"Τι είναι λοιπόν Κυπριακή Τέχνη; Μπορούμε να προσδώσουμε μια 'εθνική ταυτότητα' στην τέχνη; Και μάλιστα στις μέρες μας που ακριβώς αυτοί οι προβληματισμοί είναι στο επίκεντρο των συζητήσεων; Αυτά είναι ερωτήματα που αφορούν και το δικό μας περίπτερο άμεσα σε αυτή την εκπροσώπηση", λέει στον "Π" ο Γιάννης Τουμαζής
Ως ο πρώτος Κύπριος που αναλαμβάνει την επιμέλεια του Κυπριακού Περιπτέρου, η ανακοίνωση της επιλογής του Γιάννη Τουμαζή προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προσδοκίες. Η ανακοίνωση της δικής του επιλογής καλλιτεχνών στη συνέχεια, προκάλεσε σίγουρα έκπληξη. Υπό την ομπρέλα του χωροχρονικού "Τemporal Taxonomy", ο Γιάννης Τουμαζής προτείνει έργα της Αμερικανίδας εικαστικού Ελίζαμπεθ Ντέρινγκ που ζει και εργάζεται στην Κύπρο εδώ και χρόνια και της νεαρής Κύπριας εικαστικού Μαριάννας Χριστοφίδου η οποία εργάζεται επί του παρόντος στη Γερμανία. "Ένα από τα βασικά στοιχεία της επιλογής μου, βλέποντας τις διάφορες προτάσεις, ήταν το ότι, τόσο η Μαριάννα Χριστοφίδου όσο και η Ελίζαμπεθ Ντέρινγκ, έχουν ως αφετηρία της έρευνάς τους το κυπριακό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και πραγματικότητα, αλλά κυρίως το πώς τα εξελίσσουν και τα μετασχηματίζουν σε θέματα που απασχολούν ευρύτερα, με ένα πολύ κριτικό, αλλά ταυτόχρονα και με ένα ενδιαφέροντα εικαστικά τρόπο", λέει ο ίδιος. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Γιάννης Τουμαζής παρουσιάζει ένα προσχέδιο σκέψεων και προθέσεων και μια πρώτη εικόνα της φετινής κυπριακής συμμετοχής.
Η εργασία σας στην επιμέλεια της έκθεσης "Η Κύπρος στη Βενετία", σας έδωσε την ευκαιρία να έχετε μια εμπειρική γνώση της ιστορικής πορείας της συμμετοχής της Κύπρου στη διεθνή διοργάνωση. Διακρίνετε μια εξελικτική πορεία στη συμμετοχή της Κύπρου; Η πρώτη εκπροσώπηση της Κύπρου στη μεγάλη αυτή διοργάνωση έγινε ως γνωστόν το 1968.. Από τότε μέχρι σήμερα οι συμμετοχές αντικατοπτρίζουν και αντανακλούν την πορεία της Κύπρου τόσο εικαστικά όσο και γενικότερα. Πενήντα χρόνια Δημοκρατίας, σαράντα χρόνια εκπροσώπησης -μια πορεία ενηλικίωσης- παράλληλη με αυτήν του κοινωνικού, του πολιτικού και του πολιτισμικού περιβάλλοντος της Κύπρου. Για να φτάσουμε στο σήμερα που θεωρώ ότι τα πράγματα έχουν εξελιχθεί αρκετά ώστε να είμαστε συντονισμένοι με το τι συμβαίνει στο διεθνή, παγκοσμιοποιημένο χώρο. Πάντως, σε γενικές γραμμές θα μπορούσε να πει κανείς πως οι συμμετοχές της Κύπρου ήταν πάντα στο πνεύμα των καιρών, όπως φαίνεται εξάλλου και στην έκθεση.
