Η Λεβέντειος Πινακοθήκη, σε συνεργασία με το BirdLife Cyprus, παρουσιάζει τη συλλογική έκθεση «Κοτσινόχωμαν - Red Soil» η οποία αφηγείται την ιστορία της παράνομης θανάτωσης αποδημητικών πουλιών στην Κύπρο, μέσα από μια μεταθανάτια έρευνα για τον ατυχή τρόπο με τον οποίο τα πουλιά αυτά βρίσκουν το τέλος τους.

Η χρονική στιγμή της έκθεσης είναι σκόπιμη, καθώς εκατομμύρια πουλιά εγκαταλείπουν την Ευρώπη αναζητώντας τα ηπιότερα χειμερινά κλίματα της Αφρικής. Η Κύπρος προσφέρει καταφύγιο στη διαδρομή των αποδημητικών πουλιών, που πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα μέχρι τις περιοχές όπου ξεχειμωνιάζουν. Για πολλά όμως από αυτά η διαδρομή αυτή αποβαίνει μοιραία.

Η παράνομη παγίδευση πουλιών με δίχτυα και ξόβεργα είναι ένα διαδεδομένο και σοβαρό πρόβλημα στην Κύπρο. Είναι μια παράνομη, μη επιλεκτική και σκληρή πρακτική που πραγματοποιείται κυρίως σε περιοχές των επαρχιών Λάρνακας και Αμμοχώστου. Περιλαμβάνει την αδιάκριτη και μεγάλης κλίμακας θανάτωση χιλιάδων πτηνών κάθε χρόνο, με τη χειρότερη χρονιά, από τότε που ξεκίνησαν τα αρχεία του BirdLife Cyprus πριν από 20 χρόνια, δηλαδή το 2014 με περίπου 2,5 εκατομμύρια πουλιά που σκοτώθηκαν.

Το έργο «Κοτσινόχωμαν - Κόκκινο Χώμα» είναι μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης με επικεφαλής τον φωτογράφο Σίλβιο Αουγκούστο Ρουσμίκο και τους σχεδιαστές Όμηρο Παναγίδη και Θαλή Νικολάου. Με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα MAVA και τη στήριξη του BirdLife Cyprus οι καλλιτέχνες εμβαθύνουν στην παράνομη θανάτωση πουλιών στην Κύπρο και παρουσιάζουν το πρόβλημα μέσα από τη δική τους δημιουργική διαδικασία. Το έργο έχει τη μορφή ενός βιβλίου ως αντικειμένου, ενός ντοκιμαντέρ, καθώς και μιας διαδραστικής έκθεσης.

Τα στοιχεία αυτά ενώνονται για να μεταφέρουν τον θεατή σε μια παραστατική σκηνή εγκλήματος. Μέσα από αυτήν την εμπειρία, η έκθεση καλεί τον θεατή να εμβαθύνει στο πολύπλευρο περιβαλλοντικό και πολιτισμικό ζήτημα του εγκλήματος κατά της άγριας ζωής στην Κύπρο, εγείροντας ερωτήματα τόσο για την ατομική ευθύνη όσο και για τη συλλογική δράση.

«Το πρότζεκτ ξεκίνησε πριν από έξι χρόνια ως μέρος της μεταπτυχιακής μου έρευνας», εξηγεί ο Σίλβιο. «Σταδιακά εξελίχθηκε και ήρθαν στην ομάδα ο Όμηρος και ο Θαλής. Λόγω της πανδημίας δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί η αρχική ιδέα μιας διαδραστικής έκθεσης σε έναν μεγάλο χώρο, έτσι η χρηματοδότηση που λάβαμε διοχετεύτηκε στην παραγωγή ενός μικρού ντοκιμαντέρ. Μετά την ολοκλήρωσή του ψάχναμε χώρο για να την έκθεση και την προβολή του ντοκιμαντέρ, οπότε η Λεβέντειος Πινακοθήκη μας πρότεινε να φιλοξενήσει το πρότζεκτ. Λόγω πρακτικών περιορισμών του χώρου δεν μπορούσαμε να στήσουμε την έκθεση όπως την είχαμε σχεδιάσει αρχικά, έτσι την προσαρμόσαμε στα νέα δεδομένα. Θέλαμε να οδηγήσουμε τους επισκέπτες σε ένα πεδίο ανακάλυψης, έτσι η εμπειρία ξεκινά με μια λίστα τεκμηρίων που βρέθηκαν στην τοποθεσία του εγκλήματος φέρνοντάς τους κοντά στα αντικείμενα, τους ήχους και τα τοπία που συνθέτουν αυτήν την παράνομη δραστηριότητα και αντιμέτωπους με κάποιες σκληρές αλήθειες για το μέγεθος αυτού του προβλήματος», αναφέρει ο Σίλβιο.

