Θυμάστε τις καρακάξες; Αυτά τα πανέμορφα φτερωτά που δαιμονοποίησε σύσσωμη η δυτική λαογραφία, διαχρονικά; Το One for Sorrow είναι ένα παραδοσιακό βρετανικό νανούρισμα που κάνει αυτό ακριβώς: δαιμονοποιεί τις καρακάξες! Κι όσες περισσότερες δει κανείς τόσο πιο μεγάλη κακοτυχία θα έχει.

Το θεατρικό έργο της Κορντίλια Λιν φέρει τον τίτλο One for Sorrow και ενώ δεν αναφέρεται σε καρακάξες, αναφέρεται σε δαιμονοποιήσεις και προκαταλήψεις που εξακολουθούν να κρατούν τις κοινωνίες... στην κακή τους τύχη.

Το έργο μετέφρασε και σκηνοθετεί η Μαρία Ιόλη Καρολίδου στο πλαίσιο του πρότζεκτ ΣΕΖΟΝ Γυναίκες 2019-2021. Μίλησε στο "Π" για μια σειρά από ζητήματα που αφορούν όλους μας, σήμερα: για την πολιτική ορθότητα, τον φεμινισμό, την πόλωση, τον αυτοπροσδιορισμό. Εσύ, πόσο προοδευτικ@ (θα ήθελες να) είσαι;

Με τη γλώσσα των μίντια

"Όταν ξεκίνησε η πρωτοβουλία της ΣΕΖΟΝ Γυναίκες και ένιωσα την αντίσταση από κάποια άτομα, σχεδόν τρομοκρατήθηκα γιατί δεν είναι δυνατόν να είμαστε στο 2019 στην Κύπρο και να μην μιλάμε για τη γυναίκα. Από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε. Νομίζω πως υπάρχει μια αρκετά λανθασμένη εντύπωση για το τι σημαίνει φεμινισμός. Και δεν είναι ένα πράγμα. Υπάρχουν κινήματα του φεμινισμού, σχολές. Δεν είναι κάτι συμπαγές. Για κάποιον λόγο υπάρχει μια προκατάληψη γιατί θεωρείται πως φεμινίστριες είναι οι γυναίκες που καίνε τα σουτιέν τους ή δεν ξυρίζουν τις μασχάλες τους ή είναι ενάντια στους άντρες. Ναι, έγιναν κάποιες διαδηλώσεις στα 70's προτάσσοντας αυτήν την εικόνα, που χρησιμοποίησαν και τα media για να βγάλουν προς τα έξω μια αρνητική εικόνα σε ό,τι αφορά τις γυναίκες και το τι ζητούσαν. Είναι λοιπόν σημαντικό στην Κύπρο σήμερα να μιλάμε για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα και σαφώς θα ανοίξουμε τη συζήτηση. Νομίζω πως έχουν γίνει σημαντικά πράγματα τον τελευταίο χρόνο. Κι έχω την αίσθηση ότι ζούμε σε εποχές μεταβατικές".

Το One for Sorrow είναι από τα έργα της ΣΕΖΟΝ που δεν έχουν άμεση σχέση με τη γυναικεία αφήγηση. Είναι πιο ευρεία η σκοπιά αυτού του έργου. Κατ' αρχάς πρόκειται για έργο που έγραψε μια νεαρή Βρετανίδα θεατρική συγγραφέας, 30 ετών, από τις πιο υποσχόμενες φωνές στη θεατρική γραφή. Κι αυτό από μόνο του λέει πολλά. Είδα το έργο αυτό το καλοκαίρι του 2018 στο Λονδίνο, στο Θέατρο Royal Court, που εστιάζει αποκλειστικά στη σύγχρονη γραφή, παρουσιάζει έργα νέων συγγραφέων που ανεβαίνουν για πρώτη φορά. Στο διάλειμμα αγόρασα ήδη το έργο.