Ποια ήταν η σημασία της απόφασης τότε να συμμετέχει η Κύπρος ως νέο κράτος σε μια τέτοια διοργάνωση; Πώς αποφασίστηκε η πρώτη συμμετοχή; Η Κύπρος ξεκινούσε τότε με την προοπτική της καθιέρωσής της σαν ένα καινούργιο κράτος σε όλα τα επίπεδα. Ο Πρόεδρος Μακάριος είχε προσλάβει σαν σύμβουλο για τα πολιτιστικά τον Έλληνα τεχνοκριτικό Τώνη Σπητέρη, ενώ στην ηγεσία της Μορφωτικής υπηρεσίας του υπουργείου Παιδείας ήταν ο Παναγιώτης Σέργης, οπότε κάπως έτσι έγινε η αρχή. Η ανάθεση της πρώτης επιμέλειας σε έναν γνώστη της διεθνούς εικαστικής σκηνής ήταν ένα πολύ ουσιαστικό γεγονός. Η συνειδητή του απόφαση να επιλέξει νέους καλλιτέχνες γύρω στα 30 - 35 που τότε δεν αποτελούσαν το κατεστημένο της κυπριακής τέχνης έθεσε, αν θέλετε, το πλαίσιο αυτής της εκπροσώπησης. Ήταν οι νέοι που έφεραν τους απόηχους του Μοντερνισμού και τους εγκαθίδρυσαν στην Κύπρο. Αυτή η κίνηση του Σπητέρη ήταν αρκετά ρηξικέλευθη και ελπιδοφόρα για την εποχή.
Μπορούμε να κάνουμε μια σύγκριση με τη σημασία της συμμετοχής μας σήμερα; Οι πιο πρόσφατες συμμετοχές μας, των τελευταίων 10 χρόνων δηλαδή, είναι πραγματικά εστιασμένες και πολύ καλά οργανωμένες με βάση τις διεθνείς απαιτήσεις. Υπάρχει κομισάριος και επιμελητής και η επιλογή των καλλιτεχνών γίνεται με διαδικασία ανοικτής πρόσκλησης. Υπάρχει επίσης ουσιαστική στήριξη στην παραγωγή, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο παλιότερα. Αλλά και γενικότερα τα τελευταία χρόνια οι καλλιτέχνες μας αρχίζουν να στρέφονται προς τα έξω, στα διεθνή κέντρα, ενώ ταυτόχρονα τα κέντρα αυτά -για διάφορους λόγους- αρχίζουν να στρέφονται προς την περιφέρεια. Η Κύπρος, χωρίς να έχει την εύνοια άλλων περιφερειακών περιοχών όπως η Μέση Ανατολή, η Κεντρική Ασία και λοιπά, κάπου βρισκόμενη στο σταυροδρόμι όλων αυτών των τάσεων, αρχίζει να γίνεται πιο ελκυστική για τη διεθνή σκηνή. Σίγουρα τα πράγματα είναι πιο προσβάσιμα και για τους δικούς μας καλλιτέχνες. Οπότε, η συμμετοχή σε μια Μπιενάλε, αλλά και η εθνική εκπροσώπηση, δίνει στην Κύπρο μια πολιτιστική υπόσταση αρκετά σημαντική και την ευκαιρία να προβληθεί προς τα έξω το εικαστικό μας δυναμικό.
Η Βενετία είναι από τις μεγάλες διοργανώσεις που επιμένει στη φόρμα της Εθνικής Εκπροσώπησης. Ως ο πρώτος Κύπριος επιμελητής, πώς αντιλαμβάνεστε και πώς μεταφράζετε την ιδέα της εθνικής εκπροσώπησης; Για μένα εθνική είναι η εκπροσώπηση ενός κράτους, της Κύπρου στην περίπτωσή μας, στη διεθνή αυτή έκθεση. Για μένα το "εθνικό" σταματά κάπου εκεί. Η εκπροσώπηση αυτή που γίνεται μέσω των συγκεκριμένων διαδικασιών επιλογής που καθορίζει το υπουργείο εκφράζει τη συγκεκριμένη επιλογή του επιμελητή και τις προτάσεις των καλλιτεχνών και τη συνέργεια αυτής της ομάδας στο τελικό αποτέλεσμα. Είναι, όμως, μια ευκαιρία να αναρωτηθούμε τι είναι που εννοούμε όταν λέμε Κυπριακή Τέχνη. Ζούμε σε ένα λίγο ώς πολύ παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και οι προβληματισμοί της σύγχρονης τέχνης είναι πολυεπίπεδοι και όχι μόνο αισθητικοί. Το θέμα της ταυτότητας αποτελεί ακριβώς ένα κεντρικό προβληματισμό τον οποίο διαπραγματεύεται η σύγχρονη τέχνη. Τι σημαίνει ταυτότητα, μνήμη, ιστορικότητα κλπ; Τι είναι λοιπόν Κυπριακή Τέχνη; Μπορούμε να προσδώσουμε μια "εθνική ταυτότητα" στην τέχνη; Και μάλιστα στις μέρες μας που ακριβώς αυτοί οι προβληματισμοί είναι στο επίκεντρο των συζητήσεων; Αυτά είναι ερωτήματα που αφορούν και το δικό μας περίπτερο άμεσα σε αυτή την εκπροσώπηση.
