Γράφει η Νάσα Παταπίου

Οικοδομημένο κοντά στην πόλη της Αμμοχώστου, το χωριό Τραπέζα καταγράφεται σε βενετικά έγγραφα: κατά την κατάληψη της πόλης, υπήρχε υπόγεια σήραγγα από την οποία τροφοδοτούνταν οι κάτοικοι του χωριού ενώ ένα κιονόκρανο προερχόμενο από την Τραπέζα βρίσκεται, σήμερα, στο Λούβρο

Η ιστορία του χωριού Τραπέζα, το οποίο εγκαταλείφθηκε με το πέρασμα των αιώνων, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την Αμμόχωστο επειδή ήταν οικοδομημένο κοντά στην ίδια πόλη. Η απόσταση του χωριού από την Αμμόχωστο είναι γύρω στα πέντε μίλια, προς τα δυτικά της πόλης. Κατά την απογραφή που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί το 1565, η Τραπέζα είχε 253 φραγκομάτους, δηλαδή ελεύθερους καλλιεργητές. Τα στοιχεία αυτά μαρτυρούν ότι για την εποχή εκείνη η Τραπέζα ήταν ένα μεγάλο χωριό με αρκετό πληθυσμό. Κατά τη διάρκεια της Tουρκοκρατίας, το χωριό άρχισε να παρακμάζει αφού κατά το 1881 είχε μόνο 44 κατοίκους. Έτσι, στις αρχές του 20oύ αιώνα παντελώς εγκαταλείφθηκε. Υπήρχαν όμως μέχρι πρότινος και μάλλον υπάρχουν ακόμη ερείπια δύο εκκλησιών μία από τις οποίες ανήκει στον φραγκοβυζαντινό ρυθμό. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι στο Λούβρο απόκειται σήμερα ένα κιονόκρανο, το οποίο προέρχεται από την Τραπέζα. Όλα τα πιο πάνω στοιχεία μαρτυρούν ότι η Τραπέζα υφίστατο οπωσδήποτε από τα Βυζαντινά χρόνια, αλλά δυστυχώς δεν διαθέτουμε στοιχεία για την ύπαρξή της κατά τους αρχαίους χρόνους.

Η Τραπέζα, τον Αύγουστο του 1425 είχε υποστεί εκτεταμένες καταστροφές από τους Μαμελούκους, που είχαν επιτεθεί στις ανατολικές περιοχές της Κύπρου. Οι επιθέσεις αυτές είχαν πραγματοποιηθεί από τους Μαμελούκους, επειδή κυπριακά καράβια του βασιλιά διενεργούσαν πειρατείες στα δικά τους και έπαιρναν κούρσα. Τότε, κατά τον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά, οι Μαμελούκοι, οι Σαρακηνοί όπως τους αποκαλεί, πρώτα έπληξαν την περιοχή Χελώνες, στα νότια του Ριζοκαρπάσου, ακολούθως έφθασαν στην περιοχή της Αμμοχώστου και αφού αποβιβάστηκε μέρος του πεζικού και του ιππικού επιτέθηκαν και πυρπόλησαν τα δύο χωριά Τραπέζα και Καλοψίδα. "Και απέζευσεν μερτικόν από τους Σαρακηνούς και μέρος απέ τ' άλογά τους, και εκάψαν την Τραπέζαν και την Καλοψίδαν...".
Σε μια άλλη πηγή αναφέρεται ότι το 1445 η Τραπέζα μαζί με το Στρογγυλό (και όχι Στρόβολο, όπως λανθασμένα αναφέρεται) είχαν παραχωρηθεί ως εγγύηση σ' έναν Γενουάτη, που είχε δανείσει χρήματα στον βασιλιά. Το 1447 η Τραπέζα μνημονεύεται όπως και άλλα χωριά έξω από την Αμμόχωστο ότι υπάγονταν στην εξουσία των Γενουατών. Από μια γενουατική πηγή της εποχής μάς γίνεται γνωστό ότι το 1447 τρία χωριά, το Sancticahius (μάλλον Σανταλάρης κατά παραφθοράν), η Τραπέζα και η Δερύνεια στέλλουν εκπροσώπους στη συνέλευση, την οποία είχε συγκαλέσει ο νέος Γενουάτης στρατιωτικός διοικητής της Αμμοχώστου, Pietro di Marco. Το πιο πάνω γεγονός καθιστά βέβαιο ότι η Τραπέζα δεν είχε καταστραφεί εντελώς το 1425 μετά την επίθεση και πυρπόληση που είχε υποστεί από τους Μαμελούκους.

