Το δροσερό βράδυ της Παρασκευής 10 Σεπτεμβρίου, ένα σημείο της Νέκρης Ζώνης άρχισε να ζωντανεύει ξανά. Kόσμος μαζεύτηκε γύρω από τον χώρο ενός υπαίθριου κινηματογράφου, μεταξύ Δερύνειας και Αμμοχώστου, για τα εγκαίνια του έργου της διεθνούς φήμης Ιταλίδας εικαστικού και κινηματογραφίστριας Ρόζα Μπάρμπα. Θυμίζοντας ένα χώρο τελετουργίας, το οργανικό σχήμα του αμφιθεάτρου σχημάτιζε έναν ολοκληρωμένο κύκλο γύρω από ένα ορθογώνιο μεταλλικό σκελετό. Στην οθόνη μια αγέλη ψαριών κολυμπάει ανάμεσα σε αμφορείς στον βυθό της Μεσογείου. Η Μεσόγειος Θάλασσα έχει μακρά ιστορία ως συνδετικός δρόμος για το εμπόριο και την πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά σηματοδοτεί επίσης τον διαχωρισμό μεταξύ Βορρά και Νότου. Στην Κύπρο, μια «Νεκρή Ζώνη» 180 χιλιομέτρων χωρίζει επίσης Βορρά και Νότο και αποτελεί το σημείο αφετηρίας της καλλιτεχνικής παρέμβασης της Ρόζα Μπάρμπα.

Το έργο ξεκίνησε πριν από επτά χρόνια, όταν η Μπάρμπα προσκλήθηκε στην Κύπρο από το Point Center for Contemporary Art στη Λευκωσία και από την επιμελήτρια Mirjam Varadinis.

«Επιλέξαμε τη Ρόζα γιατί ήταν εμφανές μέσα από τη δουλειά της ότι θα μπορούσε να την ενδιαφέρει η Κύπρος με την ανθρωπολογική, γεωπολιτική της διάσταση», εξήγησε η Αντρέ Ζιβανάρη, διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Point. Μετά από αυτήν την επίσκεψη, η καλλιτέχνης πρότεινε να χτίσει ένα γλυπτό κινηματογράφου στη Νεκρή Ζώνη, συνεχίζοντας την εξερεύνηση στην καλλιτεχνική της πρακτική, του τοπίου και της ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση. Η Μπάρμπα ξεκίνησε την ιδέα ενός αμφιθεάτρου με διαπερατή οθόνη, στο οποίο θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν ταινίες τόσο από τη νότια όσο και από τη βόρεια πλευρά. «Σε όλα τα έργα μου, μου αρέσει να έχω αυτή τη διαπερατή οθόνη, όπου μπορείς να παρακολουθήσεις την ταινία και από τις δύο πλευρές, όπου χρησιμοποιείς το σώμα σου για να περιηγηθείς γύρω της. Περισσότερο σαν μια γλυπτική ιδέα», είπε η καλλιτέχνης. Δουλεύοντας μέσα σε αυτό το πολιτικό τοπίο, προσπάθησε να αντισταθμίσει τις υπάρχουσες εικόνες σύγκρουσης με την εμφατική έκφραση αλληλεγγύης και ανοιχτότητας, μετατρέποντας έτσι την εικόνα του διχασμού σε μια κοινή εμπειρία.

Κοινή θέληση και επιμονή 

Παράλληλα, γύρισε στην Κύπρο μια νέα ταινία: Inside the Outset: Evoking a Space of Passage (2021). Η ταινία έλαβε το πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό του Ιταλικού Συμβουλίου (Τρίτη Έκδοση) το 2018 και του απονεμήθηκε επιχορήγηση από την DGAAP (Γενική Διεύθυνση Σύγχρονης Τέχνης και Αρχιτεκτονικής και Αστικών Περιφερειών) στην Ιταλία. Μέσα από τον ποιητικό της ελιγμό στα πολιτικά φορτισμένα τοπία του νησιού, η ταινία ανατρέπει την Αφροδίτικη προσωπικότητα του τόπου. Η ταινία περιλαμβάνει επίσης υποβρύχια πλάνα του ναυαγίου στον Μαζωτό, καθώς και εναέρια πλάνα αρχαιολογικών χώρων και ακολουθεί την καλλιτεχνική προσέγγιση της Μπάρμπα για την εξέταση καταστάσεων σε μετάβαση που εκδηλώνονται μεταξύ αμφισβητούμενων χώρων, τόσο πνευματικά όσο και γεωγραφικά, προκειμένου να προσφέρουν μια νέα προοπτική.