Πώς εργαστήκατε για την επιλογή της τελικής σας πρότασης; Όπως γνωρίζετε, η επιλογή έγινε από συγκεκριμένες προτάσεις καλλιτεχνών. Μια επιλογή -ειδικά όταν υπάρχει επιμελητής- συνίσταται στο ποιες θεματικές τον απασχολούν τη συγκεκριμένη στιγμή και πώς αυτές συνάδουν με συγκεκριμένες καλλιτεχνικές προτάσεις που υποβλήθηκαν. Ένα από τα βασικά στοιχεία της επιλογής μου βλέποντας τις διάφορες προτάσεις ήταν το ότι, τόσο η Μαριάννα Χριστοφίδου όσο και η Ελίζαμπεθ Ντέρινγκ, έχουν ως αφετηρία της έρευνάς τους το κυπριακό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και πραγματικότητα, αλλά κυρίως το πώς τα εξελίσσουν και τα μετασχηματίζουν σε θέματα που απασχολούν ευρύτερα, με ένα πολύ κριτικό αλλά ταυτόχρονα και με ένα ενδιαφέροντα εικαστικά τρόπο. Η έρευνα πίσω από τις προτάσεις ήταν ουσιαστική, ώστε να συνθέσει ένα πολύ ωραίο πλέγμα πάνω στο οποίο μπορούμε να κινηθούμε. Ήταν μια ευτυχής συνάντηση των σκέψεων της Μαριάννας και της Ελίζαμπεθ μαζί με τις δικές μου. Σε αυτό το πλέγμα στηρίζεται η τελική μας πρόταση.
Μπορείτε σε αυτό το στάδιο να μας δώσετε μια εικόνα της έκθεσης; Αμέσως μετά την ανακοίνωση επισκεφτήκαμε μαζί με τις δύο καλλιτέχνιδες τη Βενετία όπου λειτουργήσαμε και οι τρεις σαν μια πολύ σφιχτοδεμένη ομάδα και έτσι ακριβώς είναι που άρχισε να καθορίζεται πολύ συγκεκριμένα η εικόνα και η ταυτότητα της πρότασης, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο η έκθεση θα αναπτυχθεί μέσα στο χώρο. Έχω την εντύπωση ότι ο κόσμος της Ελίζαμπεθ, όπως εκφράζεται μέσα από την τελευταία της δουλειά, δηλαδή της ιχνογραφίας αντικειμένων τα οποία έχουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα / ιστορικότητα, αυτός ο συναισθηματικός κόσμος που συνδέει την έννοια της ύλης με τη μνήμη, την έννοια της κατηγοριοποίησης και της χρονικής και χωρικής καταγραφής, και ενός ιδιόμορφου υβριδισμού, συναντά πολύ εύστοχα έναν άλλο κόσμο, που και πάλι έχει να κάνει με τη χαρτογράφηση μιας ιδιότυπης και αμφίσημης πραγματικότητας όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τα έργα της Μαριάννας. Μια χαρτογράφηση που αμφισβητεί την έννοια του φαινομενικού με μιαν άλλη πραγματικότητα, την οποία η ίδια ανασυνθέτει μέσα από τους πειραματισμούς της μέσω ενός μεθοδικού, αρχειονομικού τρόπου. Αυτοί οι δύο κόσμοι συναντώνται με μια δική μου μουσειογραφική προσέγγιση -και αυτή είναι μια λέξη κλειδί για τον τρόπο παρουσίασης- μια προσέγγιση του χώρου και του χρόνου, του ανθρώπου και του κόσμου. Οι λέξεις, καταγραφή, κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση είναι κλειδιά στην όλη προσέγγιση. Μας ενδιαφέρει επίσης και το πώς ο θεατής συνδέεται με το έργο τέχνης, γεγονός που εμπλέκεται γενικότερα με τη φετινή θεματική της Κούριγκερ για την Μπιενάλε. Αυτή είναι μια έννοια που με ενδιαφέρει πολύ και προσωπικά, ξεκινώντας από το περίφημο "Creative Act" του Ντισάν, και είναι ένας κύριος άξονας που θα διαπραγματευθούμε στο περίπτερο, τόσο μέσα από τη διαδραστικότητα της Ελίζαμπεθ Ντέριγκ, όσο και μέσα από την ανάγκη για εστίαση και μελέτη που εκπορεύεται μέσα από τα έργα της Μαριάννας Χριστοφίδου.