Τα χωριά γύρω από την Αμμόχωστο, τα οποία ήλεγχαν οι Γενουάτες, ήταν υποχρεωμένα να συνεισφέρουν για την τροφοδοσία της γενουατικής αποικίας (Αμμοχώστου) που ήταν αποκομμένη από την ενδοχώρα της Κύπρου. Μεταξύ αυτών των χωριών ήταν ο Άγιος Σέργιος, ο Άγιος Θεόδωρος, η Δερύνεια, η Μελούσια, το Στρογγυλό, η Ταύρου, η Σίγουρη, ο Σανταλάρης, το Λιοπέτρι και η Τραπέζα. Πολλές φορές οι γενουατικές αρχές της Αμμοχώστου δεν δίσταζαν να επιτάσσουν τα αποθηκευμένα σιτηρά από τα πιο πάνω χωριά. Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων του Ιακώβου Β΄ Lusignan εναντίον της Αμμοχώστου, για να την ανακαταλάβει από τους Γενουάτες, είναι βέβαιο ότι η Τραπέζα ως χωριό υπό την εξουσία τότε των Γενουατών είχε υποφέρει. Κατά τη Βενετοκρατία και συγκεκριμένα κατά τη χρονική περίοδο 1510-1521, η Τραπέζα δεν υπαγόταν όπως συνέβαινε κατά τη Φραγκοκρατία στο διαμέρισμα της Σίγουρης (Μεσαορίας), αλλά στο διαμέρισμα (baliazo) της Σωτήρας μαζί με τα χωριά Λιοπέτρι, Παραλίμνι και Στροβίλι.
Η Τραπέζα είχε πληγεί το 1533 από πανώλη, η οποία είχε εξαπλωθεί από ταξιδιώτες που είχαν αφιχθεί στο λιμάνι της Αμμοχώστου, από τη γειτονική Συρία. Σύμφωνα με τις εκθέσεις των Βενετών αξιωματούχων είχαν τότε στην Αμμόχωστο χάσει τη ζωή τους από πανώλη 1.072 άτομα και 150 στρατιώτες, που είχαν πρόσφατα αφιχθεί στην Κύπρο για υπηρεσία. Η πανώλη είχε, επίσης, κτυπήσει εκτός από την Τραπέζα και το Τρίκωμο καθώς και το χωριό Pomo d'Adamo, που ούτε αυτό υφίσταται πλέον και το οποίο ανήκε τότε στον άρχοντα Πέτρο Ιουστινιάνη. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι η Τραπέζα απαντά και στον περίφημο χάρτη της μεγαλονήσου, του έτους 1545, του Κύπριου μηχανικού Λεωνίδα Αττάρ.

Σε έγγραφο, με ημερομηνία 5 Μαΐου 1558, το οποίο υπογράφεται από τον Βενετό καπιτάνο Αμμοχώστου Πέτρο Navagier, δίνεται εντολή στον Φραγκίσκο Καλλέργη, που υπηρετούσε τότε στη διοίκηση της Αμμοχώστου, να συγκεντρώσει συγκεκριμένο αριθμό ελεύθερων καλλιεργητών (francomati) από διάφορα χωριά του διαμερίσματος της Μεσαορίας, για εκτέλεση οχυρωματικών έργων στην Αμμόχωστο. Σύμφωνα με την εντολή του Navagier, από την Τραπέζα όφειλαν να μεταβούν για τις εργασίες αυτές είκοσι φραγκομάτοι.