«Αυτά τα αστυνομικά τεκμήρια ήταν και η αφετηρία του πρότζεκτ. Προσπαθούσα να βρω μια διαφορετική προσέγγιση. Έχουμε κορεστεί με εικόνες περιβαλλοντικής καταστροφής που εικόνες παγιδευμένων πουλιών ίσως δεν ευαισθητοποιούν πια τόσο τον κόσμο. Ήθελα μέσα από τις εικόνες να αντιληφθεί ο κόσμος τι συμβαίνει πίσω από την εικόνα ενός παγιδευμένου πουλιού και την κλίμακα εγκληματικότητας αυτού που συμβαίνει», προσθέτει.

Έτσι ο Σίλβιο ξεκίνησε φωτογραφίζοντας αυτά τα τεκμήρια από τη σκηνή του εγκλήματος σε άσπρο φόντο. «Έμαθα για τις μεθόδους που χρησιμοποιούν για να παγιδεύσουν τα πουλιά αλλά και για να αποτρέψουν την Αστυνομία από το να πλησιάσει, όπως παγίδες, ξόβεργα, μοντιφαρισμένα ράδια αυτοκινήτων με σκοπό την προσέλκυση των πουλιών. Το ότι καλλιεργούν φυτείες ακακίας, στα οποία στήνουν δίχτυα χιλιομέτρων και τοποθετούν ηχομιμητικές συσκευές, με ήχους πουλιών που μπορείς να ακούσεις αν πας σε κοντινές παραλίες. Θυμάμαι τη μέρα που ξεκίνησα να φωτογραφίζω κάποιος είχε ρίξει χειροβομβίδα στην είσοδο του Αστυνομικού Σταθμού Δεκέλειας», εξηγεί ο Σίλβιο.

Πίσω από την εικόνα

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σίλβιο καταπιάνεται με θέματα που αφορούν το περιβάλλον και την κλιματική κρίση. Από τα τοπία της Κύπρου στον Βαλκανικό Λύγκα, την αρκούδα της Πρέσπας, τη ζωή των ψαράδων στην Κύπρο και αυτή τη στιγμή το πρόβλημα του κινδύνου της εξαφάνισης του γύπα στην Κύπρο, πάντα δίνει μεγάλη σημασία στην έρευνα πίσω από κάθε ζήτημα που προσπαθεί να καταγράψει.

«Η φωτογραφία είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι της δουλειάς, προσπαθώ να διερευνήσω και να μάθω όσα περισσότερα μπορώ γύρω από το θέμα μου. Να γνωρίσω καλά τους ανθρώπους και την τοποθεσία. Πριν ξεκινήσω καν να φωτογραφίζω περνώ χρόνο μαζί τους συζητώντας, ζώντας την καθημερινότητά τους, κάτι που σου δίνει περισσότερη οξυδέρκεια στο θέμα και βοηθά σε μια πιο ειλικρινή καταγραφή. Το σημαντικότερο είναι ότι καταλαβαίνεις ότι κανένα ζήτημα δεν είναι μαύρο ή άσπρο. Είναι όλα τόσο σύνθετα ζητήματα που δεν μπορείς να ρίξεις την ευθύνη σε μια πλευρά μόνο», εξηγεί.

«Αν πάρουμε για παράδειγμα το ζήτημα των γυπών. Κανένας δεν θέλει να σκοτώσει τους γύπες, ο θάνατός τους είναι μια παράπλευρη απώλεια εξαιτίας της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Τα δηλητηριασμένα δολώματα χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον για τον έλεγχο θηρευτών, την προστασία περιοχών κυνηγίου και συγκομιδής, καθώς και ως ένα μέσο για την επίλυση διαμαχών μεταξύ ανθρώπων (π.χ. για να αποτραπεί το κυνήγι από ορισμένες περιοχές). Οι γύπες, παρόλο που δεν είναι ο στόχος, αποτελούν τα πιο πιθανά θύματα δηλητηρίασης, καθώς είναι πτωματοφάγα ζώα και τρέφονται σε μεγάλες ομάδες, που σημαίνει ότι πολλοί γύπες μπορούν να δηλητηριαστούν ταυτόχρονα από ένα και μόνο δηλητηριασμένο ψοφίμι. Μια άλλη αιτία για τη μείωση πληθυσμού του γύπα είναι η έλλειψη τροφής λόγω αλλαγών στη βόσκηση (αύξηση ενσταβλισμένης κτηνοτροφίας και μείωση ελεύθερης βόσκησης) και αλλαγών στην απόρριψη νεκρών αιγοπροβάτων [οι κτηνοτρόφοι υποχρεώνονται να μεταφέρουν τα νεκρά ζώα σε ενδεδειγμένες υποδομές επεξεργασίας (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1774/2002)]. Επειδή όλα είναι τόσο περίπλοκα πρέπει να το πας σε βάθος και να φτάσεις στην ουσία του προβλήματος και να το επικοινωνήσεις στους ανθρώπους που θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα. Που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η κυβέρνηση, με νομοθεσίες. Η μόνη διαφορά είναι ότι στην περίπτωση της παράνομης παγίδευσης των αμπελοπουλιών δεν βρίσκω κανένα ελαφρυντικό στους παγιδευτές, ούτε και σε αυτούς που εν τέλει τα καταναλώνουν. Αν θέλεις να επιδείξεις τα πλούτη σου μπορείς απλώς να κεράσεις ένα ουίσκι 40 χρόνων».

