Με την ταινία «Η κάθοδος των εννιά», του Χρίστου Σιοπαχά ξεκινούν στις 20 Ιουνίου οι θερινές προβολές του σινεμά Πάνθεον, στο Σκαλί Αγλαντζιάς. Στο σύνολό τους, θα προβληθούν 25 ταινίες από 22 Κύπριους σκηνοθέτες ως ένα αφιέρωμα στον κυπριακό κινηματογράφο.

Είναι ίσως η πρώτη φορά που ένα πρόγραμμα προβολών δίνει μια τόσο ευρεία και καθαρή εικόνα της παραγωγής ταινιών στη χώρα μας μέσα σε ένα πλαίσιο όχι μόνο χρονικό αλλά και ιστορικό και αισθητικό.

Στο κείμενο που ακολουθεί, θα επιχειρήσουμε μια αναδρομή στο κυπριακό σινεμά μέσα από τις 25 ταινίες που θα δούμε στο Σκαλί τις επόμενες μέρες. Ένα σινεμά που αποδεικνύεται αναμενόμενα ευαισθητοποιημένο σε σχέση με την τραγικότερη πτυχή στη σύγχρονη ιστορία της χώρας -την τουρκική εισβολή και τις συνέπειές της, από τον πολιτικό και γεωγραφικό διχασμό μέχρι τους αγνοούμενους- και την ίδια ώρα πανέτοιμο να ξεφύγει από τα ιστορικά αφηγήματα για να αναζητήσει τα σημεία των καιρών, στα πολύ διαφορετικά επίπεδά του και με πολύ ξεχωριστές αισθητικές προσεγγίσεις.

Μια αντιπροσωπευτική εικόνα της ιστορίας του κυπριακού κινηματογράφου από τη δεκαετία του '80 μέχρι σήμερα αποτελεί το αφιέρωμα που παρουσιάζει το Πάνθεον

Τιμή στον Σιοπαχά

Ένα αφιέρωμα στον κυπριακό κινηματογράφο όπως αυτό που ετοίμασε το Σινεμά Πάνθεον, δεν θα μπορούσε να έχει πιο πρέπουσα επιλογή έναρξης από την ταινία του Χρίστου Σιοπαχά «Η κάθοδος των εννιά». Κι αυτό, για δύο λόγους: αφενός ως τιμή στον Κύπριο σκηνοθέτη που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Οκτώβρη στα 72 του χρόνια, αφετέρου γιατί η ίδια η ταινία αποτελεί μια σημαντική στιγμή στην ιστορία όχι μόνο του κυπριακού αλλά και του ελληνικού σινεμά.

Γυρισμένη το 1984, «Η κάθοδος των εννιά» είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Θανάση Βαλτινού και διαδραματίζεται στο τέλος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα παρακολουθώντας μια ομάδα εννέα ατόμων που κατεβαίνουν από τα ψηλά του Ταΰγετου στη θάλασσα. Η ταινία απέσπασε τρία βραβεία στο 25ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του '84: β' ανδρικού ρόλου [για τον Βασίλη Τσάγκλο], μουσικής [του Μιχάλη Χριστοδουλίδη] και πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη για τον Σιοπαχά. Την επόμενη χρονιά, απέσπασε το πρώτο βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μόσχας.

Τα καθοριστικά 90s

«Η κάθοδος των εννιά» είναι η παλιότερη ταινία σε αυτό το αφιέρωμα στον κυπριακό κινηματογράφο, ο οποίος ασφαλώς δεν ξεκινά τότε αλλά πολύ νωρίτερα, κυρίως με την παραγωγή ντοκιμαντέρ.

Χρονολογικά, η επόμενη ταινία που θα προβληθεί από το Πάνθεον σε αυτή τη σειρά θερινών προβολών πάει κατευθείαν στη δεκαετία του 1990, όταν υπήρξε μια σαφής προσπάθεια να προσεγγιστεί το Κυπριακό πρόβλημα μέσα από μια πιο σύγχρονη ματιά. Η Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν παρουσίασε το 1996 την ταινία «Δρόμοι και Πορτοκάλια», μεταφέροντας στην οθόνη θραύσματα της προσωπικής-οικογενειακής ιστορίας της ίδιας και του αγνοούμενου πατέρα της: μια Κύπρια φοιτήτρια, η Δάφνη, επιστρέφει στη Λευκωσία όπου οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται πια για το παρελθόν αλλά ούτε για το μέλλον. Ακούγοντας στο ραδιόφωνο μια είδηση για δύο αγνοούμενους που πιθανό να ζουν στη νότια Τουρκία, πείθει την αδελφή της να κάνουν το ταξίδι σε αναζήτηση του αγνοούμενου πατέρα τους.