Όταν οι Γενουάτες είχαν καταλάβει την Αμμόχωστο και την κατείχαν σχεδόν για εκατό χρόνια, οι Φράγκοι βασιλείς προσπάθησαν να την ανακαταλάβουν αρκετές φορές. Επιτέλους, το 1464 ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς Ιάκωβος B΄ Lusignan κατόρθωσε να εκδιώξει τους Γενουάτες και να πάρει πίσω την Αμμόχωστο. Μια τέτοια προσπάθεια για πρώτη φορά είχε γίνει και το 1375 από τον Αλεξόπουλο, ο οποίος καταγόταν από την Κρήτη και κατόρθωσε να διοριστεί διοικητής του βασιλικού στρατού και από τον Κύπριο ιππότη Theobald Belfarage, που έφερε τον τίτλο του τουρκοπουλιέρη, επί βασιλιά Πέτρου Β΄ Lusignan. Ο Αλεξόπουλος, σύμφωνα με το χρονικό Amadi και τον ιστορικό Φλώριο Βουστρώνιο, οδήγησε τον στρατό στην Τραπέζα όπου και στρατοπέδευσε και μετά πολιόρκησε την Αμμόχωστο και κατόρθωσε να φέρει στα έσχατα τους πολιορκημένους, λόγω της έλλειψης τροφίμων και κανείς δεν τόλμησε να βγει έξω από τις πύλες των τειχών.
Στην προσπάθεια ανακατάληψης της Αμμοχώστου από τον Ιάκωβο Β΄, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο χρονικογράφος μας Γεώργιος Βουστρώνιος, στις 22 Μαρτίου 1461 μετέβη στην Αμμόχωστο με τα στρατεύματά του και με πολλές πολεμικές μηχανές, πολλά τζενία, όπως συγκεκριμένα αναφέρει. Στην Τραπέζα, όπου στρατοπέδευσε αρχικά ο βασιλιάς, διόρισε εκεί στρατιωτικό διοικητή τον Πέτρο τε Νάβες, ο οποίος είχε υπ' ευθύνη του πενήντα στρατιώτες χριστιανούς και τριάντα Σαρακηνούς. Στη συνέχεια, όλοι πεζή και με έφιππο μόνο τον βασιλιά έφθασαν έξω από την πόλη. Ύστερα δοκίμασαν από μία δίοδο που υπήρχε κοντά στον πύργο του Αρσεναλίου να εισχωρήσουν στην πόλη, αλλά τους αντιλήφθηκαν οι Γενουάτες κι έτσι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το εγχείρημα.

