Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

Είναι μια σημαντική αδυναμία η απουσία κριτικής από το πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας "Πολίτης". Είναι μια αδυναμία που παραδεχόμαστε συνέχεια, με κάθε ευκαιρία, σε κάθε συζήτηση που έχει στο επίκεντρό της ζητήματα "κριτικής θεώρησης της τέχνης".

Την καταγράφουμε ξανά με αφορμή ένα κείμενο που φιλοξενήσαμε την περασμένη Κυριακή, 15 Μαΐου, στις σελίδες μας. Αυτό το κείμενο, με τίτλο "Δύο παραστάσεις και σκόρπιες σκέψεις" προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων. Μια από αυτές φιλοξενείται στη σελ. 4 της παρούσας έκδοσης. Διαδικτυακά μπορεί κανείς να βρει πολύ περισσότερες. Και πιο έντονες.

Το ζήτημα της κριτικής για το θέατρο, τα εικαστικά, τη μουσική και άλλα είδη τέχνης, τίθεται συχνά και διαχρονικά στην Κύπρο. Ειδικοί του εκάστοτε χώρου διαμορφώνουν άποψη και την εκφράζουν, χάρη στις γνώσεις τους. Πρόκειται για ειδικούς σε επίπεδο θεωρητικό ή και πρακτικό, με την έννοια ότι οι ίδιοι μπορεί να παράγουν, παράλληλα με τις θεωρητικές τους γνώσεις, θεατρικό έργο.

Επειδή, όμως, μιλάμε για τέχνη, και επειδή η τέχνη βαδίζει πλάι-πλάι με την αισθητική, η υποκειμενική άποψη είναι μάλλον αναπόφευκτη, ακόμη κι από ειδικούς, θεωρητικούς τέχνης, θεατρολόγους, μουσικολόγους, κριτικούς.

Υπάρχουν μη ειδικοί που εκφέρουν άποψη για τα πολιτιστικά δρώμενα; Υπήρχαν ανέκαθεν.
Γράφει η Άντρη Κωνσταντίνου στο βιβλίο της "Το Θέατρο στην Κύπρο [1960-1974], Οι θίασοι, η κρατική πολιτική και τα πρώτα χρόνια του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου" [εκδ. Καστανιώτη]: "Η κριτική του θεάτρου παρουσιάζει στην Κύπρο ιδιομορφίες και προβλήματα [...] Με την κριτική θεάτρου ασχολήθηκαν περιστασιακά άνθρωποι με αξιόλογο πνευματικό υπόβαθρο - κυρίως λογοτέχνες και σπανιότερα δημοσιογράφοι [...] Επίσης σε τακτική βάση γράφουν κριτική άνθρωποι με γνώση και έγνοια για το θέατρο του τόπου."

Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα: ίσως η πιο σημαντική, από πλευράς επισημότητας, κριτική στον χώρο του θεάτρου σήμερα στην Κύπρο, ασκείται στο πλαίσιο των Βραβείων Θεάτρου Κύπρου. Στο πλαίσιο αυτού του θεσμού κρίνονται -υπό την ευθύνη του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου- όλες οι θεατρικές παραγωγές της χώρας. Ποιοι κρίνουν τις παραγωγές; Ειδικοί, θα σκεφτόταν κανείς. Τη σεζόν 2014-15, έκριναν τις θεατρικές παραγωγές και αποφάσισαν για τα σημαντικότερα θεατρικά βραβεία της χώρας ένας αρχιτέκτονας & εικαστικός, ένας σκηνοθέτης κινηματογράφου & εικαστικός, ένας ακαδημαϊκός στον τομέα του κινηματογράφου, μία ιστορικός τέχνης & επιμελήτρια εικαστικών εκθέσεων, ένας ιατροδικαστής. Και τις παραστάσεις για παιδιά και νέους έκριναν μία εκπαιδευτικός & μουσειολόγος, ένας εκπαιδευτικός και μία ακαδημαϊκός & θεωρητικός τέχνης.

Ούτε ένας θεατρολόγος. Ούτε ένας θεωρητικός του θεάτρου.

Ούτε μια διαμαρτυρία από τη θεατρική κοινότητα. Αντίθετα, αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει πλήρης αποδοχή, γιατί η θεατρική κοινότητα είναι παρούσα στα βραβεία. Και έκαστος θα παραλάβει το βραβείο του, αν είναι ο τυχερός που θα κριθεί ως βραβευμένος, αν είναι ο ικανός που θα κριθεί για τη θεατρική του τέχνη από έναν ιατροδικαστή, έναν αρχιτέκτονα, έναν εικαστικό.

Ας μην παρεξηγηθώ. Θεωρώ ικανότατα όλα τα μέλη της κριτικής επιτροπής τόσο στον τομέα τους αλλά και στο να κρίνουν μια θεατρική παράσταση. Αναρωτιέμαι, μόνο, πόσο έγκυρη είναι για τη θεατρική κοινότητα η κρίση τους, από τη στιγμή που δεν είναι ειδικοί του θεάτρου.

Εικάζω ότι για να αποδέχονται το βραβείο οι βραβευμένοι, αποδέχονται και την κρίση αυτών των μη ειδικών, μη θεατρολόγων.

Και διερωτώμαι, τελικά, τι είδους κριτική θέλουμε;

Θέλουμε καλή κριτική. Διότι σε περίπτωση καλής κριτικής, δεν μπαίνουμε στον κόπο να εξετάσουμε την ιδιότητα του ομιλούντος. Αντίθετα, σε περίπτωση αρνητικής κριτικής, μας είναι απαραίτητα όλα τα πιστοποιητικά σπουδών και φρονημάτων αυτού που μας κρίνει.