Αναφέρεστε συχνά σε μια ακαδημαϊκή προσέγγιση της έκθεσης, αλλά και στον Μαρσέλ Ντισάν με τον οποίο έχετε ασχοληθεί στη διατριβή σας. Πώς μπορούμε να φανταστούμε την επιρροή του στη δουλειά σας; Αυτή η αίσθηση των πραγμάτων κατά Ντισάν σχετίζεται αρκετά με την επιλογή μου και τη μεθοδολογία μου. Έννοιες όπως ο ορισμός του έργου τέχνης, η σχέση του θεατή με το έργο, το φαίνεσθαι και το είναι. Ο Ντισάν είναι ένας από τους βασικούς θεμελιωτές της σύγχρονης τέχνης. Είναι θέματα που θα ήθελα να διερευνήσω μέσα από την έκθεση, ειδικά αυτού του απειροελάχιστου χώρου μεταξύ των διαφόρων επιπέδων, χρόνου ή χώρου, αυτού του "περάσματος", του inframince. Μια έννοια βασική για το έργο του Ντισάν, αλλά και για την ανίχνευση σύγχρονων προβληματισμών που ελπίζω να είναι ένα κλειδί και για εμάς.
Μια από τις ιδέες του Ντισάν, που μοιάζει ίσως χρήσιμη στη συγκεκριμένη έκθεση, είναι αυτή της δημιουργίας καινούργιων ιδεών για υπάρχοντα αντικείμενα. Είναι με κάποιο τρόπο σχετική με την προσέγγισή σας ως επιμελητή; Σκοπός του περιπτέρου είναι να λειτουργήσει ολιστικά ώστε στον συγκεκριμένο χώρο, στο συγκεκριμένο χρόνο και μέσα από την ενέργεια των έργων να δημιουργηθεί ένα καινούργιο πλαίσιο άποψης, αλλά και κάτοψης των πραγμάτων. Σαν κάτοψη εννοώ το να βλέπεις τα πράγματα από ψηλά, σαν ένα χάρτη του πραγματικού αλλά και του φαινομενικού. Κάτι που κάνουν και οι δύο καλλιτέχνες, η κάθε μία με το δικό της τρόπο. Αυτή η συνάντηση ανάμεσα στις χωροχρονικές διαστάσεις, που είναι επίσης ένας από τους βασικούς προβληματισμούς του Ντισάν, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Επιδίωξη είναι να καταφέρουμε να "φωτίσουμε" [κατά το illuminations] αυτό το μονοπάτι, αυτό το πεδίο της αμφισημίας των πραγμάτων.
Ποιες είναι οι λέξεις κλειδιά στην πρότασή σας; Temporal Taxonomy.
Είστε ο πρώτος Κύπριος επιμελητής που αναλαμβάνει την εκπροσώπηση της Κύπρου στη Βενετία. Ποια είναι η ατζέντα σας; Κατ' αρχάς θέλω να πω ότι είναι πολύ τιμητικό, είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος και ευχαριστώ τους ανθρώπους που με επέλεξαν. Δεν υπάρχει ατζέντα. Επιδίωξη είναι μια καλή εκπροσώπηση. Να καταφέρουμε μέσα από τη μεταξύ μας συνέργεια να έχει μια ουσιαστική παρουσία το Κυπριακό Περίπτερο. Αφετέρου, θα ήθελα πολύ αυτή η παρουσίαση να βοηθήσει τις δύο εικαστικούς που συμμετέχουν, ώστε η δουλειά τους να επικοινωνήσει με ένα πολύ ευρύτερο κοινό. Νομίζω θα ήταν πολύ καλά να μπουν δυναμικά στο διεθνές πεδίο.
Ποια είναι τα θέματα που σας προβληματίζουν στη διαδικασία της εκπροσώπησης;Υπάρχει μια σειρά από ζητήματα που απαιτούν προσοχή, όπως αυτό της επισκεψιμότητας του Κυπριακού Περιπτέρου.