«Αρχικά είχαμε σκεφτεί τη νεκρή ζώνη κοντά στο Μάμμαρι ως μια επιλογή τοποθεσίας, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί εκεί με τα εμπόδια που είχαν βάλει τα ΗΕ. Με την πάροδο του χρόνου, επικοινωνήσαμε ξανά με τα ΗΕ  μέσω της Ιταλικής πρεσβείας, όταν είχαμε πια πάρει τη χρηματοδότηση και είχαμε ολοκληρώσει την ταινία και ψάχναμε τρόπο να υλοποιήσουμε την ιδέα του σινεμά. Τα ΗΕ μας παρέπεμψαν στη Δερύνεια και το Famagusta Avenue Garage, (κέντρο διακοινοτικών δραστηριοτήτων της Δερύνειας που υποστηρίζουν τα ΗΕ). Έτσι, μέσω του Δήμου Δερύνειας καταφέραμε να εξασφαλίσουμε την πρόσβαση στη νεκρή ζώνη, κάτι όχι πολύ εύκολο. Η αλήθεια είναι ότι πραγματοποιήθηκε γιατί ήταν επιθυμία πολλών ανθρώπων», εξηγεί η κ.Ζιβανάρη. Η καλλιτέχνιδα έχει οραματιστεί τη θέση αυτής της υπαίθριας εγκατάστασης για να λειτουργήσει ως σημείο συνάντησης για μέλη όλων των κοινοτήτων στο νησί.

«Το έργο ήταν πολύπλοκο. Η Στέλλα Δεμέστιχα μας έδωσε την άδεια να κινηματογραφήσουμε το ναυάγιο στον Μαζωτό, ήταν η πρώτη φορά που έδωσε την άδεια για κινηματογράφηση πέραν της δικής της ομάδας. Και ήταν η αρχή, σε κάθε επίπεδο, έπρεπε να καταφέρουμε να εντάξουμε στο όραμα πάρα πολλούς σημαντικούς ανθρώπους. Όλα τα στάδια ήταν πρόκληση. Είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται ένα έργο με τόση πολιτική διάσταση και πιστεύω στη δύναμη της τέχνης, να μπορεί να προκαλέσει, να μπορεί να φέρει τις κοινότητες μαζί. Για να λειτουργήσει πρέπει να ενεργοποιηθεί και από τις δύο κοινότητες. Έτσι ήταν η ιδέα από την αρχή, αυτό ήταν το όραμα της Ρόζας και έτσι το πραγματοποιήσαμε».

Ενσωμάτωση στο τοπίο

Για την κατασκευή του υπαίθριου κινηματογράφου επικεντρώθηκε στην ενσωμάτωση του θεάτρου στο φυσικό περιβάλλον της Δερύνειας, αποφεύγοντας υλικά ξένα προς το τοπίο. Σε συνεργασία με την αρχιτέκτονα Μάγια Σόποβα, η Μπάρμπα δούλεψε με επιχρισμένο γήινο υλικό επί τόπου. «Δεδομένου ότι είναι η πρώτη κατασκευή στη νεκρή ζώνη από το 1974, δεν ήθελα να επιβάλω μια δομή που να είναι ένα κτήριο, θα πρέπει να είναι κάτι που δεν χρησιμοποιεί εξωγενή υλικά, κάτι που μπορεί να εξαφανιστεί ξανά. Έτσι, όλο κατασκευάστηκε από τη γη την ίδια. Σκάψαμε τη γη και τη χρησιμοποιήσαμε ταυτόχρονα για να τη συμπιέσουμε σε μια εφήμερη δομή, έτσι τα καθίσματα ίσως διαλυθούν εν τέλη τα επόμενα χρόνια. Η δουλειά μου γενικά πραγματεύεται τον χρόνο, τον συνεχή μετασχηματισμό και την πρόοδο. Εάν κάποιος αποφασίσει ότι αυτή η δομή πρέπει να μείνει, μπορεί να μείνει, αλλά ίσως δεν χρειάζεται να μείνει γιατί δεν είναι απαραίτητο πια, αν μια μέρα το νησί είναι ανοιχτό και ενωμένο», εξηγεί η Ρόζα.

Χώρος συνάθροισης, δημιουργίας, συνεργασίας

Tο Point Center for Contemporary Art συνεργάζεται με το Famagusta Avenue Garage  και με μια συμβουλευτική ομάδα καλλιτεχνών και από τις δύο πλευρές της Νεκρής Ζώνης προκειμένου να αναπτύξει ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων. Πρόθεσή του είναι να αναδείξει την ικανότητα των τεχνών να δημιουργούν χώρους αλληλεπίδρασης και συνύπαρξης. Ο υπαίθριος κινηματογράφος θα επεκταθεί ως ένα μακροπρόθεσμο έργο που διατίθεται στον Δήμο Δερύνειας και στις καλλιτεχνικές και κινηματογραφικές κοινότητες της Κύπρου για την έναρξη ενός πολύπλευρου διαλόγου.

