Συνέντευξη στη Χριστίνα Λάμπρου

Μια αναμέτρηση με την ορατή και αόρατη πραγματικότητα του καθημερινού αστικού περιβάλλοντος προτείνει ο Άλκης Χατζηανδρέου με την εγκατάσταση την οποία ετοιμάζει στο πλαίσιο του Open Call #2 στο Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας. Ξεκινώντας από ένα γεγονός που πρωτοσυναντήσαμε μέσα από την ειδησιογραφία, η πρόταση που θα δούμε επί τόπου τον Νοέμβριο αναφέρεται στην κατάληψη του πύργου υδατοδεξαμενής της πτέρυγας 10 από τους κρατούμενους αιτητές πολιτικού ασύλου στις Κεντρικές Φυλακές το 2007.

"Η επέμβαση εισάγει στη συζήτηση την προβληματική επάνω στο δικαίωμα διαμονής/διακίνησης κλπ. εντός μιας επικράτειας", εξηγεί ο Α. Χατζηανδρέου, η πρόταση του οποίου έχει επιλεγεί για να υλοποιηθεί στο πλαίσιο του Open Call # 2- Installations in Situ. "Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την έρευνα του Giorgio Agamben στο βιβλίο του "Homo Sacer. Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή", το δικαίωμα αυτό έχει ως προϋπόθεση την απόλυτη ταυτοποίηση του ανθρώπινου υποκειμένου μέσα από τον έλεγχο που ασκείται επάνω στο σώμα του και, επομένως, επάνω στην ίδια του τη "γυμνή" ζωή. Το έργο πραγματεύεται αυτούς τους όρους και τις διαδικασίες ταυτοποίησης ως μηχανισμούς ελέγχου του σώματος και επιχειρεί να αναδείξει το γεγονός πως απέναντι σε τέτοιους μηχανισμούς εξουσίας ερχόμαστε όλοι αντιμέτωποι (μετανάστες και μη). Επομένως, δεν πρόκειται για ένα έργο που μιλάει για τους μετανάστες, αλλά για μια χειρονομία που επιχειρεί να υπαινιχθεί τα κοινά στοιχεία ανάμεσα σε αυτούς και εμάς (τους έχοντες το δικαίωμα διαμονής/διακίνησης στην επικράτεια)". Μιλήσαμε με τον Α. Χατζηανδρέου για τον τρόπο με τον οποίο προσέγγισε και επεξεργάστηκε το θέμα της έκθεσης, η οποία ξεκίνησε να στήνεται στο χώρο του Κέντρου Τεχνών.
Ένα πρώτο θέμα που προκύπτει είναι ο ρόλος σου στην επιλογή, τη μεταφορά και τη διαμεσολάβηση ενός γεγονότος που καλύφθηκε ως "είδηση" ως αντικείμενο της εικαστικής σου εγκατάστασης.