Τρία χρόνια μετά, ο Κώστας Δημητρίου των εμβληματικών, cult ταινιών «Δολοφονήστε τον Μακάριο» [1977] και «Χασαμπουλιά» [1974], παρουσιάζει την ταινία «Ο δρόμος για την Ιθάκη». Ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης εστιάζει σε αυτή την ταινία στη Γιασμίν, που αρνείται να σταματήσει να αναζητεί τον αγαπημένο της, Τηλέμαχο, μετά τη σύλληψή του από τις κατοχικές δυνάμεις. Σε αυτή την ταινία επιχειρείται η απομάκρυνση από το μοτίβο θύτης-θύμα και εστιάζει στον ανθρώπινο πόνο από έναν πόλεμο, όπου και οι δύο πλευρές έχουν θύματα.

Καρέ πολλών ταχυτήτων: Πολιτικό, κοινωνικό, υπαρξιακό, το κυπριακό σινεμά είναι ποικιλόμορφο, με εμμονές αλλά και σε συνεχή αναζήτηση

Σε αναζήτηση ταυτοτήτων

Το 2001, θα κυκλοφορήσουν δύο ταινίες, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, από δύο διαφορετικές γενιές Κυπρίων σκηνοθετών: η πρώτη είναι το «Τάμα», του Ανδρέα Πάντζη. Ίσως η καλύτερη ταινία του γνωστού σκηνοθέτη, το «Τάμα» είναι ένα χρονικό στη σύγχρονη κυπριακή Ιστορία μέσα από το οδοιπορικό του Ευαγόρα [Γιώργος Χωραφάς σε μια υπέροχη ερμηνεία και δη απόδοση της κυπριακής γλώσσας] με τον γάιδαρό του ή πεζός, καθώς διασχίζει ολόκληρο το νησί για να φτάσει στον Απόστολο Ανδρέα για ένα τάμα. Σε αυτή την ταινία ο Πάντζης ανοίγει το κάδρο του, διευρύνει το βλέμμα του αλλά δεν φτάνει στο σήμερα.



Εδώ θα φτάσει ο Χρίστος Γεωργίου με την ταινία «Κάτω από τα άστρα», τη δεύτερη του 2001 που θα δούμε σε αυτό το αφιέρωμα. Αυτή είναι ίσως η πρώτη από μια σειρά ταινιών που θέλει να ξεφύγει από το Κυπριακό, ή τουλάχιστον αυτό να μην αποτελεί κεντρικό θέμα. Ωστόσο το Κυπριακό φυγείν αδύνατον, ειδικά όταν τοποθετείς το στόρι σου στην παλιά Λευκωσία όπου κυριολεκτικά δεν υπάρχει διαφυγή, καθώς αυτό βρίσκεται σε κάθε στενό αδιέξοδο της πόλης. Έτσι, στην ταινία του Γεωργίου, που εδώ και χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα, παρελθόν και παρόν συναντιούνται μέσα από την ιστορία του Λουκά που παραμένει προσκολλημένος στις αναμνήσεις από το παραθαλάσσιο χωριό του και της Φοίβης που ζει στο παρόν: για την ίδια, τα σύνορα δεν είναι παρά μια ευκαιρία να κάνει πλάκα και να βγάλει λεφτά.

