Μετάφραση: Βάιος Λιαπής

Σκηνοθεσία: Μαγδαλένα Ζήρα
Σκηνικά - κοστούμια: Έλενα Κατσούρη
Χορογραφία: Αλέξης Βασιλείου
Σχεδιασμός φωτισμού: Μαρίνος Χαραλάμπους
Μουσική επιμέλεια: Αντώνης Αντωνίου
Ερμηνεύουν: Πόπη Αβραάμ, Φώτης Αποστολίδης, Έλενα Καλλίνικου, Φώτης Καράλης, Ανδρέας Κέντης, Μυρτώ Κουγιάλη, Ανδρέας Λουκά, Ηρόδοτος Μιλτιάδους, Ελένη Μολέσκη, Πολυξένη Σάββα

Αν υπάρχει ένα έργο στο σαιξπηρικό σύμπαν το οποίο να αφορά το σήμερα -το κάθε σήμερα- και να μπορεί να μιλήσει στο σύγχρονο κοινό, δίνοντάς του εύκολα τις αντιστοιχίες με την εποχή του χωρίς ανάγκη ιδιαίτερων "παρεμβάσεων", αυτό είναι το "Με το ίδιο μέτρο" ("Measure for measure"). Ανήκοντας στα λεγόμενα "problem plays" λόγω της "τραγικωμικής" του φύσης, το έργο δίνει τεράστιες δυνατότητες για πειραματισμό και "παιχνίδι" ανάμεσα στα δίπολα και τις αντιθέσεις στα οποία ο Σαίξπηρ κτίζει την ιστορία του: το καλό και το κακό, το ηθικό και το ανήθικο, ο νους και η σάρκα, η λογική και το ένστικτο, η επιβολή και η συμπόνια, ο νόμος και ο οίκτος, ο έρωτας και ο θάνατος, ο ανδρική και η γυναικεία φύση.

Δίπολα τα οποία προκύπτουν μέσα από τις κοινωνικές πιέσεις και συμβάσεις, την κατάχρηση εξουσίας και χρήματος, τη δημόσια και ιδιωτική διαφθορά και ασυδοσία και τα οποία αναδεικνύουν και τη διπλή υπόσταση όλων των ηρώων, οι οποίοι αυτοαναιρούνται κινούμενοι διαρκώς ανάμεσα στο "φαίνεσθαι" και το "είναι", επιβεβαιώνοντας την εύθραυστη ανθρώπινη φύση. Φωτεινή εξαίρεση η Ισαβέλλα, ο μόνος ακέραιος χαρακτήρας όπου οι δύο όψεις συμπίπτουν, η οποία ωστόσο καλείται να επωμιστεί τις "αμαρτίες" των άλλων, πληρώνοντας έτσι για την απόφασή της για παρθενική αφοσίωση στον μοναχικό βίο. Μέσα από ένα πρόσκαιρο κωμικό πέπλο και την τεχνική της τραγικής ειρωνείας όπου οι θεατές γνωρίζουν τα πάντα αλλά οι ήρωες όχι, ο Σαίξπηρ δίνει ένα έργο που με το μηδενιστικό του τέλος αναγνωρίζει την τρωτή φύση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος πάντα θα υποκύπτει στο ένστικτο και στη δύναμη της εξουσίας· κανένας νόμος, όσο σκληρός κι αν είναι (όσο πιο σκληρός τόσο πιο πολύ διεγείρει τα πάθη), δεν μπορεί να τα θέσει υπό έλεγχο ή υπό περιορισμό.

