Επιμέλεια: Χριστοθέα Ιακώβου

Λίγες μέρες πριν από τη μουσική παράσταση «Ρίζες και Χώματα» στο Θέατρο Παλλάς, ο Γιώργος Καλογήρου μιλά στο «Π» για την αφορμή που τον οδήγησε στη μελοποίηση της ποίησης του Τουρκοκύπριου ποιητή, Φικρέτ Ντεμιράγ [Fikret Demirağ], για τη σημασία της γλωσσικής συνύπαρξης και για τη δύναμη της μουσικής να γίνεται κοινός τόπος, πέρα από σύνορα και διαχωρισμούς. Το έργο, σε δίγλωσση παρουσίαση (ελληνικά και τουρκικά), βασίζεται στη μετάφραση της Άνθης Καρρά και αποτελεί ένα κάλεσμα για ειρήνη, συμφιλίωση και κοινή πατρίδα.

Τι ήταν αυτό που σε συγκίνησε στην ποίηση του Φικρέτ Ντεμιράγ και σε ώθησε να τη μελοποιήσεις;

Η ποίηση του Φικρέτ Ντεμιράγ λειτουργεί για μένα ως μια «φωνή από τα βάθη» της Κύπρου, της οδύνης, της μνήμης, αλλά και του αγώνα των Κυπρίων για επιβίωση και αξιοπρέπεια στη ζωή. Ο ίδιος ο Ντεμιράγ, όπως αναλύουν μελετητές, παρουσιάζει την ιδέα της «κυπριοσύνης» ως αντίθεση στον εθνικισμό: Ο ποιητής της «κυπριοσύνης»... είναι μια μορφή αντι-εθνικιστικής συνείδησης και ένας τρόπος σύνδεσης με τον «άλλο».

Η πρόθεσή μου δεν ήταν απλώς να γράψω μουσική πάνω από συλλαβές στίχων, αλλά να αποτυπώσω μουσικά την υφή της φωνής του: τη γη που διχοτομήθηκε, τη γη που κρατά μέσα της ρίζες και ελπίδα για μια κοινή πατρίδα. 

Αντιλαμβάνομαι τη μελοποίηση ως μια σχέση ερωτική, μουσικής και λόγου που θα γεννήσουν το τραγούδι. Η μουσική δεν συνοδεύει απλώς τον λόγο, αλλά επιχειρεί να τον «αφουγκραστεί» στην άλλη του διάσταση, τη βιωματική. 

Αυτό που με συγκίνησε και με ώθησε, εν ολίγοις, να κάνω αυτό το έργο υπό τη μορφή ορατορίου, είναι το πώς ένας Κύπριος ποιητής βλέπει την ιστορία του τόπου του ατόφια και καθαρά χωρίς τα «βαρίδια» του αλυτρωτισμού και των μεγάλων ιδεών που μας φόρτωσαν διάφοροι αυτόκλητοι «φρουροί» των «ιερών και των οσίων της φυλής» -ένθεν και ένθεν- ρίχνοντας νερό στον μύλο της διχοτόμησης και του μίσους μέχρι σήμερα.

Το έργο παρουσιάζεται δίγλωσσο. Πόσο σημαντική θεωρείς αυτή τη γλωσσική συνύπαρξη;

Πιστεύω πως είναι θεμελιώδες. Η επιλογή του ό,τι ακουστεί στα ελληνικά να ακουστεί και στα τούρκικα -που είναι πρωτοτύπως γραμμένα τα ποιήματα- δεν είναι απλώς «καλλιτεχνική επιλογή», αλλά πολιτιστική και συμβολική. Με τη μουσική μου θέλω να προκαλέσω αυτή την «ανοικτή» αίσθηση: ότι μια γλώσσα μπορεί να συνδεθεί με την άλλη, με την κοινή μουσική παράδοση της κοινής πατρίδας. 

Έτσι, δεν το βλέπω απλώς ως τεχνικό στοιχείο, αλλά ως επιλογή: Το κοινό να ακούσει την ποίηση στη γλώσσα που γράφτηκε αλλά και στη μετάφρασή της, και την ίδια ώρα η μουσική να λειτουργήσει ως «κοινό έδαφός» τους. Εννοείται πως η εξαιρετική μετάφραση με τη σπάνια μουσικότητα της Άνθης Καρρά, ήταν η δύναμη και η έμπνευσή μου για να δουλέψω. Βέβαια, η πρωτοβουλία του αγαπημένου φίλου Νιαζί Κιζιλγιουρέκ και των εκδόσεων «HETEROTOPIA» να μας φέρει στα χέρια μας αυτό το βιβλίο, είναι επίσης κομμάτι αυτής της δημιουργίας. 

Πώς διαμορφώθηκε η συνεργασία με το σύνολο των καλλιτεχνών;

Η παράσταση στελεχώνεται από μια ομάδα που φέρνει πολύμορφα μουσικά εργαλεία: πιάνο, σαντούρι, λαούτο, καβάλ, κλαρίνο,  κοντραμπάσο, κλασική κιθάρα και αλλά και φωνές που λειτουργούν ως χορός δίνοντας ξεκάθαρα την αίσθηση της κοινότητας-κοινωνίας αλλά και ως μονωδοί, συμβολίζοντας την προσωπική μαρτυρία που κουβαλά ο κάθε άνθρωπος ως αναπόσπαστο κομμάτι της κοινότητας-κοινωνίας. 