Δύο χρόνια μετά τα «Άστρα» του Γεωργίου, η Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν θα επανέλθει με το «Μπαρ», το 2003. Και σε αυτή την ταινία, όσο μακριά κι αν φτάσει κανείς/καμιά, το Κυπριακό τον/την ακολουθεί. Η Κνούτσεν ξεδιπλώνει στην κάμερά της δύο παράλληλες ιστορίες: η μία στη Λευκωσία, η άλλη στην Ουρουγουάη. Ο αδελφός της Λέας είναι εδώ και 12 χρόνια εξαφανισμένος: στη Λευκωσία μια ομάδα επιστημόνων ξεκινά την εξακρίβωση της ταυτότητας των αγνοουμένων και στην Ουρουγουάη η Λέα βλέπει τον αδελφό της σε μια φωτογραφία. Η Κνούτσεν εξετάζει στην ταινία της τη διάσταση του χρόνου με τρόπο μεταφυσικό.

Την ίδια χρονιά, βρισκόμαστε στο 2003, θα έρθει η ταινία Kalabush που εξετάζει μάλλον τη διάσταση του χώρου και του ανήκειν. Η Kalabush θεωρείται μια cult ταινία που υπογράφουν ο Άδωνις Φλωρίδης και ο Θεόδωρος Νικολαΐδης [οι ίδιοι δημιούργησαν και την -επίσης εξαιρετική- μικρού μήκους Espresso που μπορείτε να αναζητήσετε στο διαδίκτυο]. Πρωταγωνιστής, ένας μετανάστης -ο υπέροχος Μάριος Ιωάννου που για αυτή την ερμηνεία απέσπασε το Βραβείο Α' Ανδρικού Ρόλου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2003- που βρίσκεται στην Κύπρο αν και νομίζει πως έφτασε στην Ιταλία όπου και ο τελικός του προορισμός. Η ταινία αφήνει πίσω της το ίδιο το Κυπριακό αν και κρατά εν μέρει τα νοήματά του: την έννοια του να ανήκεις κάπου, να φεύγεις και να φτάνεις κάπου αλλού.



Σημειώνοντας ένα χρονικό άλμα, το αφιέρωμα φτάνει στην πιο σύγχρονη περίοδο του κυπριακού σινεμά: βρισκόμαστε στο 2011 οπότε κυκλοφορεί η ταινία του Ηλία Δημητρίου Fish n Chips. Παραδόξως και πάλι με πρωταγωνιστή τον Μάριο Ιωάννου, σε μια ταινία όπου υποδύεται έναν Κύπριο στο Λονδίνο που δουλεύει σε «φισάδικο» μέχρι που αποφασίζει να ταξιδέψει στην Κύπρο. Και σε αυτή την ταινία βρίσκει μια θέση η έννοια του πού πραγματικά ανήκει κανείς, με τον πρωταγωνιστή να έρχεται αντιμέτωπος με την απομυθοποίηση μιας χώρας όπου ονειρευόταν να επιστρέψει.



Στο κεφάλαιο «Κύπρος-κυπριακό» εντάσσεται και η ταινία μυθοπλασίας του Πανίκκου Χρυσάνθου με τίτλο «Η ιστορία της Πράσινης Γραμμής» [2016], που τοποθετείται στην Πράσινη Γραμμή της Λευκωσίας το 1977. Ο Ελληνοκύπριος Κύπρος και ο Τουρκοκύπριος Μουράτ στέκονται ο ένας απέναντι από τον άλλο στα φυλάκια της νεκρής ζώνης και γρήγορα ο πρώτος αντιλαμβάνεται ότι ο δεύτερος μένει στο κατεχόμενο σπίτι του. Τότε ο Μουράτ τού προτείνει να κάνουν ένα κρυφό ταξίδι ο καθένας στην «άλλη πλευρά» και ο Κύπρος δέχεται χωρίς να σκεφτεί τις συνέπειες.

Οι κοινωνικές

Δύο ταινίες καταφέρνουν να δώσουν ένα ξεχωριστό σεναριακό στίγμα, γυρισμένες σε μια χώρα όπου-συμβαίνουν-κι-άλλα-πράγματα-εκτός-από-το-Κυπριακό. Η ταινία «Μέλος Οικογένειας» [2015] του Μαρίνου Καρτίκκη, ενός σκηνοθέτη που και στις προηγούμενές του ταινίες έδειχνε κοινωνικές ευαισθησίες. Εδώ, εμπνέεται από το πραγματικό γεγονός μιας οικογένειας που κράτησε μυστικό τον θάνατο του παππού για να παίρνει τη σύνταξή του. Η ταινία παρουσιάστηκε δύο χρόνια μετά την οικονομική κρίση του '13 και μοιάζει επίκαιρη και σήμερα.



