Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Πρόταση νόμου με την οποία ζητείται η τροποποίηση του Περί του Δικαιώματος Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων Νόμου κατέθεσε στη Βουλή το Κίνημα των Οικολόγων, με σκοπό τη διασφάλιση της εφαρμογής του δικαιώματος παρακολούθησης σε έργα των οποίων η τιμή πώλησης είναι κάτω από τρεις χιλιάδες ευρώ. Το δικαίωμα παρακολούθησης είναι ένα δικαίωμα των καλλιτεχνών ή των κληρονόμων τους να εισπράττουν ένα ποσοστό από τη μεταπώληση ενός έργου τέχνης που τους ανήκει. Ο νόμος υπάρχει από το 2006 αλλά δεν εφαρμόζεται και τώρα γίνεται προσπάθεια τόσο για την εφαρμογή του όσο και για την τροποποίησή του ώστε να ενισχύσει [και] τους καλλιτέχνες που πωλούν τα έργα τους σε τιμή χαμηλότερη του ποσού των τριών χιλιάδων ευρώ. Μας μίλησε για το θέμα ο δικηγόρος Αχιλλέας Δημητριάδης.

Εξαιτίας του Χριστόφορου Σάββα

Το θέμα προέκυψε χάρη στη διοργάνωση της έκθεσης «Χριστόφορος Σάββα. Πρόωρα Παρών», η οποία παρουσιάστηκε στις αρχές του 2019 στο κτήριο της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Κυπριακής Τέχνης [ΣΠΕΛ]. Στο πλαίσιο της έκθεσης, ο κ. Δημητριάδης έκανε μια παρουσίαση για «Το δικαίωμα παρακολούθησης των καλλιτεχνών στην κυπριακή έννομη τάξη».

«Προσφέρθηκα να βοηθήσω γιατί υπήρχαν διάφορα θέματα νομικής φύσεως που έπρεπε να κοιτάξουν οι διοργανωτές της έκθεσης. Μέσα στη συζήτηση διαφάνηκε ότι υπήρχε ένα σοβαρό θέμα για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και σε ποιον ανήκαν», σημειώνει μιλώντας στο «Π», ο κ. Δημητριάδης, ο οποίος ειδικεύεται εδώ και πολλά χρόνια στα θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας πολιτιστικών προϊόντων. Σύμφωνα με τον ίδιο, το δικαίωμα παρακολούθησης αγνοούνταν μέχρι σήμερα από τους εμπόρους έργων τέχνης και δη τους οίκους δημοπρασιών, με αποτέλεσμα οι καλλιτέχνες να μην έχουν λόγο ούτε οικονομικό όφελος από τη μεταπώληση έργων τους, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των οποίων τούς ανήκουν ακόμα και μετά την πώληση [εκτός εάν τα εκχωρήσουν με ειδική συμφωνία].

Τι είναι αυτό το δικαίωμα παρακολούθησης και τι σημαίνει για τους καλλιτέχνες και τους κληρονόμους τους; Όπως εξηγεί ο κ. Δημητριάδης, πρόκειται για το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα είσπραξης ποσοστού από τη μεταπώληση ενός έργου τέχνης [είτε πρόκειται για ψηφιδωτά, έργα ζωγραφικής, εγκαταστάσεις, γλυπτά, χαρακτικά έργα, κεραμικά έργα, φωτογραφίες κ.ο.κ.]. Η μεταπώληση ενός έργου γίνεται συνήθως από οίκους δημοπρασιών, γκαλερί ή άλλους έμπορους τέχνης.

Με αφετηρία τις περσινές δημοπρασίες, ο κ. Δημητριάδης ξεκίνησε μια προσπάθεια ώστε «να διαφυλάξουμε αυτά τα δικαιώματα και να τα εφαρμόσουμε για πρώτη φορά. Ξέρετε, ο νόμος για το δικαίωμα παρακολούθησης βρίσκεται στα βιβλία της Κύπρου από το 2006 και πρέπει να πω ότι η εφαρμογή του είναι από περιορισμένη έως ανύπαρκτη».