Οι συντελεστές της παράστασης είναι φίλοι ακριβοί εδώ και χρόνια! Ξέρουν ακόμα και την ανάσα μου κι ενώνουν τη δικιά τους με τη δικιά μου. Το κυριότερο είναι το ότι έχουν επίγνωση του τι θα παίξουν, τι θα τραγουδήσουν και τι θα αφηγηθούν, δεν είναι δηλαδή «μουσικοί υπάλληλοι», ψυχροί εκτελεστές ενός μουσικού έργου. Μέσα τους λειτουργεί ο ίδιος καημός με τον δικό μου κι αυτό δίνει ένα άλλο βαθύτερο δέσιμο μας επί σκηνής. Και νιώθω ευλογημένος που το ζω αυτό μαζί τους και τους είμαι ευγνώμων. Επίσης δεν είναι σημαντικό, μόνο οι επί σκηνής συντελεστές, αλλά και οι εκτός σκηνής: Η Κίνηση Πολιτισμού που διοργανώνει αυτή τη συναυλία που είναι πάντα δίπλα μας, σε εμάς τους καλλιτέχνες με κάθε τρόπο, είναι ο δεσμός όλων μας.

Πώς συνδέεις τις μουσικές ρίζες (κυπριακή παράδοση, βυζαντινή, ανατολική) με τη σύγχρονη κυπριακή ταυτότητα;

Είναι ακριβώς αυτό που διαμορφώθηκε μέσα μου, όλα αυτά τα χρόνια, ως άνθρωπος καλλιτέχνης. Έχω κάνει σπουδές βυζαντινής μουσικής, παραδοσιακής μουσικής, λαούτου, κλασικού βιολιού, ανώτερων θεωρητικών, θεολογίας, και μαζί με τα ακούσματα, τις εμπειρίες, τη δουλειά, τις προσωπικές αναζητήσεις, τη μελέτη, όλα αυτά αναπόφευκτα γίνονται ένα κράμα μέσα μου. Νομίζω πως αυτό συμβαίνει όχι μόνο σε κάθε καλλιτέχνη, αλλά σε κάθε άνθρωπο. Είμαστε αυτά που ζήσαμε.

Στο συγκεκριμένο έργο, με τη χρήση παραδοσιακών και σύγχρονων οργάνων, θέλησα να εκφράσω ακριβώς αυτή τη συνύπαρξη: Η παλαιά μουσική παράδοση δεν είναι «μουσειακή» ή φολκλόρ, αλλά ενεργή και ζώσα. Εξελίσσεται μέσα στον χρόνο όπως εξελισσόμαστε κι εμείς ως άνθρωποι χωρίς να χάνει την ταυτότητα, τη συνείδηση και τον τρόπο ύπαρξής της. 

Αν μπορούσες να συνοψίσεις με μια φράση το μήνυμα της παράστασης... 

Θα αναφέρω έναν στίχο του Φικρέτ Ντεμιράγ από το φινάλε του έργου:

«Εσύ είσαι εγώ, εγώ είμαι εσύ. Αν σε θερίσουν σαν σπαρτό, κάποιος μέσα μου θερίζει κι εμένα».

Διαβάζοντας αυτό τον στίχο με πολλή συγκίνηση για τον ανθρωπισμό και τον Χριστό που κουβαλά, συνειρμικά μου έρχεται στο μυαλό ο ποιητής και συγγραφέας της Θεσσαλονίκης -της δεύτερης πόλης μου- Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης που αναφέρει στο βιβλίο του «Προς εκκλησιασμόν»:  

«Το Εγώ μου είναι ένας άλλος… τόσοι άλλοι είμαι εγώ».

Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από τον δημιουργό του για να είναι ειρηνοποιός, αλλιώς το «υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου...» που αιτούμαστε από τον Θεό για έναν καλύτερο κόσμο, είναι λόγια του αέρα και της υποκρισίας μας.

Μόνο εν ειρήνη ο άνθρωπος ως ύπαρξη μπορεί να μετέχει της δικαιοσύνης. «Πάμε… στάρι ειρήνης να σπείρουμε», λοιπόν, όπως μας προστάζει ο συμπατριώτης μας ποιητής Φικρέτ Ντεμιράγ.

Ταυτότητα παράστασης

Ποίηση: Φικρέτ Ντεμιρά [«Εκδόσεις Ετεροτοπία»]

Μετάφραση: Άνθη Καρρά

Σύνθεση: Γιώργος Καλογήρου

Αφήγηση: Ζεκί Αλί, Αντωνία Χαραλάμπους

Ερμηνείες: Αυγή Χατζηπαύλου, Κωνσταντίνα Ξενοφώντος, Κατερίνα Παράσχου, Φρειδερίκη Τομπάζου, Αντρέας Ελεσνίτσαλης, Μιχάλης Λυσιώτης, Πάρης Παράσχος, Σάββας Χρυσοστόμου.

Παίζουν οι μουσικοί της Ορχήστρας Έντεχνης Ελληνικής Μουσικής της Κίνησης Πολιτισμούς

Παραγωγή: Κίνηση Πολιτισμού, με τη στήριξη του Υφυπουργείου Πολιτισμού και της δικοινοτικής πρωτοβουλίας ειρήνης «Ενωμένη Κύπρος»

Πληροφορίες

«Ρίζες και Χώματα»

Ημερομηνία: Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2025

Χώρος: Θέατρο Παλλάς, Λευκωσία

Ώρα έναρξης: 20.00

Τιμή εισιτηρίου: €10

Προπώληση εισιτηρίων: Sold Out tickets και τα καταστήματα Stephanis