Οι πολλαπλοί δίαυλοι επικοινωνίας του έργου με τη σύγχρονη εποχή, αλλά και το γεγονός ότι ένα από τα βασικότερά του θέματα είναι η διαφθορά και η παραβίαση της "έννομης" σεξουαλικής συμπεριφοράς, και μάλιστα από γυναίκες (η γυναίκα που συνευρίσκεται εκτός γάμου αλλά και η κατ' επάγγελμα πόρνη), ενέχουν πειρασμούς που συχνά οδηγούν σε σκηνοθετικά ατοπήματα ή σύγχρονες αναγνώσεις οι οποίες θεωρούνται, ίσως, τετριμμένες. Έχω την αίσθηση ότι έως έναν βαθμό, αυτό συνέβη και με τη σκηνοθεσία της Μαγδαλένας Ζήρα η οποία, ενώ στο σημείωμά της φαίνεται να έχει μια πολύ ξεκάθαρη οπτική πάνω στο έργο, ερμηνεύοντάς το κυρίως μέσα από την πολιτική του διάσταση και την καταγγελία έμφυλων συμπεριφορών εις βάρος της γυναίκας, στην πράξη δίνει μια συγκεχυμένη, αισθητικά και ερμηνευτικά παράσταση, η οποία αδυνατούσε να δώσει μια ξεκάθαρη ανάγνωση του έργου.

Το πρώτο στοιχείο το οποίο ήταν αρνητικό για την παράσταση είναι η επιλογή του χώρου. Μπορώ να αντιληφθώ ότι με την επιλογή της αίθουσας εκδηλώσεων του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ', θα μπορούσε να δημιουργηθεί η αντίφαση ανάμεσα σε έναν χώρο που εμπνέει ένα θρησκευτικό δέος (για πολλούς υπερβολική μεγαλοπρέπεια, δύναμη και εξουσία) και στην απόλυτη διαφθορά του κόσμου της Βιέννης του 16ου αιώνα, αλλά αυτή η αντίφαση κράτησε μόνο όσο περιμέναμε να ξεκινήσει η παράσταση. Η αίσθηση της πυκνότητας χάθηκε, όχι μόνο μέσα στην υπερβολικά μεγάλη αυτοσχέδια πλατεία, αλλά κυρίως μέσα από έναν υπερβολικά "απλωμένο" σκηνικό χώρο που δυσχέραινε την κίνηση των ηθοποιών και τη γρήγορη και "φυσική" εναλλαγή των πολυάριθμων σκηνών. Οι ηθοποιοί έτρεχαν ασταμάτητα, όχι τόσο λόγω της δράσης, όσο για να μπορέσουν να καλύψουν με τα βήματά τους τον αχανή σκηνικό χώρο. Το αποτέλεσμα ήταν να δίνεται διαρκώς το αίσθημα της ασυντόνιστης και ασυγχρόνιστης κίνησης, ιδιαίτερα στην εναλλαγή των σκηνών και στις πολυάριθμες εισόδους και εξόδους των ηθοποιών από τις, αχρείαστα πολλές, παρόδους. Ενώ η τοποθέτηση των ηθοποιών και του βεστιαρίου, πριν από την έναρξη της παράστασης, στο οπτικό πεδίο του θεατή, έδινε την εντύπωση ότι οι ρόλοι θα εναλλάσσονταν μέσα στον σκηνικό χώρο χωρίς να απαιτείται η ρεαλιστική αποχώρηση, αυτό δεν έγινε, με αποτέλεσμα η παράσταση να δίνει την αίσθηση της συρραφής, όπου ήταν έκδηλα η εναλλαγή κάθε σκηνής και το άγχος των ηθοποιών να προλάβουν να μπουν και να βγουν τη σωστή χρονική στιγμή. Ο χώρος ήταν επίσης ένα στοιχείο που επίδρασε αρνητικά στον ήχο, ενώ καθόρισε και τον σχεδιασμό του φωτισμού, ενός στοιχείου που θα έπρεπε να κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα έργο που παίζει διαρκώς ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, στο φανερό και το κρυφό, στο φως και το σκοτάδι. Ο χώρος ήταν, κατά κύριο λόγο, λουσμένος με φως (είτε από τους πολυτελείς πολυελαίους, είτε από τους ενοχλητικούς, για όσους θεατές ήταν απέναντι, προβολείς), εκθέτοντας αχρείαστα θεατές και ηθοποιούς και μεγεθύνοντας ακόμη περισσότερο τον σκηνικό χώρο.