Τι είναι αυτό που σε ενδιαφέρει στο συγκεκριμένο γεγονός;
Προσπαθώ να εντοπίζω τρόπους με τους οποίους ζητήματα γίνονται δημόσια, διεκδικούν χώρο και χρόνο στο πεδίο του δημόσιου λόγου, ειδικά όταν αυτός λειτουργεί αποτρεπτικά ή απαγορευτικά. Η κατάληψη του πύργου υδατοδεξαμενής στο Block-10 από αιτητές πολιτικού ασύλου υπήρξε η οριακή πράξη δημοσιοποίησης, από τους ίδιους τους αιτητές, του πολιτικού και ανθρωπιστικού ζητήματος του εγκλεισμού τους, το οποίο, καταχρηστικά, τελείται κεκαλυμμένα, σε συνθήκες μη ορατότητας. Ανεβαίνοντας στο ψηλότερο δυνατό σημείο, οι άνθρωποι αυτοί τρυπούν τους τοίχους των φυλακών και διεκδικούν να κάνουν ορατή την παρουσία τους στην πόλη. Με τον τρόπο αυτό, η φυλακή, ο κατεξοχήν χώρος της απόλυτης κλειστότητας, επιτελείται εκ νέου ως χώρος ορατός και το ζήτημα εισβάλλει στο πεδίο της δημόσιας συζήτησης. Τα θέματα διαχείρισης του δημόσιου χώρου της πόλης ως το πεδίο όπου διακυβεύεται η πολιτική διάσταση της κατοίκησης αποτελούσαν -ήδη από τη σχολή αρχιτεκτόνων- και αποτελούν για μένα σημαντικό ερώτημα. Έχω την αίσθηση πως ο τρόπος με τον οποίο γίνονται ορατά στην πόλη τέτοια ή άλλα ζητήματα, που, επιμελώς, κρατούνται στο περιθώριο του δημόσιου λόγου, αποτελεί προϋπόθεση της ανάδειξης της πολιτικής τους διάστασης. Αυτό γίνεται και η αφορμή για την κάλυψή τους ως "είδηση" από τα ΜΜΕ, τα οποία επιχειρούν -ενίοτε ανάλογα με τη σχέση που έχουν με κέντρα κρατικής, κομματικής, οικονομικής ή άλλης εξουσίας- να "διαμεσολαβήσουν" το γεγονός. Στην προκειμένη περίπτωση, η "είδηση", κατά τη γνώμη μου, δεν προκύπτει από την κάλυψη του καθαυτού γεγονότος της κατάληψης του πύργου, έτσι όπως παρουσιάστηκε από τα περισσότερα ΜΜΕ, αλλά από την απο-κάλυψη πως, στην πόλη, στη χώρα στην οποία ζούμε, ακόμα και σήμερα, θεωρείται δεδομένος, ως a priori φυσική πραγματικότητα ο εγκλεισμός με όρους φυλάκισης ανθρώπων που ζητούν άσυλο. Με άλλα λόγια, θα ήταν είδηση, με την ετυμολογική σημασία της λέξης, αν συν-ειδητοποιούσαμε πως κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό, δεν μπορεί να είναι δυνατό. Κατ' αυτήν την έννοια, το συγκεκριμένο γεγονός δεν αποτελεί αντικείμενο της εικαστικής εγκατάστασης, αλλά δείκτης της πιο πάνω πραγματικότητας που το έργο επιχειρεί να θέσει σε κριτική.

Πώς τοποθετείται το έργο σε σχέση με την τεκμηρίωση του γεγονότος;Ή, πόσο πλατιά είναι, για σένα, η γραμμή ανάμεσα στην τεκμηρίωση και τη μυθοπλασία;

Με ενδιαφέρουν εκείνες οι σχολές σκέψης των οποίων η έρευνα τολμά να διατυπώνει την πεποίθηση πως η γραμμή που διαχωρίζει την τεκμηρίωση από τη μυθοπλασία είναι πολύ λεπτή ή ανύπαρκτη. Αντιλήψεις οι οποίες ισχυρίζονται την αντικειμενικότητα στην τεκμηρίωση της ιστορίας που επιχειρούν να καταγράψουν πρέπει να τίθενται συνεχώς υπό αμφισβήτηση. Πόσο μάλλον ο λόγος που επικαλείται την αντικειμενικότητα του αρχείου για να επιχειρηματολογήσει. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η γενεαλογία του "αρχείου" που συγκροτεί ο Derrida, αναδεικνύοντας τις σχέσεις ανάμεσα στο "αρχείο", την "αρχή", τον "άρχοντα" κ.ο.κ. ως τρόπους παραγωγής εξουσίας με όρους μυθοπλαστικούς. Προσπαθώ, λοιπόν, να έχω συνείδηση της λεπτής αυτής γραμμής κατά τη διάρκεια της δικής μου έρευνας. Εν προκειμένω, η μυθοπλαστική διάσταση της τεκμηρίωσης του γεγονότος από τα ΜΜΕ στηρίχτηκε, ακριβώς, πάνω στο μύθο που προκρίνει τη διαφορά που χωρίζει "εκείνους" απο "εμάς". Στηρίχτηκε, δηλαδή, στην πεποίθηση πως οι μηχανισμοί εξουσίας που ασκούνται πάνω στο ανθρώπινο σώμα, όπως ο εγκλεισμός του στη φυλακή, είναι μηχανισμοί που αφορούν σε εκείνους, τους "παράνομους", και όχι σε εμάς, τους "νόμιμους". Η τεκμηρίωση του γεγονότος με αυτούς τους όρους κατασκευάζει μια απόσταση ασφάλειας ανάμεσα σε εμάς και σε εκείνους, που επιτείνει, επιβεβαιωτικά και άρα άκριτα, την αίσθηση ελευθερίας που έχουμε ως "νόμιμοι", αναπαράγοντας την προβληματική αναπαράσταση των αιτητών ασύλου ως "παράνομων".