Το One for Sorrow πραγματεύεται θέματα όπως η κουλτούρα του φόβου, η γλώσσα του φόβου, τι σημαίνει το ξένο και το άλλο μέσα σε μια κοινωνία, το πώς παρουσιάζουν τα μίντια αυτά τα θέματα, το θέμα της πολιτικής ορθότητας και επίσης το πώς χτίζεται ένα περιβάλλον πόλωσης. Έχω την αίσθηση ότι ένα από τα ισχυρότερα ζητήματα που διακρίνουμε ως κοινωνία είναι το θέμα της πόλωσης. Υπάρχουν συγκεκριμένα στρατόπεδα: οι προοδευτικοί και οι οπισθοδρομικοί, οι ανοιχτόμυαλοι και οι συντηρητικοί, δεν υπάρχει ένας μέσος χώρος όπου να υπάρχουν συναντήσεις, κριτική σκέψη και ουσιαστική επικοινωνία. Όταν ο μέσος χώρος εκλείπει, τα πράγματα είναι επικίνδυνα γιατί βρισκόμαστε σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα.

Παρατηρώ ακόμη και στις καθημερινές συνομιλίες των ανθρώπων ότι υπάρχει η έγνοια του τι θα πει ο καθένας και πώς θα το πει για να ανήκει στη σωστή ομάδα. Ζούμε σε αυτήν την εποχή της πόλωσης. Μπορεί να βρεθεί μια πλατφόρμα όπου να επικοινωνούμε χωρίς ταμπέλες;

Υπάρχει διαλεκτική συζήτηση στην κοινωνία μας; Πολύ δύσκολα τη βρίσκεις. Όμως, η αλήθεια είναι πως δεν θεωρώ ότι αυτό συμβαίνει μόνο στην Κύπρο, γι' αυτό παρατηρούνται και όλα τα ακραία πολιτικά καθεστώτα. Δεν υπάρχει χώρος για ουσιαστική επικοινωνία πουθενά. Εδώ μπαίνει και το θέμα της πολιτικής ορθότητας που καυτηριάζει το έργο. Που μπορεί να ξεκινήσει με αγαθές προθέσεις: σαφώς δεν θα προσβάλλω κανέναν αλλά από την άλλη πώς θα προσεγγίσεις κάποιον που θεωρείς ακροδεξιό ή ρατσιστή αν δεν επικοινωνήσεις μαζί του; Αν δεν τον ρωτήσεις να σου πει τι φοβάται και να προσπαθήσεις να βρεις έναν τρόπο επαφής; Με το να τον απορρίψεις εκ προοιμίου, γίνεσαι το άτομο που κρίνεις. Κι αυτό το βλέπουμε στα μίντια. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν, που αναδεικνύουν την κινδυνολογία... Γίνεται κάτι και αμέσως χάνουμε την ασφάλειά μας. Έχουν ρόλο τα μίντια και επειδή ζούμε σε μια εποχή "μετα-αλήθειας" για το τι είναι αληθινό, με τα fake news κ.λπ., την ταχύτητα με την οποία διαδίδονται τα νέα και το πώς θα το εκλάβει κανείς για να διαχειριστεί μια είδηση, δημιουργεί πολλά επιμέρους ζητήματα. Επιπλέον, δεν έχουμε δυστυχώς σήμερα τη δυνατότητα να εστιάσουμε σε κάτι κι αυτό ίσως αποτρέπει τη διαλεκτική συζήτηση. Πρέπει να εστιάσεις κάπου, να δώσεις χρόνο, όμως σήμερα είναι κατακερματισμένος ο τρόπος που σκεφτόμαστε και εκφραζόμαστε, και έχει να κάνει με την κοινωνία στην οποία ζούμε. Χάσαμε εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να εστιάζουμε, το να αφοσιωνόμαστε σε κάτι. Και νομίζω πως αυτό είναι ένα εμπόδιο στο να ανοίγονται ουσιαστικές συζητήσεις και να δημιουργούνται πλατφόρμες ουσιαστικής επικοινωνίας. Είναι λοιπόν πιο εύκολο να πιανόμαστε από τους τίτλους και να κάνουμε σκρολ για να διαβάσουμε κι άλλους τίτλους αντί να εμβαθύνουμε σε ένα θέμα. Δεν αρκούν, όμως, οι τίτλοι.

