Γράφει η Νάσα Παταπίου

Κάποτε και μέχρι το τέλος της Βενετοκρατίας ή και αρχές της Τουρκοκρατίας υπήρχε ένα χωριό στο διαμέρισμα των Αλυκών (Salines) με το όνομα Άγιος Γεώργιος της Άρπερας. Το χωριό αυτό απαντά και στους τέσσερις βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου. Στην απογραφή μάλιστα του 1565 το χωριό, όπως αποδεικνύεται, είχε αρκετούς κατοίκους, αφού οι αρσενικού γένους ελεύθεροι καλλιεργητές ανέρχονταν στους ογδόντα τρεις. Το χωριό αυτό, εάν κρίνουμε από τη θέση του υφιστάμενου ναού, θα ήταν οικοδομημένο δυτικά της Δρομολαξιάς και στις όχθες του ποταμού Τρίμυθου. Ωστόσο, το χωριό φαίνεται να είχε για άγνωστους λόγους ερημωθεί αφού στην απογραφή του 1881 δεν καταγράφεται κανένας κάτοικος, και προφανώς τότε το χωριό αυτό δεν υφίστατο.

Ας σημειωθεί ότι υπήρχε επίσης και ξεχωριστό χωριό με το όνομα Άρπερα κατά τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία, και το οποίο επίσης απαντά και στους τέσσερις βενετικούς καταλόγους. Η θέση του χωριού αυτού, σύμφωνα με ίχνη ερειπίων που υπήρχαν, πρέπει να ήταν μεταξύ Τερσεφάνου και Δρομολαξιάς. Η Άρπερα, το 1565 είχε ογδόντα δύο κατοίκους φραγκομάτους, ενώ το 1881 όλος ο πληθυσμός του χωριού ανερχόταν στα σαράντα επτά άτομα. Στη συνέχεια το χωριό εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε. Τα χωριά Άρπερα και Άγιος Γεώργιος της Άρπερας θυμίζουν την περίπτωση των δύο χωριών Σπαθαρικό και Άγιος Γεώργιος του Σπαθαρικού, τα οποία ανήκαν τότε στο διαμέρισμα της Μεσαορίας. Και τα δύο χωριά Άγιος Γεώργιος της Άρπερας και Άρπερα επί Βενετοκρατίας περιλαμβάνονταν στο διαμέρισμα των Αλυκών.

Ο φεουδάρχης Λουδοβίκος Ποδοκάθαρος

Ενδιαφέρουσα είδηση είναι οπωσδήποτε η πληροφορία του 1565 βάσει της οποίας πληροφορούμαστε τουλάχιστον τότε, δηλαδή μόλις πέντε με έξι χρόνια προτού η Κύπρος περάσει στην εξουσία των Οθωμανών, ότι το χωριό Άγιος Γεώργιος της Άρπερας ανήκε ως φέουδο σε ένα σημαντικό πρόσωπο της κυπριακής κοινωνίας. Πρόκειται για τον Λουδοβίκο Ποδοκάθαρο, ο οποίος στη συγκεκριμένη πηγή αναφέρεται ως Vico. Αναμφισβήτητα πρόκειται για το υποκοριστικό του ονόματος Λουδοβίκος (Ludovico). Το χωριό αυτό ανήκε, σύμφωνα με ανέκδοτη πηγή, στον Ηρακλή Ποδοκάθαρο, πατέρα του Λουδοβίκου Ποδοκάθαρου και θα το κληρονόμησε από αυτόν. Ο μεγαλοφεουδάρχης Ηρακλής Ποδοκάθαρος κατείχε στην περιοχή των Αλυκών αρκετά χωριά και εκτάσεις όπως το χωριό Τερσεφάνου καθώς και το Κίτι, το οποίο στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία του Έκτορα, ενός άλλου γιου του. Στην πηγή του 1565, δίπλα στο χωριό Άγιος Γεώργιος της Άρπερας αναφέρεται και το όνομα του φεουδάρχη του. Επακριβώς σημειώνεται ως "Άγιος Γεώργιος του μεγαλοπρεπούς άρχοντος Βίκου (Λουδοβίκου) Ποδοκάθαρου" (San Zorzi del Magnifico ms Vico Podocatharo). Στις άλλες τρεις βενετικές πηγές το χωριό απαντά απλώς ως Άγιος Γεώργιος της Άρπερας (San Ζοrzi d'Αrpera).