Μία ακόμη ταινία που θίγει ξεχωριστή θεματολογία είναι η «Παύση», της Τώνιας Μισιαλή [2018]. Στην ταινία πρωταγωνιστεί η Στέλα Φυρογένη στον ρόλο της Ελπίδας, που στην προσπάθειά της να δραπετεύσει από τη δυστυχία ενός καταπιεστικού γάμου χωρίς αγάπη, βρίσκει καταφύγιο σε έναν φανταστικό κόσμο εκδικητικής βίας.



Αμφότερες οι ταινίες πραγματοποίησαν ένα μακρύ ταξίδι σε διεθνή φεστιβάλ αποσπώντας βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.

Ιδιαίτερη η θεματολογία μίας ακόμη ταινίας στο αφιέρωμα: «Οι εντυπώσεις ενός πνιγμένου» του Κύρου Παπαβασιλείου παίρνουν τον τίτλο τους από το σημείωμα αυτοκτονίας του Καρυωτάκη και αποτελούν μια υπαρξιακή ταινία για έναν άνθρωπο μπροστά στον θάνατό του, ξανά και ξανά. Σταθερός σε ένα μινιμαλιστικό κινηματογραφικό λεξιλόγιο, ο Παπαβασιλείου παραδίδει μια λιγομίλητη ταινία, ειλικρινή και αφοσιωμένη με πλήρη σοβαρότητα στην τέχνη του σινεμά.



Μία ακόμη ταινία με ιδιαίτερη θεματολογία είναι η «Ρόζμαρι», του Άδωνι Φλωρίδη [2017]. Η πρώτη αμιγώς κυπριακή παραγωγή που απέσπασε το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, παρακολουθεί έναν συγγραφέα τηλεοπτικής σαπουνόπερας ο οποίος έχοντας ξεμείνει από ιδέες, αρχίζει να παρακολουθεί τους «δυσλειτουργικούς» γείτονες του για να εμπνευστεί. Αντ' αυτού, θα έρθει αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα γύρω του.



Την ενότητα ολοκληρώνει το «Μικρό Ψάρι» του Γιάννη Οικονομίδη, μια μάλλον «αντικοινωνική» ταινία που περιστρέφεται γύρω από τον Στράτο, ο οποίος έχει μόλις βγει από τη φυλακή αλλά όχι και από τον κόσμο του εγκλήματος. Η τέταρτη ταινία του Οικονομίδη έχει στα ατού της τις ερμηνείες των ηθοποιών και την ατμόσφαιρα που έχει την απόλυτη δυνατότητα να δημιουργεί ο σπουδαίος Κύπριος σκηνοθέτης, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Ελλάδα.



Τα ντοκιμαντέρ

Ξεχωριστή θέση έχουν στο αφιέρωμα τέσσερα ντοκιμαντέρ:

Το ντοκιμαντέρ «Σε τούτο το καρτέρι» [2011] είναι μια σειρά από συγκλονιστικές συνεντεύξεις της Άννας Τσιάρτα με οικογένειες αγνοουμένων του '63 και του '74 που δεν αποτελούν μόνο δικές τους ιστορίες αλλά αντανακλούν την Ιστορία της χώρας.

Οι «Πολυαγαπημένες Μέρες» [2015] του Κωνσταντίνου Πατσαλίδη αποτελούν ένα νοσταλγικό ταξίδι στον χρόνο που ξεκινά από το πώς έγινε κατορθωτό να γυριστεί στην Κύπρο η ταινία Beloved, με τη Ρακέλ Γουέλς, τη δεκαετία του '70 στο κατεχόμενο σήμερα χωριό Κάρμι.



Το ντοκιμαντέρ Missing Fetine [2017] της Γελίζ Σουκρί καταγράφει την προσπάθεια μιας γυναίκας να αναζητήσει τα ίχνη της Τουρκοκύπριας Φετινέ, που εξαναγκάστηκε σε γάμο στα 14 της χρόνια στην Παλαιστίνη το 1936 και έκτοτε δεν άκουσε ποτέ κανείς τι απέγινε.

