Συνέντευξη στον Λουκιανό Λυρίτσα
Το Κρατικό Βραβείο Ποίησης από το ελληνικό κράτος αποδόθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην ποιήτρια και μεταφράστρια Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη για τη συλλογή της «Η Επιστροφή των Νεκρών» (Εκδόσεις Πόλις). Γνωστότερη ως μεταφράστρια στα ελληνικά των ευπώλητων θρίλερ-μυθιστορημάτων του Νορβηγού Τζο Νέσμπο, η Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη κινείται στον χώρο του βιβλίου, όπως κινείται μέσα στα ποιήματά της στον χώρο και στην Ιστορία. Η ποίησή της χαρακτηρίζεται κοσμοπολίτικη και εξωστρεφής, με τις αφηγήσεις της να τοποθετούνται πέρα από την Ελλάδα, σε αστικά τοπία όπως του Όσλο και της Μόσχας και σε τόπους δεινών όπως η Συρία, αποτιμώντας την «επιστροφή πραγμάτων που νομίζαμε πως είχαν πεθάνει» όπως η προσφυγιά, η άνοδος της ακροδεξιάς και ο λαϊκισμός. Στη συνέντευξή της για το "Παράθυρο" με αφορμή τη βράβευση της "Επιστροφής των Νεκρών", η Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη μιλά για τη δυνατότητα μιας πολιτικής ποίησης χωρίς -ισμούς με στόχευση την ηθική αναμέτρηση με τα γεγονότα που μας διαμορφώνουν.
Γιατί επιλέξατε τον τίτλο «Η Επιστροφή των νεκρών»;
Δεν θυμάμαι πότε ακριβώς μου ήρθε αυτός ο τίτλος. Είχα γράψει πολλά ποιήματα και για τη Συρία και για την άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη και κάποια στιγμή σκέφτηκα αυτήν τη φράση. Αναφέρεται στην επιστροφή πραγμάτων που νομίζαμε πως είχαν πεθάνει. Η προσφυγιά, η άνοδος της άκρας δεξιάς, ο λαϊκισμός. Εγώ νόμιζα ότι αυτά τα πράγματα είχαν τελειώσει, ότι δεν θα τα ξαναβλέπαμε. Ωστόσο, τα βλέπουμε και μάλιστα πάρα πολύ έντονα. Γι’ αυτό χρησιμοποίησα αυτόν τον τίτλο.
Πολλά από τα ποιήματά σας είναι ξεκάθαρα πολιτικά. Λιγότερο ξεκάθαρη είναι η πολιτική σας ταυτότητα, σε αντίθεση με άλλους ποιητές που έγραψαν πολιτικά ποιήματα, όπως ο Ρίτσος ή ο Λειβαδίτης.
Δεν έχω καμία τέτοια ξεκάθαρη θέση. Αν βρίσκομαι κάπου πολιτικά είμαι στο κέντρο. Ξεκάθαρα δεν μου αρέσει καθόλου ο λαϊκισμός και όπου τον βλέπω θα τον χτυπώ. Κι ο λαϊκισμός δεν είναι ίδιον μόνο της δεξιάς αλλά και της αριστεράς. Δεν μου αρέσει καθόλου η διχόνοια την οποία σπέρνουν οι πολιτικοί.
Εκείνην την εποχή στην Ελλάδα είχαμε ένα πολύ έντονο εμφυλιοπολεμικό λόγο. Η προηγούμενη κυβέρνηση χρησιμοποιούσε την ιστορία και τους αγώνες ανθρώπων που έχουν σκοτωθεί για να χτυπήσει τους πολιτικούς της αντιπάλους. Με έναν τρόπο ιδεοληπτικό. Αυτό γίνεται φυσικά και από κόμματα της δεξιάς. Αυτό δεν μου αρέσει καθόλου και δεν θα μπορούσα να μην το στηλιτεύσω. Όπως στηλιτεύω την άνοδο των φασιστικών και ναζιστικών μορφωμάτων, έτσι στηλιτεύω και τον λαϊκισμό της προηγούμενης κυβέρνησης της Ελλάδας.
