Γράφει η Μαρίνα Σχίζα

Η απόφαση των Τουρκοκυπρίων να επιστρέψουν στους Ελληνοκύπριους 200 και πλέον έργα τέχνης από τα κατεχόμενα ως Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης είναι από τη μία ευχάριστο γεγονός αλλά την ίδια στιγμή ξύνει πληγές του παρελθόντος. Όπως αναφέρθηκε από τoν κ. Ακιντζί, τα έργα βρέθηκαν σε διάφορα σπίτια και δημόσιους χώρους στην Αμμόχωστο μετά το 1974, μαζεύτηκαν από τους Τ/Κ και τώρα θα επιστραφούν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Δεν θα επιμείνω στα διάφορα ερωτήματα που εγείρονται, «γιατί τώρα ξαφνικά αποφάσισαν να τα επιστρέψουν», «γιατί ανακοινώθηκε αυτήν τη χρονική στιγμή» κ.λπ. Αφού όμως άνοιξε ο Ασκός του Αιόλου και οι δύο ηγέτες αποφάσισαν να αγγίξουν τα ζητήματα που άπτονται της πολιτιστικής κληρονομιάς, οφείλουμε να ρωτήσουμε και άλλα πολλά: «Πού βρίσκονται τα εκκλησιαστικά έργα που φημολογείται ότι φυλάγονται σε κάποιο δωμάτιο στο Κάστρο της Κερύνειας;», «Πού βρίσκονται τα βιβλία της μοναδικής συλλογής της Βιβλιοθήκης Αμμοχώστου;», «Πού βρίσκονται οι αρχαιότητες από το Επαρχιακό Μουσείο Αμμοχώστου το οποίο είναι στην πόλη φάντασμα;», «Γιατί συνεχίζουν να διεξάγονται ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας;» και πολλά άλλα.

Τώρα το ζητούμενο για εμάς είναι πώς θα διαχειριστούμε τη
«δωρεά» των Τουρκοκυπρίων. Τι θα κάνουμε με 200 και πλέον έργα τέχνης στα χέρια
μας; Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και Τεχνική Επιτροπή για τον Πολιτισμό
έχουν ένα τεράστιο έργο να ολοκληρώσουν μέχρι να βρεθούν οι ιδιοκτήτες τους.

Είναι τόσο απλό; Ένα ερώτημα που διατυπώνεται κάθε φορά
που εντοπίζονται κλεμμένοι θησαυροί από τα κατεχόμενα, τους οποίους για να
διεκδικήσουμε χρειάζεται πρώτα να ταυτοποιήσουμε. Και αυτό το πάθημα μάς
ταλαιπώρησε πολλές φορές στο παρελθόν (βλέπε Υπόθεση Μονάχου, Βημόθυρα στο
Κολέγιο Καναζάουα της Ιαπωνίας κ.λπ.). Μέχρι το 1974 εκκλησία και κράτος δεν
είχαν αρχειοθετήσει τα όσα υπήρχαν στις κατεχόμενες σήμερα περιοχές σε
εκκλησίες, μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, βιβλιοθήκες, πινακοθήκες. Το πάθημα
έγινε μάθημα;

Υπάρχει λοιπόν κατάλογος των ιδιωτικών συλλογών που
άφησαν πίσω τους στα κατεχόμενα οι Ελληνοκύπριοι; Μια μικρή έρευνα έχει
καταδείξει ότι μια τέτοια λίστα, αγγλιστί data, δεν υπάρχει. Μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής των ιδιωτικών
συλλογών έγινε το 1977 από την πάλαι ποτέ Μορφωτική Υπηρεσία (σήμερα
Πολιτιστικές Υπηρεσίες), ένα σχέδιο όμως που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Κάποιοι
φάκελοι έχουν καταλήξει στο Δημόσιο Αρχείο τους οποίους σήμερα καλούνται να
ξεσκονίσουν οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες και η Τεχνική Επιτροπή για τον Πολιτισμό.
Έχουν ήδη περάσει 45 χρόνια και οι περισσότεροι συλλέκτες και καλλιτέχνες δεν
βρίσκονται στη ζωή. Στόχος να εντοπιστούν οι δικαιούχοι, κάτι που θα μας
κρατήσει για λίγο ακόμα σε βαθύ ύπνο περί των πραγματικών προβλημάτων που
αναφύονται για τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Και κυρίως, αντιμέτωποι
πάντα με τα δικά μας φαντάσματα που ξεπήδησαν ξαφνικά από το ντουλάπι μας.

Έτσι, καταλήγουμε στο επίμαχο ζήτημα. Πολιτιστική
Διπλωματία. Αν αυτού του είδους η διπλωματία είναι η άσκηση διαλόγου με βάση το
πολιτισμικό φορτίο της κάθε χώρας, θα περίμενε κανείς ότι η Κύπρος, μια χώρα με
πολιτιστικό υπόβαθρο χιλιετιών, με πολυσήμαντες φάσεις πολιτιστικής εξέλιξης,
θα είχε ως πρωταρχικό της μέλημα την επικοινωνιακή της προώθηση μέσα από αυτήν.
Και ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα σύγχρονης πολιτείας που
περηφανεύεται για την ιστορία, τον πολιτισμό και τα κατορθώματα του λαού της,
δεν κάνει τίποτα για να αποδείξει τη συγγένειά της με το παρελθόν της καθώς ποτέ
δεν προσπάθησε να «διαβεί τον Ρουβίκωνα». Να συντάξει εν ολίγοις και να
εφαρμόσει μια εθνική πολιτική για τον πολιτισμό, μέσα στην οποία να εντάσσεται
και η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Σύγχρονος και αρχαίος πολιτισμός
της Κύπρου, διάσπαρτος σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης χωρίς να υπάρχει
πολιτική του πώς και του αν θα τον διεκδικήσουμε. Κάνοντας εμείς το πρώτο βήμα
και όχι να περιμένουμε από τους άλλους! Η σύσταση ενός Μηχανισμού Προστασίας
της Πολιτιστικής Κληρονομιάς συζητήθηκε δεκάδες φορές στη Βουλή και σε
κυβερνητικά τμήματα αλλά ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Ποιος θα πάρει τώρα στα χέρια
την καυτή πατάτα;