Παρ' όλο που το Κυπριακό Περίπτερο είναι πια στο χάρτη της Βενετίας και με αρκετά καλή επισκεψιμότητα, θα προσπαθήσουμε και φέτος μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας να γίνει μια καλή προβολή της έκθεσης, τόσο στη Βενετία όσο και στον διεθνή Τύπο της τέχνης. Παράλληλα, προγραμματίζουμε πέραν των εγκαινίων μια πιο πλατιά παρουσίαση της δουλειάς των δύο καλλιτεχνών σε έναΝ καταπληκτικό χώρο κοντά στο Περίπτερό μας, όπου θα προβληθούν και άλλες τους δουλειές, ώστε να μπορέσει το κοινό της Μπιενάλε να γνωρίσει πιο σφαιρικά το έργο τους. Ελπίζω ότι αυτό θα λειτουργήσει ως ένας ακόμα πόλος έλξης για τους επισκέπτες. Σε συνδυασμό με την καλή παρουσία που είχε η Κύπρος τα τελευταία χρόνια και το ενδιαφέρον από σημαντικά έντυπα, διεθνείς επιμελητές και κριτικούς, ελπίζω πως και φέτος θα έχουμε υψηλή επισκεψιμότητα. Όσον αφορά τη διαδικασία επιλογής προτάσεων, δεν θα προτιμούσατε να κάνετε μια πρόταση δική σας εξαρχής αντί να έχετε να επιλέξετε από μια σειρά προτάσεων; Κινήθηκα μέσα στο δεδομένο πλαίσιο του να επιλέξω μέσα από συγκεκριμένες προτάσεις. Αυτό που λέτε θα μπορούσε να είναι μια άλλη διαδικασία. Σε μια τέτοια διαδικασία όντως θα μπορούσε ο επιμελητής να έχει και τις δικές του προτάσεις. Από την άλλη η υπάρχουσα διαδικασία η οποία πρέπει να ομολογήσω είναι πολύ δημοκρατική, επιτρέπει σε όλους τους καλλιτέχνες, παλιούς και νέους, να υποβάλουν καινούργιες και ολοκληρωμένες προτάσεις. Προτάσεις που όπως στη δική μου περίπτωση μπορούν να θέσουν σε λειτουργία μηχανισμούς που δεν θα ενεργοποιούνταν αν ο επιμελητής πρότεινε καλλιτέχνες εξαρχής. Δηλαδή, η ιδέα της συνύπαρξης της Χριστοφίδου με την Ντέριγκ προέκυψε κατά τη διαδικασία της επιλογής. Για μένα αυτό ήταν μια πολύ ευχάριστή έκπληξη.
Αν σε δύο χρόνια ζητηθεί η γνώμη σας ως προς κάποια πράγματα που πρέπει να αλλάξουν στη διαδικασία, ποια θα κατονομάζατε; Να αγοράσει η Κύπρος ένα μόνιμο περίπτερο σε έναν πολύ καλό χώρο, να υπάρχει ένας ανεξάντλητος προϋπολογισμός και η επιλογή να γίνεται δύο χρόνια πριν!
Τι σημαίνει και τι θα θέλατε να σημαίνει για τους καλλιτέχνες η επιλογή τους; Σίγουρα είναι τιμητικό να συμμετέχεις σε μια τέτοιας εμβέλειας διοργάνωση. Είναι επίσης σίγουρα μια πολύ σημαντική στιγμή στην πορεία της καριέρας τους. Νομίζω ότι συναισθάνονται το μέγεθος της ευθύνης και το αντιμετωπίζουν με ενθουσιασμό μεν, αλλά και με πολλή σοβαρότητα. Θεωρητικά, μέσα από μια καλή παρουσίαση μπορούν να ανοίξουν πολλές πόρτες για πολλά άλλα πράγματα.
Το ίδιο ήθελα να ρωτήσω και για εσάς ως επιμελητή.
Και για μένα είναι μια πολύ σημαντική στιγμή, διότι μου δίνεται η ευκαιρία να δουλέψω σε ένα πλαίσιο τέτοιας εμβέλειας. Και εγώ συναισθάνομαι το μέγεθος της ευθύνης. Θα ήθελα πάντως η εκπροσώπησή μας να είναι ολοκληρωμένη και στιβαρή και να δώσει μια καλή εικόνα της δυναμικής εικαστικής πραγματικότητας που έχουμε στην Κύπρο.
INFO Η Μπιενάλε Βενετίας εγκαινιάζεται στις 4 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως τις 27 Νοεμβρίου.