Πολλές φορές η χρήση της Ιστορίας από ποιητές γίνεται με τρόπο μυθολογικό. Εσείς, έχω την αίσθηση, ότι κάνετε ακριβώς το αντίθετο. Χρησιμοποιείτε θραύσματα από την Ιστορία χωρίς καμιά πρόθεση δημιουργίας μύθων.
Ποιος χρησιμοποιεί την Ιστορία μυθολογικά; Ακόμα και ο Καβάφης την χρησιμοποιεί δηκτικά. Χρησιμοποιεί την Ιστορία για να μιλήσει για το παρόν. Το ότι κοιτάω την Ιστορία βλέποντας περισσότερο τα τραύματα, τα συλλογικά τραύματα, παρά τους θριάμβους και τους ηρωισμούς, αυτό έχει να κάνει με το ότι δεν πιστεύω σε ηρωισμούς και θριάμβους. Προφανώς, και υπάρχουν στιγμές απελευθέρωσης λαών, επαναστάσεων, αλλά η Ιστορία έχει δείξει ότι ο άνθρωπος, ακόμα και τις πιο λαμπερές στιγμές της Ιστορίας του, μπορεί να τις μετατρέψει στις μεγαλύτερες τραγωδίες. Και συνήθως έτσι γίνεται. Κοιτάξτε τη Γαλλική Επανάσταση. Γι’ αυτό η «Επιστροφή των νεκρών» έχει ως μότο κάτι από την Υδάτινη Χώρα του Γκράχαμ Σουίφτ, το οποίο αναφέρεται στη Γαλλική Επανάσταση.
Δεν κάνετε, δηλαδή, μια ποιητική προσπάθεια αποδόμησης των μεγάλων αφηγήσεων; Δεν δηλώνετε μεταμοντέρνα ποιήτρια;
Όχι. Δεν δηλώνω αυτό. Αλλά το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων δεν χρειάζεται να το δηλώσω εγώ. Το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων το έχει φέρει η Ιστορία. Οτιδήποτε μεγάλο, το οποίο σαρώνει μέσα του πάρα πολλούς ανθρώπους και το οποίο εργαλειοποιεί ατομικές διαφοροποιήσεις για έναν τεράστιο σκοπό με βρίσκει αντίθετη. Αλλά αυτό δεν με κάνει μεταμοντέρνα ποιήτρια ούτε με βάζει σε αυτό το πλαίσιο. Η ιστορία έχει καταδείξει το τέλος των μεγάλων ιδεολογημάτων και των μεγάλων αφηγήσεων.
Διαβάζω από το ποίημα EINSATZGRUPPEN: Όλα συνηθίζονται, θα πείτε, ακόμα και τα σαθρά θεμέλια. Ωσότου έρθει ο σεισμός. Ο Μπρεχτ ήλπιζε στους σεισμούς ‘που μέλλονται για να έρθουν’. Εσείς τους φοβάστε;
Σε αυτό το ποίημα είναι ξεκάθαρο το σε τι αναφέρομαι. Αναφέρομαι στο γεγονός ότι για πάρα πολλά χρόνια, τα εγκλήματα των στρατιωτών της Βέρμαχτ και των ναζί έμειναν ατιμώρητα. Η ναζιστική Γερμανία δεν έκανε μόνο το Ολοκαύτωμα. Οι στρατιώτες των SS έκαναν καθημερινά εγκλήματα. Αυτοί οι άνθρωποι, όπως λέει και το ποίημα, έζησαν μέχρι τα βαθιά γεράματα, έχοντας σκοτώσει τόσους ανθρώπους χωρίς ποτέ -όχι να πληρώσουν γι’ αυτό, δεν είναι θέμα τιμωρίας- να αναρωτηθούν αν έκαναν το σωστό ή αν έκαναν το λάθος. Όταν θεμελιώνεις ένα μέλλον πάνω στην άγνοια και χωρίς να έχεις αναμετρηθεί ηθικά με τον εαυτό σου, τότε κάτι θα έρθει και θα σε τραντάξει.
