλοξενεί το Κυπριακό Μουσείο.

Στο μυαλό σου, πώς φαντάστηκες τις αντιδράσεις του κοινού όταν θα έκανες την πρώτη περφόρμανς; Υπήρξε εν τέλει αντίδραση ή και αλληλεπίδραση με το κοινό; Ποιες αντιδράσεις του κοινού θυμάσαι περισσότερο και μπορείς να μοιραστείς μαζί μας;

Και από τις τρεις μέχρι τώρα παρουσιάσεις του έργου έχω να θυμάμαι έντονες στιγμές. Το άγχος της πρώτης performance στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λεμεσού ήταν κυρίως να έρθουν επισκέπτες. Κι όταν με αφορμή το In Situ ήρθε κόσμος που είχε να μπει στο μουσείο από τα μαθητικά του χρόνια τότε συνειδητοποιώ για ακόμα μια φορά πόσο εύκολα η μνήμη ανακινεί συναισθήματα. Εγώ υπάρχω στον χώρο αλλά δεν καθορίζω μια διαδρομή, για αυτό και ήταν πολύ όμορφο να βλέπω τους θεατές να κινούνται ελεύθερα και να ζωντανεύουν για λίγο τον χώρο. Έντονα θυμάμαι τις πολλές φωτογραφίες και σέλφις όταν πια βρίσκομαι τοποθετημένη στη βάση ώς "έκθεμα" και στα δύο μουσεία. Στη σκηνή του Ριάλτο η εμπειρία ήταν πολύ έντονη, το ηχητικό και εικαστικό περιβάλλον έδωσε μια άλλη διάσταση στο έργο και υπήρξαν θεατές που παρακολούθησαν το έργο για πολύ ώρα, όπως και θεατές που επέστρεψαν στο θέατρο για δεύτερη και τρίτη φορά.

Φωτογραφία: Παύλος Βρυωνίδης