Ποιες είναι, όμως, οι προϋποθέσεις αυτής μας της ελευθερίας;Μήπως και τα δικά μας σώματα δεν αναμετριούνται με αντίστοιχους μηχανισμούς εξουσίας που τους ασκούνται και που καθορίζουν τα όρια της ελευθερίας;

Έχω την αίσθηση πως η αναγνώριση αυτής της σώμα με σώμα κοινής αναμέτρησης που επιβάλλεται τόσο σε εκείνους όσο και σε εμάς, με διαφορετικό, βέβαια, βαθμό βιαιότητας, προβληματοποιεί τη μυθοπλασία της πιο πάνω τεκμηρίωσης. Γι' αυτόν το λόγο, μπορεί, ίσως, να μεταμορφώσει την απόσταση ασφαλείας που μας διαχωρίζει σε χωρικότητα συνάντησης. Θέλω να ελπίζω πως μια τέτοια πιθανή συνάντηση διανοίγει το πεδίο δυνατοτήτων μιας κριτικής της εξουσίας. Και αφού είναι ανέφικτο να διαχωρίσουμε απόλυτα την τεκμηρίωση από τη μυθοπλασία, προτιμώ τη δυναμική μιας μυθοπλαστικής τεκμηρίωσης των δυνητικών συναντήσεων παρά την αδράνεια εκείνης των προδιαγεγραμμένων διαχωρισμών.


Αναφέρεσαι στη μετατόπιση της δυναμικής του βλέμματος: επιλέγοντας το ψηλότερο σημείο, τον πύργο, οι κρατούμενοι ανατρέπουν τη δυναμική της "παρακολούθησής" τους. Έτσι, γίνονται όχι μόνο ορατοί από τους υπόλοιπους, αλλά και παρατηρητές τους. Με ποιον τρόπο χρησιμοποιείς εσύ, ως εικαστικός, τις πολιτικές του βλέμματος;

Οι πολιτικές του βλέμματος έχουν ως διακύβευμα την ενορχήστρωση του τρόπου με τον οποίο καλούμαστε να "κοιτάξουμε". Οι κρατούμενοι, έστω και για λίγο, ανατρέπουν, όπως λες, την παγίωση της επιτήρησής τους και γίνονται παρατηρητές. Με αυτήν τους την πράξη, όμως, παράγεται και μια άλλη, ίσως πιο ανατρεπτική δυναμική. Παράγουν το χώρο για να τους "κοιτάξουμε" εκ νέου. Ή, καλύτερα, για να γίνει αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης ο τρόπος με τον οποίο εμείς στρέφουμε το βλέμμα μας στην πραγματικότητα (τους). Όμως, όπως είπα πιο πάνω, αν παίχτηκε κάτι σε αυτήν την ιστορία, τότε αυτό ήταν η ευκαιρία να κοιτάξουμε διαφορετικά, να αμφισβητήσουμε το βλέμμα εκείνο που επιμένει να έχει "αυτούς" ως αντικείμενό του. Να δούμε πώς η επιτήρηση του σώματος και οι όροι που την υλοποιούν είναι μια υπόθεση που αφορά όλους μας και με την οποία αναμετρόμαστε καθημερινά. Και αυτό είναι το πραγματικό αντικείμενο του βλέμματός μας, και υποκείμενο είμαστε αυτοί κι εμείς μαζί και ταυτόχρονα. Αλλιώς, θα αναπαράγουμε συνέχεια τη διαλεκτική εξουσίας ανάμεσα σε ένα υποκείμενο που κοιτώντας κυριαρχεί επί του αντικειμένου του βλέμματός του. Αυτή είναι η μετατόπιση του βλέμματος που το έργο εισηγείται. Έχοντας ως υλικό μια δημοσιευμένη φωτογραφία του γεγονότος, προσπαθώ με την εγκατάσταση στο Κέντρο Τεχνών να συγκροτήσω το χώρο εντός του οποίου η φωτογραφία αυτή, η τεκμηρίωση όπως λέγαμε πριν, κυριολεκτικά θα επανακυκλοφορήσει, επιτελώντας(performing) κατά την κυκλοφορία της τη μετατόπιση του βλέμματος. Το σημείο θέασης ή η οπτική γωνία του βλέμματος παραμένει πάντα (και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να παραμένει πάντα) υπόθεση και επιλογή του επισκέπτη.

+ Η εγκατάσταση "Untitled (No 10)" παρουσιάζεται από την Τετάρτη 16 Νοεμβρίου στις 20:00 στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας. Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη. Πληροφορίες: 22797400.