Γράφει ο Παύλος Κ.Παύλου
Το εμβληματικό κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή στην Αμμόχωστο δεν ήταν απλώς ένα σινεμά του παλιού καιρού. Ήταν ένα επιβλητικό κτηριακό συγκρότημα, κόσμημα για την πόλη, χώρος που φιλοξένησε ποικίλες εκδηλώσεις, σημείο αναφοράς, τόπος κρυφών συναντήσεων και νεανικών ερώτων. Κουβαλά κοντά ενός αιώνα συλλογικές και προσωπικές αναμνήσεις, μικρά και μεγάλα συμβάντα, μνήμες πολλές, που τις κρατούν καλά φυλαγμένες οι παλιοί Βαρωσιώτες. Όλα μαζί συνθέτουν μια εικόνα αλλοτινών καιρών, ταυτισμένων με τα μικρά και τα μεγάλα της τοπικής ιστορίας, κοινωνίας και κουλτούρας της πικραμένης πόλης που σκλαβωμένη μας καρτερά.
Δεν είχα το προνόμιο να γεννηθώ Βαρωσιώτης, την έζησα, όμως, την πόλη και νιώθω πως την ξέρω καλά, καθώς άκουσα μαγεμένος δεκάδες απίθανες ιστορίες της από τους δύο καλύτερους ίσως παραμυθάδες της, τους δύο ξακουστούς Γιώργηδες του Βαρωσιού, τον Σκοτεινό και τον Κομίτη. Η Αμμόχωστος σημάδεψε και το πρώτο μου τηλεοπτικό ρεπορτάζ με θέμα την έλλειψη νερού. Τη μαθαίνω ακόμη, μέσα από τα ποιήματα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, της Κλαίρης Αγγελίδου, της Νίκης Κατσαούνη και άλλων, τις ατέλειωτες αφηγήσεις του φίλου Γιώργου Αρέστη, ο οποίος με οδήγησε προσφάτως στο σπίτι με τις ωραιότερες μπουκαμβίλιες που έχω δει, στη Σωτήρα, με οικοδεσπότη έναν άλλον αυθεντικό Βαρωσιώτη, τον Δημήτριο (Άκη) Χ. Χατζηχαμπή, πρώην πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, άνθρωπο με ποικίλα ενδιαφέροντα και πλούσια πνευματική παραγωγή. Στο τέλος της… αρμένικης επίσκεψής μου, με φίλεψε με μία μεγάλη τσάντα γεμάτη βιβλία. Όλα δικά του. Μικρού και μεγάλου μεγέθους καλαίσθητες εκδόσεις με 100 ερωτικά δίστιχα στα κυπριακά, ερωτικά επιγράμματα, το Κάλλος και το Φρόνημα, θέματα από την αγαπημένη του ελληνική μυθολογία, τη βιοφιλοσοφία των Πυθαγορείων, τους ύμνους του Ορφέως, Στράβωνος περιγραφή της ακτογραμμής της Κύπρου, Πλουτάρχου βίοι παράλληλοι, οι Έλληνες, για να μνημονεύσω μόνο μερικούς τίτλους. Στάθηκα στην ολιγοσέλιδη αναφορά του στον Αδάμ Αδάμαντος, «ένα σπανιότατο για τα κυπριακά δεδομένα φαινόμενο πολιτικού και ανθρώπου», όπως γράφει. Στάθηκα επίσης στις μελέτες του για τις πόλεις και τα χωριά της Αμμοχώστου και της Κερύνειας, μέσα από κείμενα και χάρτες. Την Αμμόχωστο και τα Βαρώσια. Και άραξα στο βιβλίο του «Το Κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή», που μου έδωσε το ερέθισμα γι’ αυτό το άρθρο, αφού ζωντανεύει έναν ολόκληρο κόσμο της Αμμοχώστου και της Κύπρου, με την αναπόφευκτη συναισθηματική φόρτιση, καθώς ο ιδρυτής του είναι ο παππούς του συγγραφέα, του οποίου όνομα και επίθετο κουβαλά με περηφάνια.