Συλλογική δημιουργία για έναν σκοπό

Οι φωτογραφίες συγκεντρώθηκαν στην έκδοση που σχεδίασε ο Όμηρος Παναγίδης. Δίπλα από τις εικόνες η Βασιλική Αναστάση, λειτουργός Περιβαλλοντικής Πολιτικής του BirdLife Cyprus, η οποία επιμελήθηκε μια επιλογή κειμένων από οδηγούς παρατήρησης πουλιών, είδη θυμάτων λαθροκυνηγών. Στην έκθεση κάποιος μπορεί να μετροφυλλήσει την έκδοση αφού την ανακαλύψει σκάβοντας με τα χέρια του τα δοχεία με χώμα στον χώρο, μέρος της εγκατάστασης που σχεδίασε ο Θαλής Νικολάου.

«Περισσότεροι δημιουργοί θα μπορούσαν να επικεντρωθούν πάνω σε περιβαλλοντικά θέματα έτσι ώστε να βγαίνουν πληροφορίες προς τα έξω με τρόπο που να γεφυρώνουν το κενό μεταξύ επιστημόνων, ΜΚΟ και κοινωνίας. Μια επικοινωνία με πρωτότυπους τρόπους ευαισθητοποίησης», υποστηρίζει ο Σίλβιο.

«Όσοι περισσότεροι άνθρωποι προσφέρουν σε ένα πρότζεκτ από διαφορετικά πεδία δημιουργίας τόσες διαφορετικές προοπτικές και απόψεις μπορείς να έχεις, κάτι που μόνο το δυναμώνει. Το σημαντικότερο είναι ο σκοπός, όχι το έργο από μόνο του, σημαντικό είναι με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί καλύτερα ο σκοπός του πρότζεκτ. Η προσφορά του BirdLife Cyprus μέσω ενός επιστημονικού υπόβαθρου, της Αστυνομίας, των σχεδιαστών, του κάθε συντελεστή έδωσε μια δική του διάσταση και τρόπο επικοινωνίας του μηνύματος. Σκοπός είναι το κοινό να ευαισθητοποιηθεί, να φύγει από την έκθεση και να μην νιώθει καλά γι' αυτό που γίνεται. Όσους περισσότερους τρόπους μπορούμε να βρούμε για να επικοινωνήσουμε το μήνυμα και να το διοχετεύσουμε τόσο το καλύτερο».

INFO

* Κοτσινόχωμαν - Red Soil | Ημερομηνίες: 20 Σεπτεμβρίου - 9 Οκτωβρίου 2022. Συντονιστές: Λουκία Λοΐζου-Χατζηγαβριήλ, διευθύντρια της Λεβέντειου Πινακοθήκης, και Κατερίνα Στεφανίδη, επιμελήτρια. Δημιουργία: Σίλβιο Αουγκούστο Ρουσμίκο, Όμηρος Παναγίδης και Θαλής Νικολάου. Επιμέλεια και σχεδιασμός έκθεσης: Θαλής Νικολάου. Γραφικά: Όμηρος Παναγίδης. Ντοκιμαντέρ: Κώστας Δράκος. Ήχος: Παναγιώτης Μηνά. Κείμενα: Βασιλική Αναστάση | Λεβέντειος Πινακοθήκη, οδός Λεωνίδου 5, 1097, Λευκωσία | Ωράριο Τετάρτη 10 π.μ.-8 μ.μ., Πέμπτη-Κυριακή 10 π.μ.-5 μ.μ. | www.leventisgallery.org