Το απωθημένο της ψυχανάλυσης που επιστρέφει;
Δεν είναι απωθημένο ξέρετε. Είναι το να μην έχεις μάθει από την Ιστορία. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Όταν εμείς μιλάμε για τη μικρασιατική καταστροφή αναφερόμαστε μόνο στις φοβερές σφαγές από τους Τσέτες και από τον τουρκικό στρατό, καθώς έδιωχναν τον ελληνικό στρατό. Δεν αναφερόμαστε ποτέ και δεν μαθαίνουμε ποτέ για το ότι ο ελληνικός στρατός έκαψε τη Μαγνησία, βίασε και σκότωσε γυναίκες. Νομίζουμε για κάποιο λόγο ότι εμείς τα κάναμε όλα σωστά. Αυτό ενέχει την πιθανότητα αν ξαναβρεθούμε στην ίδια θέση να ξανακάνουμε το ίδιο λάθος. Δεν έχουμε μάθει πόσο εύθραυστοι είμαστε τη στιγμή της κρίσης.
Πολλές φορές όταν μιλάμε για άλλες γενοκτονίες δεν μας αφήνουν να τις συγκρίνουμε με το ολοκαύτωμα. Και ορθά, αφού το ολοκαύτωμα ήταν μια βιομηχανοποιημένη εξόντωση ενός λαού μόνο και μόνο επειδή ήταν Εβραίοι. Όμως, αν τοποθετήσουμε το Ολοκαύτωμα κάπου μακριά μας, και πούμε ότι για το Ολοκαύτωμα ευθύνονται οι ναζί Γερμανοί και το αποστασιοποιήσουμε από την καθημερινή μας ζωή, τότε υπάρχει ο κίνδυνος το ολοκαύτωμα να επαναληφθεί. Δεν μπορείς να τοποθετείς τα ιστορικά γεγονότα εκτός των μέτρων της ανθρωπότητας. Η ανθρωπότητα δημιούργησε το ολοκαύτωμα. Ήταν ντροπή για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν το έκαναν μόνο οι ναζί. Το έκαναν και όλες αυτές οι χώρες που επέστρεφαν πίσω τους Εβραίους που βρίσκονταν σε πλοία και προσπαθούσαν να γλιτώσουν. Όταν λέω ότι χτίζουμε σαθρά θεμέλια πάνω σε εγκλήματα αυτό εννοώ: Ότι δεν έχουμε έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τα εγκλήματα που ο κάθε λαός και ο κάθε άνθρωπος έχει διαπράξει.
Αγάπη μου,
Σ’ ένα βιβλιοπωλείο τις προάλλες
ανάμεσα σε μυριάδες στοίβες βιβλίων
ατάκτως ερριμμένων σε αλουμινένια ράφια
κι ανάμεσα σε μπάμπουσκες, γυαλιστερές καρτ ποστάλ
και στυλό Πάρκερ σε γυάλινες βιτρίνες
βρήκα ένα βιβλίο
που έλεγε πως ο Σταντάλ έμαθε να γράφει λιτά
διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας τις διαταγές
του Ναπολέοντα στη μάχη
και πως ο Καρτέσιος πέθανε από εξάντληση
γιατί ξυπνούσε καθημερινά στις πέντε τα χαράματα
να κάνει μάθημα φιλοσοφίας
στην πριγκίπισσα της Σουηδίας
και πως τα πτώματα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
έζεχναν, γεμάτα ψείρες, εκζέματα και πύον
- κι ας μην ανήκαν σε στρατιώτες.
Αγάπη μου,
Ένας άνδρας με προσπέρασε εχθές στο δρόμο,
ήταν πάνω από ογδόντα. Φορούσε ένα χοντρό πουλόβερ
πολυκαιρισμένο, με ρόμβους σε φιστικί, καφέ και γκρι
κι ένα νάιλον μπουφάν, με νάιλον επένδυση
κι ένα από αυτά τα παντελόνια που μένουν ατσαλάκωτα
και μπεζ. Μόλις είχα μπει
στο πάρκο των Κοσμοναυτών,
με το σφυροδρέπανο στην είσοδο να φωτίζεται μια μπλε,
μια πράσινο, μια κόκκινο -σαν ντισκομπάλα. Πίσω απ’ την πλάτη του
χάλκινοι εργάτες κι εργάτριες σήκωναν στάχυα δέκα μέτρα ύψος
και πιτσιρίκια έκαναν ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες
και ροζ κράνη.