Η σκηνοθεσία κινήθηκε σε μια αισθητική σύγχυση, ίσως επί τούτου, η οποία ήταν εμφανής τόσο στη μουσική και τα κοστούμια, όσο και στην ερμηνεία των ηθοποιών. Ήχοι ηλεκτρονικοί, λίγο punk, λίγο rock, λίγο Nick Cave και μια ρομαντική μπαλάντα ζωντανά εκτελεσμένη, αναμειγνύονται με μια Goth αισθητική με πολύ βινύλιο, leather, περούκες και επιτηδευμένα κιτς κοστούμια τα οποία υπογράμμιζαν, στην υπερβολή τους, τη διαφθορά των ηθών και τη δύναμη της εξουσίας· υπερβολή που τόνιζε και τη διαφορετικότητα της Ισαβέλλας με την απόλυτα ρεαλιστική και σεμνή αμφίεσή της.

Όπως όλα τα στοιχεία της παράστασης, έτσι και οι ηθοποιοί κινήθηκαν σε μια αντιφατική αισθητική: οι πολυπρόσωπες σκηνές και τα δευτερεύοντα πρόσωπα υιοθέτησαν, επιτυχώς, μια εξωστρεφή, σχεδόν εξπρεσιονιστική ερμηνεία, με τις δύο γυναίκες να ξεχωρίζουν σε ανδρικούς ρόλους (η Έλενα Καλλινίκου δίνει την κωμική νότα στον ρόλο του άσωτου Λεύκιου και η Πόπη Αβραάμ τον σοφό πολιτικό σύμβουλο Έσκαλο), ενώ οι σκηνές σύγκρουσης ανάμεσα στα κύρια πρόσωπα (Δούκας, Άγγελος, Κλαύδιος, Μαριάννα), κινήθηκαν σε μια ρεαλιστική αισθητική. Ξεχωρίζω την απόλυτα πειστική και αληθοφανή ερμηνεία της Μυρτούς Κουγιάλη στον ρόλο της αγνής Ισαβέλλας, τη γυναίκα-θύμα στην αδηφαγία των παθών του κοινωνικού της περίγυρου, όπως επίσης και τη συγκινητική ερμηνεία της Ελένης Μολέσκη στον ρόλο της αδικημένης, αλλά τυφλά ερωτευμένης Μαριάννας. Ο Φώτης Αποστολίδης ενσάρκωσε με μεγαλύτερη πειστικότητα τον μεταμφιεσμένο σε μοναχό Δούκα, ενώ ο Φώτης Καράλης ήταν πολύ πιο δυναμικός ως ο Άγγελος που υποκύπτει στο σαρκικό πάθος, παρά ως πρότυπο αφθαρσίας. Ο Ηρόδοτος Μιλτιάδους έδωσε μια λεπτή αίσθηση πικρού χιούμορ και ειρωνείας στον ερωτευμένο Κλαύδιο, ο οποίος είναι έτοιμος να θυσιάσει την παρθενία της αδελφής του για να αποφύγει τον θάνατο.

Η μετάφραση του Βάιου Λιαπή κατάφερε να αποδώσει την ποιητικότητα του λόγου του Σαίξπηρ, ιδιαίτερα στους μονολόγους των προσώπων, και να τη συνδυάσει με τη λαϊκότητα που απαιτείται στις πολυπρόσωπες σκηνές, οι οποίες έφερναν το κωμικό στοιχείο πιο κοντά στο σήμερα. Η ανανεωτική, ωστόσο, μετάφραση δεν αρκεί για μια νέα ανάγνωση του έργου. Η πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση που προτείνει η Μαγδαλένα Ζήρα, που τόσο εύστοχα αναλύεται στο πρόγραμμα, δεν μπόρεσε να περάσει στη σκηνή, τουλάχιστον ολοκληρωμένη. Θραύσματά της μόνο είδαμε να ζωντανεύουν, αλλά δεν αρκούσαν για μια νέα, ανανεωτική πρόταση πάνω σε ένα έργο που πολλάκις έχουμε δει και με σύγχρονα κοστούμια, και με έντονα σεξουαλική γλώσσα λόγου και σώματος και με ανάθεση ανδρικών ρόλων σε γυναίκες. Έχω την αίσθηση ότι η ουσία της ανάγνωσης αυτής δεν έγινε ξεκάθαρη και χάθηκε μέσα στην αισθητική πολυμορφία της, παραμένοντας παγιδευμένη κάπου ανάμεσα στο "φαίνεσθαι" και στο "είναι".