Μάιος 2045. Η σκόνη αιωρείται πάνω από το οδόστρωμα της λεωφόρου Στροβόλου. Στη στάση απέναντι από το παλιό υπουργείο, δέκα άνθρωποι περιμένουν το πρώτο λεωφορείο της ημέρας. Κανείς δεν μιλά. Φορούν τις ίδιες γκρι στολές. Η πλειονότητα δουλεύει στις αποθήκες της «MetaproLogistics», άλλοι καθαρίζουν κτήρια στα περίχωρα της Λευκωσίας ή μαγειρεύουν σε ghost kitchens που εξυπηρετούν μόνο delivery apps. Στα μάτια τους δεν υπάρχει η βιασύνη της καριέρας, μόνο η σιωπηλή ρουτίνα της ανάγκης.
Καλωσορίσατε στη νέα πραγματικότητα: η τεχνητή νοημοσύνη έχει αναλάβει τον τριτογενή τομέα. Ό,τι κάποτε θεωρούσαμε «καλοπληρωμένη δουλειά γραφείου», έγινε πλέον προϊόν αυτοματοποίησης. Οι πλατφόρμες δεν ζητούν ανθρώπους αλλά συστήματα που συνεργάζονται με άλλες μηχανές. Κι αν δεν είσαι μέρος του οικοσυστήματος AI-first, απλώς δεν υπάρχεις.
Το πρώτο μεγάλο καμπανάκι ήρθε το 2023, όταν η Duolingo ανακοίνωσε ότι σταματά να συνεργάζεται με εξωτερικούς συνεργάτες (συγγραφείς, εκπαιδευτικούς, επιμελητές) αν δεν λειτουργούν μέσα από, ή μαζί, με τεχνητή νοημοσύνη. Λίγους μήνες μετά, ακολούθησαν και άλλες εταιρείες που υιοθέτησαν την ίδια γραμμή: αν η εργασία σου δεν προστίθεται σε ένα AI pipeline, είσαι απλώς «παράγοντας κόστους».
Όλα αυτά φαίνονταν «καινοτομία» το 2024. Τότε, η LinkedIn, στο άρθρο της με τίτλο «The Most In-Demand Jobs», μιλούσε για ένα μέλλον όπου ειδικότητες, όπως product managers, growth marketers, customer success specialists και data scientists θα ήταν οι πυλώνες της αγοράς. Προέτρεπε τους επαγγελματίες να εκπαιδευτούν σε νέα ψηφιακά εργαλεία και «future-proof skills». Όμως, ο όρος «προστασία» αποδείχθηκε σχετικός.
Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη δεν ήρθε για να βοηθήσει. Ήρθε για να αντικαταστήσει.
Το 2045, μόνο το 5% των επαγγελματιών με πανεπιστημιακά πτυχία εργάζονται σε θέσεις υψηλής εξειδίκευσης. Και το κάνουν επειδή είτε είναι experts στο fine-tuning γλωσσικών μοντέλων είτε έχουν εκπαιδευτεί σε niche AI governance τομείς. Οι υπόλοιποι – δηλαδή οι περισσότεροι- μετακινήθηκαν σε τομείς που το κόστος ρομποτοποίησης είναι ακόμα υψηλό ή πρακτικά αδύνατο: καθαριότητα, φυσική μεταφορά, χειρωνακτικές επισκευές, μαγειρική, φροντίδα ηλικιωμένων.
Ο νέος «προλετάριος» δεν είναι αγρότης ή εργάτης του εργοστασίου. Είναι ο άνθρωπος που προσφέρει αυτό που δεν συμφέρει να αυτοματοποιηθεί. Και το κάνει για 3 ευρώ την ώρα. Τα πανεπιστήμια έχουν γίνει hubs επιχειρηματικότητας και certification. Οι ανθρωπιστικές σπουδές σχεδόν εξαφανίστηκαν. Οι νέες γενιές δεν ονειρεύονται πια να γίνουν δημοσιογράφοι, κοινωνιολόγοι ή καλλιτέχνες. Μαθαίνουν να συντονίζονται με την ΑΙ για να είναι «χρήσιμοι» – αλλιώς τους απορρίπτει η αγορά.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η τεχνολογία αλλάζει βίαια τον κοινωνικό ιστό. Το ζήσαμε με τη βιομηχανική επανάσταση, όταν οι υφαντουργοί έγιναν «άχρηστοι» μέσα σε μια δεκαετία· το ξαναζήσαμε στον 20ό αιώνα, όταν η αυτοματοποίηση έστειλε εκατομμύρια ανθρώπους εκτός γραμμών παραγωγής. Όμως, τώρα είναι αλλιώς. Γιατί αυτή τη φορά, η τεχνολογία δεν αντικαθιστά μόνο τις δουλειές των χεριών αλλά και τις δουλειές του νου. Και το κάνει χωρίς να δημιουργεί επαρκή νέα επαγγέλματα, χωρίς μεταβατικά στάδια, χωρίς καθαρές ευκαιρίες επανένταξης. Δεν πρόκειται για μετάβαση, πρόκειται για εκτόπιση.
Αυτό το δυστοπικό σενάριο δεν είναι αναγκαστικά η μόνη πιθανότητα. Είναι απλώς η πιο βολική για όσους βλέπουν την τεχνολογία ως μέσο απόδοσης και ελέγχου, όχι ως εργαλείο χειραφέτησης.
Μπορούμε να φανταστούμε μια άλλη πορεία;
Ναι, αλλά χρειάζεται ριζική αλλαγή προσανατολισμού. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι εργαλείο ενίσχυσης των ανθρώπων, όχι αντικατάστασής τους. Αρκεί να σταματήσουμε να την προσεγγίζουμε ως υποκατάστατο και να τη δούμε ως συμπλήρωμα.
Αυτό σημαίνει πολιτικές για μείωση του χρόνου εργασίας, δίκαιη αναδιανομή του τεχνολογικού μερίσματος, καθολική πρόσβαση στην εκπαίδευση τεχνολογικών δεξιοτήτων, αλλά και ενίσχυση των ανθρωποκεντρικών επαγγελμάτων – εκείνων που βασίζονται στην ενσυναίσθηση, τη φροντίδα, τη δημιουργία, τη διαμεσολάβηση.
Αλλιώς, θα φτάσουμε σε μια κοινωνία όπου το μέλλον θα ανήκει στους servers – και το παρόν στους ιδρωμένους εργάτες της αυγής, που θα κοιτούν σιωπηλοί τη Λευκωσία μέσα από τα παράθυρα ενός λεωφορείου που μυρίζει μούχλα και παραίτηση.