Ο πρωτοπόρος εμπνευστής και ιδρυτής
Ο Δημήτρης Χατζηχαμπής (1880-1939) από την Αμμόχωστο είναι ένας από τους χαρακτηριστικούς Κυπρίους παλαιάς κοπής που, παρά το ότι δεν είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση, ήσαν άνθρωποι με όραμα, πρωτοπόρο πνεύμα και έμπνευση δημιουργική. Ήταν επιτυχημένος έμπορος και τολμηρός επιχειρηματίας. Στα πολλά ταξίδια του φρόντιζε να παρατηρεί αχόρταγα, να μαθαίνει καινούργια πράγματα, να επιμορφώνεται. Με το πνεύμα του κοσμοπολίτη και το επιχειρηματικό του ένστικτο συνέλαβε την ιδέα να δημιουργήσει έναν κινηματογράφο στην πόλη του. Για να αντιληφθούμε τη σπουδαιότητα του εγχειρήματος, πρέπει να πάμε νοερά πίσω στη δεκαετία του 1920, όταν το Βαρώσι δεν ήταν η πόλη με τη ραγδαία τουριστική ανάπτυξη που γνωρίσαμε στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας. Μία κωμόπολη έως μικρή πόλη ήταν η Αμμόχωστος. Παρά ταύτα, ο Χατζηχαμπής αποφάσισε να φτιάξει «πρότυπον, μεγαλοπρεπές, το καλύτερον, το κομψότερον κινηματοθέατρον της πόλεως». Χώρος τα δικά του περιβόλια, στην κεντρική λεωφόρο Εδουάρδου 8ου, μετέπειτα λεωφόρο Δημοκρατίας. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια ήσαν του Θεόδωρου Φωτιάδη, απόφοιτου (τότε) του Μετσοβείου, ο οποίος είχε σχεδιάσει και το «Μαγικό Παλάτι» της Λευκωσίας. Από τα δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής διαβάζουμε ότι «το θέατρον θα ήτο ευρωπαϊκόν, θα ηδύνατο δε να περιλάβη περί τους 1.000 θεατάς, με όλας τα απαιτουμένας ανέσεις». Την ανέγερση ανέλαβαν οι εργολάβοι Ι. και Κ. Ιακώβου, παιδιά του φημισμένου κτίστη πατέρα τους, του μάστρε Γιακουμή. Ήταν πράγματι ένα κτίσμα ανάλογο της έμπνευσης και της φιλοδοξίας του ιδρυτή, όπως το περιγράφει στο βιβλίο του ο εγγονός του, Άκης Χατζηχαμπής: «Νεοκλασικού ρυθμού, χτισμένο από πέτρα, στο ύψος δύο ψηλών ορόφων, με καλυμμένες βεράντες και σκαλιστές κολώνες που στήριζαν εννέα ημικυκλικές καμάρες. Στο εσωτερικό μεγάλη αίθουσα για τους θεατές με ανώγειον εξώστη και δύο ανώγεια θεωρεία. Οι τοίχοι καλαίσθητα επενδυμένοι με ξύλο για καλύτερη αισθητική και ακουστική. Σ’ αυτούς κρεμόντουσαν μεγάλες φωτογραφίες δημοφιλών ηθοποιών του Χόλιγουντ. Οι θέσεις ήταν τοποθετημένες σκαλιαστά, ώστε να παρέχουν απρόσκοπτη παρακολούθηση της ταινίας». Κοντολογίς, όλα προσεγμένα, όλα τέλεια για την εποχή. Και φυσικά όλη η τεχνική-τεχνολογική υποδομή για προβολή ταινιών του ομιλούντος κινηματογράφου! Το πολυαναμενόμενο ξεκίνημα ανήγγειλε η εφημερίδα ΠΡΩΙΝΗ της 1ης Φεβρουαρίου 1933.
Και φυσιολογικά, το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή έγινε γρήγορα το κόσμημα της πόλης. Παρακάλεσα τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη να συμπυκνώσει σε αυθόρμητη περιγραφή αυτό που ο ίδιος κουβαλά στη μνήμη. Απάντησε με προθυμία: «Μερικά σημεία της πόλης αποτελούν αναφαίρετο στοιχείο της. Αυτό σημαίνει ότι συγκροτούν στοιχεία μιας βαθύτερης 'επίσκεψης'. Δεν είναι βέβαια ζήτημα τουριστικής καρτ ποστάλ. Άλλωστε τι να σου κάνουν τα γκρεμισμένα κτήρια μιας πόλης που σκεπάζει εγκλωβισμένες μνήμες ανείπωτου νόστου και άλγους - κοινώς νοσταλγίας; Μια τέτοια μνήμη και σημείο αναγνώρισης της Αμμοχώστου, σημείο αναγνώρισης της πρώτης ζωής, εκεί που θάλλει η ανάσταση μιας άλλης πραγματικότητας, είναι και το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή στην καρδιά της σκλαβωμένης πόλης. Εκεί χοροί και παραστάσεις, ομιλίες και τελετές. Εκεί κι εγώ παιδί και μαθητής γυμνασίου, με τη στολή και το πηλήκιό μου, να μη γνωρίζω το άδυτο του μέλλοντος, τη λαίλαπα του τουρκικού Αττίλα και τα φρικτά που ζούμε στη συνέχεια. Αν κάτι σημαίνει σήμερα για μένα το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή, είναι, να πούμε, ένα σημείο αναφοράς του θησαυρού κάτω από τη χλεύη της ιστορίας».
Όπως προκύπτει και από τα λόγια του ποιητή μας, στου Χατζηχαμπή δεν προβάλλονταν μόνο ταινίες. Ο χώρος φιλοξενούσε ποικίλες εκδηλώσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις (από εκεί πέρασε και η Σοφία Βέμπο με τον θίασό της), επιδείξεις, σχολικές γιορτές, πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, χορούς και κάθε λογής ψυχαγωγία. Ο συγγραφέας του βιβλίου Άκης Χατζηχαμπής παραθέτει πολλές παράλληλες, ενδιαφέρουσες ιστορίες και δικά του βιώματα ως παιδί στους χώρους του.
Η βιβλιογραφική αυτή κατάθεση του Δημήτριου Χατζηχαμπή του νεότερου διανθίζεται και με φωτογραφικό υλικό, που ξυπνά μνήμες και την καθιστά ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Μία από τις φωτογραφίες αφήνει πολλή πίκρα, μα και ψήγματα ελπίδας, καθώς απεικονίζει το κινηματοθέατρο, βουβό μεν, αλλά ολόρθο παρά τη φθορά του χρόνου, να κουβαλά την εκατοντάχρονη, πλούσια ιστορία του, και αναλλοίωτο τον χαρακτήρα του. Στέκει εκεί, στη λεωφόρο Δημοκρατίας 19 και οδό Πρωταγόρου, να θυμίζει το χρέος και να καρτερά.
*Δημοσιογράφος (pcpavlou@gmail.com)