Όπως εξηγεί, «αυτό το δικαίωμα παρακολούθησης χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα στη Γαλλία και ήταν μια προσπάθεια της κοινωνίας να δώσει μια δίκαιη ανταμοιβή σε καλλιτέχνες οι οποίοι όταν αρχικά πώλησαν το έργο τους, πωλήθηκε φτηνά, ωστόσο μετά τα έργα τους αυξήθηκαν σε αξία και πολλές φορές οι συγγενείς τους δεν μπορούσαν να εισπράξουν οτιδήποτε από τα έργα αυτά ενώ μεταπωλούνταν από τους διάφορους εμπόρους σε υψηλές τιμές».

Το 2001, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε σχετική Οδηγία την οποία η Κύπρος έπρεπε να εφαρμόσει στη νομοθεσία της. Αυτό έγινε, χωρίς όμως ο νόμος να εφαρμόζεται. «Έτσι, δόθηκε τώρα η ευκαιρία με τα έργα του Χριστόφορου Σάββα και την έκθεση που έγινε. Είναι ένα δικαίωμα του καλλιτέχνη το οποίο πολλοί δεν ήξεραν ή -κι αν ακόμα το διεκδικούσαν- έπαιρναν διάφορες περίεργες δικαιολογίες για τη μη εφαρμογή του νόμου. Όμως το πράγμα είναι καθαρό. Και πια η νομοθεσία ήδη εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση των έργων του Χριστόφορου Σάββα. Έχουμε ήδη εισπράξει για την οικογένεια αυτά τα δικαιώματα και προσδοκούμε ότι οποτεδήποτε υπάρξουν μεταπωλήσεις των έργων του, θα πρέπει αυτά τα δικαιώματα να εισπράττονται. Όχι γιατί εγώ ή εσείς θεωρούμε ότι πρέπει να εισπράττονται, αλλά γιατί αυτό το κράτος μετά από παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει θεσπίσει τη συγκεκριμένη νομοθεσία».

Η βοήθεια που δίνει το κράτος για τους ανθρώπους του πολιτισμού είναι ένας από τους παράγοντες που πρέπει να χρησιμοποιηθεί, για να μετρούμε το επίπεδο του πολιτισμού της χώρας»

Η τροποποίηση του νόμου

Ο υφιστάμενος νόμος προνοεί ποσοστό ύψους 4% επί ποσού ύψους 3 έως 5 χιλιάδων ευρώ.

«Το δικαίωμα παρακολούθησης επιβιώνει του θανάτου του δημιουργού για 70 χρόνια, επιτρέποντας έτσι στους συγγενείς / κληρονόμους του να μπορούν για όλα αυτά τα χρόνια να παρακολουθούν τα έργα και να εισπράττουν τα λεφτά. Μαζί με τον Νίκο Κουρούσιη κάναμε μια σειρά από διαλέξεις στην Πάφο, στη Λάρνακα και τη Λεμεσό και ξανά στη Λευκωσία προσπαθώντας να μεταδώσουμε τις πρόνοιες αυτού του νόμου. Ως αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής, κάποιοι αντιλήφθηκαν το θέμα αλλά έγινε και μια προσπάθεια να τροποποιηθεί ο νόμος. Εξηγούμαι: το δικαίωμα παρακολούθησης ισχύει για έργα που μεταπωλούνται εφόσον η αξία τους είναι πάνω από 3 χιλιάδες ευρώ. Αν η αξία ενός έργου είναι κάτω από τρεις χιλιάδες, δεν ισχύει αυτό το δικαίωμα. Έτσι, αναλήφθηκε μια πρωτοβουλία από ορισμένους καλλιτέχνες και στο τέλος κατέληξε με τη δημιουργία μιας πρότασης νόμου η οποία κατατέθηκε από το Κίνημα των Οικολόγων στη Βουλή με την οποία ζητείται η τροποποίηση του Περί του Δικαιώματος Πνευματικής Ιδιοκτησίας Νόμου, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η εφαρμογή του δικαιώματος παρακολούθησης και σε έργα των οποίων η τιμή πώλησης είναι κάτω από 3 χιλιάδες ευρώ».