Στο χωριό Άγιος Γεώργιος της Άρπερας πρέπει να υπήρχε παλαιός ναός για να φέρει το χωριό από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας αυτό το όνομα. Ο υφιστάμενος ναός πρέπει μάλλον να επισκευάστηκε ή να οικοδομήθηκε στα θεμέλια του παλαιού. Η εκκλησία αυτή ιδρύθηκε από τον διερμηνέα Κωνσταντίνο Χριστοφάκη το 1745, όπως αναφέρεται σε αναθηματική τοιχογραφία, στην οποία παρουσιάζεται ο ίδιος ως κτήτορας με την οικογένειά του.
Ποια άλλα στοιχεία έχουμε όμως στη διάθεσή μας σχετικά με τον μεγαλοπρεπή, όπως αναφέρεται, φεουδάρχη του Αγίου Γεωργίου της Άρπερας; Ο πατέρας του Λουδοβίκου Ποδοκάθαρου, Ηρακλής, ήταν ανεψιός των δύο Λατίνων αρχιεπισκόπων Λευκωσίας Λίβιου και Καίσαρα Ποδοκάθαρου. Εξαιτίας ακριβώς αυτής της συγγένειας ο Λουδοβίκος Ποδοκάθαρος είχε διοριστεί ως εκπρόσωπος του αρχιεπισκόπου Λευκωσίας Καίσαρα Ποδοκάθαρου -που ήταν αδελφός του παππού του- για οτιδήποτε αφορούσε τη λατινική αρχιεπισκοπή της Λευκωσίας. Ας υπομνησθεί εδώ ότι τόσο ο Λίβιος όσο και ο Καίσαρας δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ στην έδρα τους τη Λευκωσία ως Λατίνοι αρχιεπίσκοποι, αλλά διόριζαν βικάριους και οι ίδιοι διέμεναν στη Βενετία. Ο φεουδάρχης αυτός και εκπρόσωπος του Λατίνου αρχιεπισκόπου Καίσαρας Ποδοκάθαρος είχε εμπλακεί και δικαστικώς με τη διεκδίκηση του Παλαιχωρίου, χωριού το οποίο διεκδικούσε τότε ο

Ευγένιος Συγκλητικός.

Ποια ήταν όμως η μοίρα του φεουδάρχη Βίκου ή Λουδοβίκου, αφού μετά από μερικά μόνο χρόνια από το έτος 1565 που φέρει η πηγή από την οποία πληροφορηθήκαμε ότι ο Άγιος Γεώργιος της Άρπερας ήταν φέουδό του, η Κύπρος πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών; Ο Λουδοβίκος όχι μόνο σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς το 1570 όταν εισέβαλαν στη Λευκωσία, αλλά σκληρή μοίρα είχαν και τα μέλη της οικογένειάς του. Η σύζυγος του Λουδοβίκου Ποδοκάθαρου Λάουρα Δενόρες αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς μαζί με τα παιδιά της. Το ζεύγος είχε τέσσερις θυγατέρες και έναν γιο. Οι τέσσερις θυγατέρες του ζεύγους, Κρέουσα, Φιορέντζα, Μαρία και Λουδοβίκα, αιχμαλωτίστηκαν και μετά την απελευθέρωσή τους κατέφυγαν στη Βενετία. Αρχειακό υλικό που έχουμε στη διάθεσή μας, μας προσφέρει άγνωστες ειδήσεις για τις διαδρομές του βίου των θυγατέρων του αλλά και της συζύγου του φεουδάρχη του Αγίου Γεωργίου της Άρπερας, όταν πλέον είχαν εγκατασταθεί στη Βενετία. Η σύζυγός του Λάουρα, πρόσφυγας πλέον μαζί με την επίσης πρόσφυγα αδελφή της Έλενα Βουστρωνίου, ζούσαν στη Βενετία μαζί σ' ένα σπίτι στην ενορία San Stin.

Η Camilla Costanzo και το Μνασί Μόρφου

Όπως και άλλοτε είχαμε αναφέρει σε δημοσίευμά μας, το χωριό Μνασί (Mnassi) στην περιοχή της Μόρφου επί Βενετοκρατίας υπαγόταν στο διαμέρισμα Πεντάγυιας. Το Μνασί ως εύφορη περιοχή είχε κατά καιρούς διάφορους φεουδάρχες. Ήδη το 1493 το Μνασί είχε αρχίσει να ερημώνεται και τότε ζήτησε να το αγοράσει ένας Βενετός ανώτερος υπάλληλος, για να εγκαταστήσει εκεί καλλιεργητές. Είναι βέβαιο, σύμφωνα με μια άλλη πηγή, ότι στο Μνασί υπήρχαν φυτείες ζαχαροκαλάμου, αφού ήταν πλούσιο σε νερά λόγω του ποταμού Όβριου, του Οφκού όπως είναι γνωστός στους κατοίκους της περιοχής. Το 1517, όπως καταγράφεται σε βενετική πηγή, στο Μνασί υπήρχαν σκλάβοι. Μάλλον οι σκλάβοι αυτοί θα εργάζονταν στις φυτείες ζαχαροκαλάμου.