Οι ήρωες του έργου πώς συζητούν, πώς πράττουν;

Οι ήρωες αυτού του έργου είναι τα μέλη μιας μεσοαστικής οικογένειας: ο πατέρας, η μητέρα και οι δύο κόρες. Η μία είναι φοιτήτρια και σπουδάζει Πολιτικές Επιστήμες και Κοινωνική Ανθρωπολογία. Η μικρή κόρη τελειώνει το λύκειο και ετοιμάζεται να δώσει εξετάσεις σε Σχολή Καλών Τεχνών. Είναι μια οικογένεια που θεωρεί τους εαυτούς της πολύ προοδευτικούς, με την έννοια ότι μιλούν για την τέχνη, έχουν πολλά ράφια με βιβλία και τοίχους με έργα τέχνης, οι γυναίκες της οικογένειας ξέρουν για τον φεμινισμό, οι γονείς ενθαρρύνουν τις κόρες τους να έχουν τις απόψεις τους. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό για την οικογένεια το θέμα του αυτοπροσδιορισμού. Κάτι που είναι πολύ σημαντικό για την κοινωνία στην οποία ζούμε είναι η έννοια της ταυτότητας. Έχουμε μεγάλη ανάγκη για το πώς αυτοπροσδιοριζόμαστε και το πόσο προοδευτικοί είμαστε. Η οικογένεια λοιπόν αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοια που συζητά ανοιχτά για τα πάντα και που επιτρέπει κάθε είδους άποψη. Όμως...

Όταν γίνεται μια τρομοκρατική επίθεση στο κέντρο του Λονδίνου, η μεγάλη κόρη αποφασίζει να κάνει μια ανάρτηση στο Instagram που λέγεται open door (ανοιχτή πόρτα). Με αυτήν την ανάρτηση καλεί κόσμο που βρέθηκε τη νύχτα του πανικού έξω και δεν έχει πού να πάει να έρθει στο σπίτι τους. Κάτι παρόμοιο είχε γίνει μετά τις επιθέσεις στο Μπατακλάν στο Παρίσι. Στην αρχή υπάρχει μια διαμάχη για το ότι είναι επικίνδυνο κάτι τέτοιο. Ωστόσο, οι γονείς συναινούν. Κάποιος ζητά να έρθει στο σπίτι τους κι αυτοί δέχονται. Έτσι εμφανίζεται ένα άτομο λίγο... διαφορετικό από τους ίδιους. Ενώ έχουν την καλή διάθεση να συμπεριλάβουν αυτό το άτομο στην οικογένειά τους γιατί είναι ανοιχτόμυαλοι, δείχνουν ότι κάποιες προκαταλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες μέσα μας και είναι δύσκολο να τις διαχειριστούμε. Σε στιγμές ακραίες μπορούν να βγουν στην επιφάνεια. Νομίζουμε πως ξέρουμε τους εαυτούς μας αλλά σε ακραίες περιπτώσεις βγαίνουν πράγματα που μπορεί να μην τα αναγνωρίσουμε.

Το έργο αναδεικνύει πώς μπορεί ακόμη και η γλώσσα να χτίσει την προκατάληψη. Είναι ενδιαφέρον ότι δεν είναι στα μούτρα του κοινού η προκατάληψη αλλά το πόσο μπορεί να χτιστεί από συμπεριφορές ή μέσα από τη γλώσσα. Αμέσως έχουμε την ευκολία να κατατάξουμε κάποιον σε συγκεκριμένη ομάδα ανάλογα με το πώς χρησιμοποιεί τη γλώσσα.

Αγγίζει επίσης ένα θέμα για το αν είμαστε καλοί άνθρωποι. Το πόση ενοχή μας δημιουργήθηκε από την εξουσία. Είναι ένα όπλο της εξουσίας να αναρωτιόμαστε συνέχεια αν είμαστε καλοί άνθρωποι, αν κάνουμε τα σωστά πράγματα. Η εξουσία θέλει να φύγει από πάνω της η ευθύνη μεταθέτοντάς τη στους πολίτες. Κάνεις ανακύκλωση; Εσύ θα σώσεις τον πλανήτη, δεν θα υιοθετήσω εγώ ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα για τη μείωση των ρύπων. Από σένα εξαρτάται. Εσύ θα κάνεις φιλανθρωπίες. Δεν θα κάνω εγώ ένα πρόγραμμα κοινωνικών παροχών. Μετακυλίουν την ευθύνη στο άτομο αντί να είναι υποχρέωση του κράτους το πώς θα έχουμε μια υγιή κοινωνία, όπου όλες οι κοινωνικές ομάδες θα ζουν ισότιμα. Το έργο αγγίζει, λοιπόν, κι αυτό το θέμα.