Τέλος, το πολύ πρόσφατο ντοκιμαντέρ των Πανίκκου Χρυσάνθου και Νιαζί Κιζιλγιουρέκ «Λουλούδια και Σφαίρες» [2019] αποτελεί μια κατάθεση πόνου και μεγαλείου ψυχής από τον Γιώργο Λιασή, ο οποίος αφηγείται στην κάμερα την εν ψυχρώ δολοφονία 17 μελών της οικογένειάς του και της οικογένειας του Πέτρου Σουππουρή στο Παλαίκυθρο, τον Αύγουστο 1974. Αναζητεί, όμως, και την αλήθεια που δεν του είπαν ποτέ, στην ιστορία του Χουσεΐν Ακανσόι που κι αυτός έχασε όλη του την οικογένεια από μια παρόμοια σφαγή στη Μαράθα.

Οι κωμωδίες

Άλλοτε με ανάλαφρη διάθεση και άλλοτε με μια πολυπλοκότητα που αλλού εξυπηρετεί και αλλού όχι, οι κωμωδίες που παρουσιάζονται σε αυτό το θερινό αφιέρωμα στο κυπριακό σινεμά είναι η εμπορική επιτυχία «Οικόπεδο 12» του Κυριάκου Τοφαρίδη, τα «Μαγικά Φασόλια» του Θήο Παναγίδη, η ταινία Commited της Στελάνας Κληρή, το Sunrise in Kimmeria του Σάιμον Φαρμακά και το «Μικρό Έγκλημα» του Χρίστου Γεωργίου. Και οι πέντε, διαφορετικής αισθητικής ταινίες, έχουν ξεχωριστές κατευθύνσεις και αντανακλούν την ποικιλομορφία της σύγχρονης κινηματογραφικής παραγωγής της Κύπρου αλλά και της Ελλάδας, αν σκεφτούμε πως το «Μικρό Έγκλημα» αν και φέρει την υπογραφή του Κύπριου Γεωργίου δεν έχει άλλα «κυπριακά» χαρακτηριστικά.

Οι περιζήτητες

Τέλος, αλλά όχι εσχάτως, το αφιέρωμα στον κυπριακό κινηματογράφο στο Σκαλί Αγλαντζιάς συμπληρώνουν δύο πολυβραβευμένες ταινίες που ίσως ανοίγουν μια νέα σελίδα στο κυπριακό σινεμά: ο λόγος για τις πολυσυζητημένες Smuggling Hendrix του Μάριου Πιπερίδη και Boy on the Bridge του Πέτρου Χαραλάμπους. Η πρώτη ακολουθεί τον Τζίμι, έναν σκύλο που περνά στην άλλη πλευρά της Πράσινης Γραμμής αλλά η διέλευση ζώων από τη μια στην άλλη πλευρά απαγορεύεται. Και έτσι ο Τζίμι θα πρέπει να φυγαδευτεί. Η δεύτερη είναι μια ταινία με πρωταγωνιστές δύο 12χρονα αγόρια: τον Σωκράτη που περνά τις μέρες του κατασκευάζοντας αυτοσχέδια εκρηκτικά και τον εξάδελφό του Μάρκο. Μαζί αποφασίζουν να κατασκευάσουν τη μεγαλύτερη κροτίδα στην ιστορία του χωριού όπου μένουν κι εκεί ξεκινά η ιστορία της ταινίας.



Πρόκειται ίσως για τις δύο πιο μεστές ταινίες της σύγχρονης κυπριακής παραγωγής, με δεμένο σενάριο, σταθερή αισθητική προσέγγιση, δουλεμένες ερμηνείες. Το αποτέλεσμά τους, ίσως πατά και στην εμπειρία πολλών χρόνων -σε κάθε επίπεδο- από όλες τις προηγούμενες ταινίες και άλλες τόσες, των μικρού μήκους μη εξαιρουμένων, που συνιστούν το κυπριακό σινεμά.

+ Οι προβολές ξεκινούν στις 20 Ιουνίου και θα συνεχιστούν μέχρι τις 15 Ιουλίου καθημερινά εκτός 25 Ιουλίου, 1η, 2 και 8 Ιουνίου. Το πρόγραμμα με τις μέρες και τις ώρες προβολών θα ανακοινωθεί αυτή τη βδομάδα.