Το Μνασί ανήκε κάποτε στον φεουδάρχη Έκτορα Beltran και στη συνέχεια πέρασε στη θυγατέρα του Ισαβέλλα, που είχε παντρευτεί τον Ιωάννη Bembo. Αργότερα το Μνασί πέρασε στην ιδιοκτησία του Ιακώβου Συγκλητικού, φεουδάρχη της Μόρφου και της γύρω περιοχής. Το 1534, όπως τεκμηριώνεται σε μια ανέκδοτη πηγή, είχε αγοράσει κτήματα στο Μνασί ο Νικόλαος Pisani καθώς επίσης και ο φεουδάρχης Vernin Κωνστάντζο.

Το 1580 είχε φθάσει στη Βενετία η Camilla Κωνστάντζο μαζί με τον γιο της Ιωάννη, αφού είχαν ήδη ζήσει για αρκετά χρόνια αιχμάλωτοι στην οθωμανική επικράτεια. Η Camilla με την άφιξή της στην πόλη των τεναγών κάλεσε τρεις συμπατριώτες της ως μάρτυρες και ενώπιον ενός Βενετού νοτάριου συντάχθηκε ένα έγγραφο, στο οποίο διαβεβαίωναν την ταυτότητά της. Ανήκε, όπως ανέφεραν, στην τάξη των ευγενών και ήταν θυγατέρα του φεουδάρχη Vernin Costanzo και σύζυγος του Γοδεφρείδου (Geofredo/ Zufre) Babin, που είχε διατελέσει επίτροπος της Κοινότητας (Universita) της Λευκωσίας. Το 1570 με την πτώση της Λευκωσίας είχε φονευθεί ο σύζυγός της και η Camilla με τους πέντε γιους της αιχμαλωτίστηκαν. Επίσης πιστοποιούσαν με όρκο ότι η Camilla είχε ετησίως χίλια περίπου δουκάτα εισόδημα και ότι η ίδια θα κληρονομούσε και το χωριό Μνασί (casale nominato Mnasi), που ανήκε στην οικογενειακή περιουσία. Το χωριό αυτό προσέφερε ετήσιο εισόδημα περισσότερο από τρεις χιλιάδες δουκάτα. Δυστυχώς όμως με την πτώση της Λευκωσίας χάθηκαν όλοι και η ίδια αιχμαλωτίστηκε και ελευθερώθηκε πρόσφατα μαζί με τον γιο της Ιωάννη, ενώ οι άλλοι τέσσερις γιοι της ήταν σκλάβοι. Όπως θα μπορούσαμε να εικάσουμε εκτός από τα κτήματα στο Μνασί, που είχε αγοράσει ήδη το 1534 ο Vernin Κωνστάντζο, ο πατέρας της Camilla, στη συνέχεια θα αγόρασε όλο το Μνασί μάλλον από τον Ιάκωβο Συγκλητικό, που το κατείχε από το 1543 ή από τον γιο του Ιάκωβου, Ευγένιο Συγκλητικό.

Μια ανέκδοτη πηγή του 1561 μάς παρέχει ωστόσο περισσότερες πληροφορίες για τη γυναίκα που έφθασε πρόσφυγας στη Βενετία και δήλωνε ότι της ανήκε το Μνασί ως φέουδο. Τα στοιχεία αυτά εξηγούν γιατί τελικά το Μνασί ανήκε στην ίδια την Camilla. Η μητέρα της ήταν η Ελιζαμπέττα Beltrame και μάλλον θα πρόκειται για θυγατέρα του Έκτορα Beltrame, που όπως αναφέρθηκε πιο πάνω είχε ως φέουδο το Μνασί. Άρα όπως φαίνεται η Camilla είχε κληρονομήσει το χωριό από τη μητέρα της και ο πατέρας της Vernin Κωνστάντζο φρόντισε επίσης να αγοράσει και κτήματα κοντά στο Μνασί.
Η Camilla με τον γιο της στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν μαζί με άλλους Κύπριους πρόσφυγες στην Πόλα της Ιστρίας, γιατί εκεί τους είχε παραχωρηθεί περιουσία από τη Δημοκρατία της Βενετίας. Η Camilla, από τη μακρινή Πόλα της Ιστρίας θα ταξίδευε πότε-πότε οπωσδήποτε με τη σκέψη της τόσο στο αρχοντικό της στη Λευκωσία όσο και στο Μνασί, το φέουδό της με την εύφορη γη...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ο ναός του Αγίου Γεωργίου της Άρπερας. Εδώ πριν από σχεδόν τετρακόσια πενήντα χρόνια υπήρχε ένα ομώνυμο χωριό και φεουδάρχης του ήταν ο Λουδοβίκος Ποδοκάθαρος. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ (c)Φ.Γεωργιάδης /2010