Σύμφωνα με την πρόταση που κατέθεσαν οι Οικολόγοι, «η προτεινόμενη ρύθμιση κρίνεται αναγκαία ώστε η πλειονότητα των δημιουργών να μην αποστερείται της ανταμοιβής που δικαιούται βάσει του δικαιώματος παρακολούθησης, το οποίο εφαρμόζεται σήμερα μόνο σε έργα των οποίων η τιμή είναι πέραν των 3 χιλιάδων ευρώ. Η επιπρόσθετη χρέωση του δικαιώματος παρακολούθησης που αντιστοιχεί σε 4% επί του ποσού που ανέρχεται μέχρι τις 3 χιλιάδες ευρώ (ήτοι 120 ευρώ) δεν θεωρείται αποτρεπτική για τους πωλητές ή τους εμπόρους τέχνης. Είναι όμως σημαντική για τους δημιουργούς των οποίων οι τιμές έργων είναι χαμηλές», επισημαίνουν οι τρεις βουλευτές που υπογράφουν την πρόταση νόμου: ο Γιώργος Περδίκης και ο Χαράλαμπος Θεοπέμπτου από το Κίνημα Οικολόγων και η ανεξάρτητη βουλευτής Άννα Θεολόγου.

«Το σημαντικό είναι να μην υπάρχει ο περιορισμός», σχολιάζει ο κ. Δημητριάδης. Γιατί να ισχύει το δικαίωμα παρακολούθησης για ένα έργο που πωλείται στις 3 χιλιάδες αλλά όχι σε ένα έργο που πωλείται στις 2,5 χιλιάδες; Και γιατί να μην δημιουργήσουμε την κουλτούρα του 4% σε οποιοδήποτε έργο πωληθεί για να ξέρουν όλοι οι έμποροι τέχνης ότι οι δημιουργοί των έργων που αυτοί εμπορεύονται διατηρούν ένα δικαίωμα παρακολούθησης; Επιπλέον, δεν υπάρχει ευρωπαϊκή πρόνοια που να εμποδίζει το κυπριακό Κοινοβούλιο να νομοθετήσει τη μείωση των 3.000 στο 1 ευρώ».

Οργανισμοί διαχείρισης

«Στις κανονικές χώρες υπάρχουν οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων ούτως ώστε οι καλλιτέχνες όταν εγγράφονται σε έναν τέτοιο οργανισμό, ο οργανισμός αναλαμβάνει να κάνει τις αναγκαίες κινήσεις για να εισπραχθούν αυτά τα λεφτά», σχολιάζει ο κ. Δημητριάδης. «Εμείς μόλις το 2017 έχουμε περάσει συγκεκριμένη νομοθεσία γι' αυτούς τους οργανισμούς και μάλιστα δεν πέρασαν οι κανονισμοί για την εφαρμογή του νόμου, οπότε το θέμα είναι ακόμα στον αέρα. Η λογική λέει ότι αυτού του είδους ο οργανισμός θα πρέπει να γίνει και για τους εικαστικούς, των οποίων τα έργα προστατεύονται από το δικαίωμα παρακολούθησης ώστε στους τέσσερις-πέντε οίκους δημοπρασιών που έχουμε στην Κύπρο και οι οποίοι κάνουν δύο φορές τον χρόνο δημοπρασίες, τουλάχιστον από αυτούς να περνά ο οργανισμός, να εισπράττει τα λεφτά και ακολούθως να τα μοιράζονται οι καλλιτέχνες των οποίων τα έργα μεταπωλήθηκαν. Σήμερα, αυτό γίνεται από τα άτομα ξεχωριστά. Και βεβαίως μπορεί κάποιος καλλιτέχνης να απαιτήσει τα λεφτά του χωρίς δικηγορική παρέμβαση».

Εν τέλει, «το ερώτημα είναι κατά πόσο η κυπριακή πολιτεία έχει τη βούληση να βοηθήσει όλους τους καλλιτέχνες», υπογραμμίζει ο κ. Δημητριάδης. «Και εκείνους που πωλούν τα έργα τους κάτω από 3.000 και εκείνους που πωλούν τα έργα τους πάνω από 3.000 ευρώ. Κι εγώ λέω ότι η βοήθεια που δίνει το κράτος για τους εικαστικούς ή τους ανθρώπους του πολιτισμού είναι ένας από τους παράγοντες που πρέπει να χρησιμοποιηθεί, για να μετρούμε το επίπεδο του πολιτισμού της χώρας, και όσο πιο πολύ το σύστημα βοηθά τους καλλιτέχνες, τόσο πιο προηγμένο σύστημα είναι».