«Υπάρχει δύναμη πίσω από το να υποστηρίζουμε την παραγωγή τέχνης στην Κύπρο. Είναι πιο εύκολο να γίνει κάτι στην Κύπρο επειδή είμαστε μικρός τόπος, πάνω σε αυτή τη βάση μπορούν να γίνονται πράγματα. Πόσα πολλά κερδίζουμε με το να κάνουμε αυτές τις συνεργασίες; Δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι μόνο καλλιτέχνες από το εξωτερικό. Θα μπορούσαν να είναι και καλλιτέχνες από την Κύπρο, απλώς δεν υπάρχει η χρηματοδότηση για έργα τέτοιας κλίμακας. Επίσης τα μικρά ιδρύματα είναι πιο ευέλικτα.

Υπάρχει αμεσότητα στην πραγματοποίηση ενός πρότζεκτ χωρίς μεσολαβητές, ακριβώς επειδή η ομάδα που εμπλέκεται είναι μικρή σε αριθμό. Ένα μεγάλο μουσείο δεν θα είχε αυτή την ικανότητα, να δουλέψει για οκτώ χρόνια πάνω σε ένα πρότζεκτ. Καταλαβαίνουν ότι οι χώροι που δεν είναι μέσα στο σύστημα, οι 'ανεξάρτητοι', έχουν πολλές περισσότερες πιθανότητες να παράξουν», τονίζει η κ.Ζιβανάρη.

«Το να βλέπουμε τη Νεκρή Ζώνη, που ακόμα και από το όνομά της αναφέρεται σε κάτι το νεκρό, το τελματωμένο, να παίρνει πνοή με τη δημιουργία ενός χώρου συνάθροισης και δημιουργίας Ε/Κ και Τ/Κ, για εμάς είναι κάτι το μοναδικό. Νιώσαμε μεγάλη χαρά που είδαμε ότι σαν δικοινοτικό κέντρο μπορούμε να γίνουμε ο δίαυλος μεταξύ των στόχων της καλλιτέχνιδας για μεταμόρφωση της Νεκρής Ζώνης σε μια κοινή εμπειρία, με τον κόσμο και ειδικά τους νέους της περιοχής. Η όλη διαδικασία της υλοποίησης του καινοτόμου αυτού έργου, αλλά και τα ίδια τα εγκαίνια με την παρουσία μεγάλου αριθμού κόσμου και από τις δύο κοινότητες, απέδειξαν για άλλη μια φορά ότι αυτό το νησί είναι πολύ μικρό για να είναι χωρισμένο. Υπάρχει μια μεγάλη θέληση από μεγάλη μερίδα του κόσμου και από τις δύο κοινότητες για ανάπτυξη των μεταξύ τους σχέσεων και είναι αναγκαία η κατάλληλη πολιτική βούληση για την ενθάρρυνση αυτών των επαφών και η δημιουργία κατάλληλων ασφαλών χώρων», τονίζει η ομάδα του Famagusta Avenue Garage.

Στόχος είναι το υπαίθριο σινεμά να εξελιχθεί σε ένα πραγματικό χώρο συνάθροισης, συνεργασίας, δημιουργίας και αλληλοκατανόησης μεταξύ των κοινοτήτων του νησιού. Να αξιοποιηθεί στο μέγιστο βαθμό από καλλιτέχνες, πολιτιστικές ομάδες, νέους, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και όλους όσοι πιστεύουν σε μια ενωμένη και ειρηνική Κύπρο του μέλλοντος. Στόχος σίγουρα είναι να μπορεί να φιλοξενεί προβολές και παραστάσεις που προωθούν την ειρήνη και τη συνεργασία σε τακτική βάση, δημιουργώντας ένα σταθερό κοινό και από τις δύο κοινότητες, προσφέροντας, παράλληλα, και εναλλακτικές επιλογές στον κόσμο της περιοχής. Άμεσα σχέδια για εκδηλώσεις το επόμενο διάστημα δεν υπάρχουν και αυτό οφείλεται κυρίως στο απρόβλεπτο του καιρού. Πολλές είναι οι οργανώσεις, όπως και καλλιτέχνες, που επικοινώνησαν και εξέφρασαν την πρόθεση και το ενδιαφέρον τους να διοργανώσουν πολιτιστικές δράσεις στο υπαίθριο σινεμά. Το Famagusta Avenue Garage καλεί τον κόσμο να παρακολουθεί τις σελίδες του στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, για να παραμένει ενημερωμένος για τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις. Όποια ομάδα ή οργάνωση θα ήθελε να αξιοποιήσει τον χώρο, μπορεί να επικοινωνήσει στο 99857335 ή στο ~famagusta.avenue.garage@gmail.com.