Ένα έγγραφο του 1469

Ένα έγγραφο προερχόμενο από το αρχείο του Βατικανού μάς παρέχει και άλλα στοιχεία για το χωριό Τραπέζα. Σύμφωνα με το εν λόγω έγγραφο, ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ έδινε εντολή όπως καταβληθούν στον διοικητή της Σίβουρης, δηλαδή της Μεσαορίας, τετρακόσια δουκάτα τα οποία προέρχονταν από τον μεγάλο δασμό (διαπύλια) της πύλης της Λευκωσίας, για να πραγματοποιηθούν κάποια έργα στο χωριό Τραπέζα. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ της νόμιμης βασίλισσας και του ετεροθαλούς αδελφού της καθώς και εξαιτίας των προσπαθειών για ανακατάληψη της Αμμοχώστου από την εξουσία των Γενουατών, η Τραπέζα είχε καταστραφεί. Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα χρήματα που είχαν δοθεί στον καπιτάνο της Σίγουρης αφορούσαν την επανοικοδόμηση του χωριού. Το περιεχόμενο του εγγράφου, επίσης, δηλώνει ότι διοικητικά η Τραπέζα υπαγόταν κατά τη συγκεκριμένη εποχή στο διαμέρισμα Μεσαορίας, η οποία τότε είχε ως διοικητικό κέντρο το χωριό Σίγουρη ή Σίβουρη. Το χωριό αυτό με την πάροδο των ετών χάθηκε, όπως ακριβώς και η Τραπέζα και μετέπειτα αναπτύχθηκε κοντά στη Σίγουρη το γειτονικό χωριό Πραστιό. Άλλωστε γι' αυτό τον λόγο το Πραστιό είναι γνωστό και ως Πραστιό της Σίγουρης. Η Σίγουρη έγινε γνωστή και από το φρούριο που είχε οικοδομηθεί εκεί το 1391 από τον Φράγκο βασιλιά Ιάκωβο Α΄, για να αντιμετωπίζει τους Γενουάτες οι οποίοι είχαν ήδη καταλάβει την Αμμόχωστο και διενεργούσαν επιδρομές έξω από την περιοχή της πόλης, στην επικράτεια του φραγκικού βασιλείου.
Ο Πέτρος Βαλτέριος, τελευταίος βισκούντης επί Βενετοκρατίας της Αμμοχώστου, στην περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου, μεταξύ άλλων, μας πληροφορεί ότι στο χωριό Τραπέζα διέθετε μία κατοικία, γιατί όπως φαίνεται στο ίδιο χωριό θα είχε και δικές του εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Στη διήγησή του αυτή αναφέρει τα εξής σχετικά: Στις 10 Αυγούστου 1570, όταν ήδη είχαν εισβάλει στην Κύπρο οι Οθωμανοί αφού έκαναν επιδρομή στο χωριό Πιστάκι της Μεσαορίας καθώς και σ' άλλα γειτονικά χωριά, συνέλαβαν αρκετά άτομα καθώς και μικρά παιδιά και τους φόνευσαν όλους. Στη συνέχεια, έφθασαν ώς την Τραπέζα και στην κατοικία του Βαλτέριου συνέλαβαν τέσσερις άνδρες που λίχνιζαν σιτάρι, για να το μεταφέρουν στην πόλη. Οι υπόλοιποι, οι οποίοι εκτελούσαν εργασίες στην οικία του βισκούντη, κατόρθωσαν και κατέφυγαν στην Αμμόχωστο και έτσι διασώθηκαν.

Υπόγεια σήραγγα

Η Τραπέζα, όπως μαρτυρείται μέσα από τα έγγραφα, δεν ήταν μόνο ένα σημαντικό χωριό όταν η Αμμόχωστος ήταν στην εξουσία των Γενουατών. Εξίσου σημαντικό χωριό ήταν και κατά την εποχή της πολιορκίας της πόλης, που κράτησε σχεδόν ένα χρόνο. Η προφορική παράδοση έχει διασώσει και την εξής διήγηση ή θρύλο που σχετίζεται με την Αμμόχωστο και με την Τραπέζα. Όπως μας διηγήθηκαν κάτοικοι του γειτονικού χωριού Αχερίτου, σύμφωνα με όσα τους διηγούνταν οι μεγαλύτεροι, ένας υπόνομος από την Αμμόχωστο έφθανε έως την Τραπέζα. Μέσω αυτής της υπόγειας σήραγγας γινόταν κατορθωτό να προμηθεύονται τρόφιμα οι κάτοικοι της Αμμοχώστου, κατά τη διάρκεια που οι Οθωμανοί πολιορκούσαν την πόλη.

Από το χωριό Τραπέζα που δεν υπάρχει πλέον πρέπει να υφίσταται ακόμη, αν και ερειπωμένη και έρημη, η τρίκλιτη με δύο τρούλλους εκκλησία του. Σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε, ή πολύ πιθανόν να υπάρχει ακόμη, στην ανατολική είσοδο του νότιου τοίχου, έγινε επισκευή και επέκταση μιας μικρότερης και παλαιότερης εκκλησίας το 1563, δηλαδή, κατά την τελευταία δεκαετία της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο. Ανάμεσα στα πολυπληθή βενετικά έγγραφα που αφορούν την Κύπρο, οπωσδήποτε κάποιο έγγραφο θα αναφέρεται λεπτομερώς στην επισκευή της εκκλησίας της Παναγίας το 1563, αλλά πού και πότε θα εντοπιστεί μάς είναι άγνωστο. Αξιοσημείωτο παραμένει, πάντως, το γεγονός ότι ένα κιονόκρανο, το οποίο προέρχεται από την Τραπέζα που έσβησε ως χωριό στις αρχές του 20ού αιώνα, κοσμεί, έστω, μία προθήκη ή ένα ελάχιστο χώρο του Λούβρου...