Μιλάμε για μια οικογένεια της οποίας το σπίτι είναι το καταφύγιό της και το παλάτι της. Μέσα σε αυτό το σπίτι μπορεί να κάνουν πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, που είναι και το προνόμιο μιας τάξης, η αλήθεια είναι. Αν έχεις ένα εισόδημα και μια θέση είναι πολύ πιο εύκολο να κάνεις συζητήσεις για το τι συμβαίνει στον κόσμο. Αν αγωνιάς για το πώς θα βγάλεις 500 ευρώ, δεν θα μιλήσεις γι' αυτά τα θέματα, ούτε για τους φιλοσόφους ούτε για τον... γαλλικό κινηματογράφο.

Το ίδιο το θέατρο ευνοείται από αυτήν την τάξη που έχει τέτοιου είδους δυνατότητες;

Είναι ένα ουσιαστικό ερώτημα. Θέλει κότσια να μπεις σε αυτόν τον χώρο και να θέσεις το στίγμα σου, γιατί δεν είναι εύκολο. Αποτελεί μεγάλο ρίσκο. Ένα άτομο πρέπει να έχει κάνει τα κουμάντα του για να κάνει θέατρο. Θα έλεγα ότι έχει μεγάλο ποσοστό ρίσκου και μεγάλο ποσοστό αγάπης. Και δυστυχώς δεν αφορά μόνο την Κύπρο. Και σε άλλες κοινωνίες υπάρχει το ερώτημα κατά πόσον ευνοούνται συγκεκριμένα άτομα από μια κοινωνική τάξη για να κάνουν θέατρο. Η αλήθεια είναι ότι είναι σημαντικό ερώτημα στον χώρο των τεχνών και σε πολλές περιπτώσεις θα έλεγα πως "ναι". Καταληκτικά, θα έλεγα ότι θέλει ρίσκο και κότσια να πεις ότι 'κάνω αυτό το πράγμα γιατί το αγαπώ πραγματικά'. Πρέπει να πιστεύεις, επίσης, ότι μπορείς να φέρεις μια μικρή αλλαγή για να θέλεις να το κάνεις. Να πιστεύεις, δηλαδή, στη δύναμη της τέχνης, ότι μπορεί να αλλάξει κάποια πράγματα. Και ότι δυστυχώς ως άτομο θα πρέπει να κάνεις τα κουμάντα σου. Να βρεις τρόπους να συντηρείς τον εαυτό σου, αλλιώς δεν μπορείς να το κάνεις.

Και το κοινό; Αν κάποιος έχει την έγνοια των 500 ευρώ, δεν θα έχει την έγνοια να πάει στο θέατρο.

Ναι, κι αυτό είναι ένα καίριο θέμα. Πώς προσελκύουμε νέο κόσμο στο θέατρο; Προσωπικά είναι στόχος για μένα να φέρω νέα παιδιά στο θέατρο και ειδικά να τους κάνω να τους αφορά αυτό, να γίνουν μέρος αυτού. Γιατί αν έχει μια δύναμη το θέατρο σήμερα είναι η ικανότητα τού να μπορεί να δημιουργεί κοινότητες και πλατφόρμες. Επειδή χάσαμε ως κοινωνία κάποιες τελετουργίες που μας έφερναν κοντά, το θέατρο είναι ένας τέτοιος τρόπος. Και πρέπει αυτόν τον ρόλο να τον πάρει λίγο πιο σοβαρά.

+ Το έργο ερμηνεύουν οι Δημήτρης Αντωνίου, Άννα Γιαγκιώζη, Άντρια Ζένιου, Αντρέας Κουτσόφτας και Θέκλα Φλουρή.Παραστάσεις στις 23, 27, 28, 30 Δεκεμβρίου και 2, 4 Ιανουαρίου την ίδια ώρα. Θα δοθούν δύο παραστάσεις στις 29 Δεκεμβρίου και 5 Ιανουαρίου στις 19:00. Το έργο είναι κατάλληλο για άτομα άνω των 16 ετών. Οι παραστάσεις θα δίνονται στο Εγκώμιο Πολιτιστικό Κέντρο (Νέας Έγκωμης 8, Έγκωμη). Πληροφορίες τηλ. 99784920. Εισιτήρια προς 15 και 12 ευρώ.

Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου