Γράφει ο Γκλεν Μικάλεφ*
Κάθε φορά που οι άνθρωποι συμμετέχουν στον πολιτισμό, εκτιμούν ιδιαίτερα την ελευθερία και αποδέχονται τις διαφορές. Και όπου αναπτύσσεται ένα ποικιλόμορφο πολιτιστικό τοπίο, ο λαϊκισμός και ο εξτρεμισμός στερούνται το γόνιμο έδαφός τους. Καθώς οι καλλιτέχνες της Ευρώπης αποτελούν τη δυνατότερη φωνή της δημοκρατίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο προωθούμε την πολιτιστική πυξίδα για την Ευρώπη, η οποία επιβεβαιώνει μια πεποίθηση: Ο πολιτισμός είναι η πρώτη γραμμή άμυνας της Ευρώπης.
Ανησυχητικές εκθέσεις εξακολουθούν να προκύπτουν σε ολόκληρη την Ευρώπη: Από αθέμιτες παρεμβάσεις που επηρεάζουν την ανεξαρτησία των πολιτιστικών ιδρυμάτων, τη χρήση των λεγόμενων νόμων περί ηθών έως τη λογοκρισία ή τον εκφοβισμό καλλιτεχνών, ακόμη και την αυτολογοκρισία.
Τα περιστατικά αυτά πρέπει να καταδικάζονται σαφώς και αποτελούν σαφή έκκληση για ανάληψη δράσης.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αρχίσει να δημοσιεύει περιοδικά «Έκθεση για την κατάσταση του πολιτισμού στην ΕΕ». Η έκθεση αυτή θα παρέχει πληροφορίες σχετικά με το ευρωπαϊκό πολιτιστικό τοπίο, αξιολογώντας την πρόοδο όσον αφορά την ανάπτυξη του πολιτιστικού και δημιουργικού οικοσυστήματος, συμπεριλαμβανομένης της ιδιαίτερης έμφασης στην καλλιτεχνική ελευθερία. Θα δημιουργήσουμε επίσης διαρθρωμένο διάλογο της ΕΕ με ενδιαφερόμενα μέρη του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα για να συζητήσουμε την έκθεση για την κατάσταση του πολιτισμού και την πρόοδο όσον αφορά την υλοποίηση των βασικών κατευθύνσεων της πολιτιστικής πυξίδας. Και προκειμένου να έχουμε μια τεκμηριωμένη έκθεση για την κατάσταση του πολιτισμού, θα δημιουργήσουμε έναν «κόμβο πολιτιστικών δεδομένων της ΕΕ» για τη συλλογή και την ανάλυση πολιτιστικών δεδομένων, την παρακολούθηση των τάσεων και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Επειδή γνωρίζουμε: ό,τι μπορεί να μετρηθεί, μπορεί και να βελτιωθεί.
Ο Ρομπέρ Σουμάν, ένας από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής μας Ένωσης, είχε γράψει ήδη πριν από δεκαετίες στο αριστούργημά του «Pour l’Europe»: «Η Ευρώπη, προτού καταστεί στρατιωτική συμμαχία ή οικονομική οντότητα, θα πρέπει να αποτελεί πολιτιστική κοινότητα με την πιο υψηλή έννοια του όρου».
Το 2025, 75 χρόνια μετά τη διακήρυξη Schuman, πιστεύω ακράδαντα ότι είναι καιρός να μετατραπεί το όραμα του Σουμάν σε δράση και να τεθεί ο πολιτισμός στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής της ΕΕ.
Η πολιτιστική πυξίδα για την Ευρώπη υλοποιεί το όραμα του Schuman και βασίζεται σε ένα σαφές όραμα: «Η Ευρώπη για τον πολιτισμό και ο πολιτισμός για την Ευρώπη». Επισημαίνει τέσσερις βασικές κατευθύνσεις, οι οποίες συνδέουν τον πολιτισμό με το μέλλον της Ευρώπης.
Η πρώτη βασική κατεύθυνση επικεντρώνεται στις ευρωπαϊκές αξίες και τα πολιτιστικά δικαιώματα, ώστε ο πολιτισμός να δημιουργεί και να εμπνέει χωρίς σύνορα.
Η δεύτερη κατεύθυνση περιστρέφεται γύρω από την ενδυνάμωση των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτιστικού τομέα και τη στήριξη των ανθρώπων, ώστε ο πολιτισμός στην Ευρώπη να εργάζεται για τους καλλιτέχνες του.
Η τρίτη κατεύθυνση βασίζεται στον πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά για τη δημιουργία μεγαλύτερης ανταγωνιστικότητας, ανθεκτικότητας και συνεκτικότητας, δίνοντας στους τομείς αυτούς τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν το δυναμικό τους ως κινητήριας δύναμης της καινοτομίας.
Η τέταρτη κατεύθυνση δείχνει τη μελλοντική πορεία για την προαγωγή των διεθνών πολιτιστικών και εταιρικών σχέσεων, διότι ο πολιτισμός συνδέει χώρες, ηπείρους και ανθρώπους.
Η πολιτιστική πυξίδα επισημαίνει αυτό που διατηρεί την Ευρώπη ανθρώπινη. Από τους ηθοποιούς έως τους αρχιτέκτονες, από τους μουσικούς έως τους επιμελητές μουσείων, από τους βιβλιοθηκονόμους έως τους εκδότες βιβλίων, οι άνθρωποι είναι αυτοί που δημιουργούν πολιτισμό. Δεν υπάρχει τέχνη και κουλτούρα χωρίς τους ανθρώπους. Αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά των πολιτιστικών τομέων της Ευρώπης και παράγουν προστιθέμενη αξία περίπου 199 δισ. ευρώ στις ευρωπαϊκές οικονομίες μας. Σχεδόν 8 εκατομμύρια άτομα συνεισφέρουν σε αυτόν τον τομέα, ο οποίος αντιπροσωπεύει περίπου το 4% του συνολικού εργατικού δυναμικού της ΕΕ. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, ο αριθμός αυτός είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης στον γεωργικό τομέα.
Ωστόσο, ο πολιτιστικός τομέας αντιμετωπίζει προκλήσεις, καθώς σχεδόν οι μισοί επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν κακές συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, πάνω από τα δύο τρίτα των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτιστικού τομέα που συμμετείχαν πρόσφατα στην έρευνα δήλωσαν ότι πρέπει να κάνουν περισσότερες από μία δουλειές για να τα βγάλουν πέρα.
Η κατάσταση αυτή πρέπει ν’ αλλάξει.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στην πολιτιστική πυξίδα προτείνω επίσης έναν Χάρτη Καλλιτεχνών της ΕΕ, με τον οποίο θα περιγράφονται οι θεμελιώδεις αρχές, οι κατευθυντήριες γραμμές και οι δεσμεύσεις για δίκαιες συνθήκες εργασίας στους τομείς, καθώς και για την αύξηση της συμμόρφωσης και της λογοδοσίας, ιδίως από τους αποδέκτες χρηματοδότησης της ΕΕ για τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός πρέπει να μπορεί να πληρώνει το ενοίκιο, καθώς το χειροκρότημα από μόνο του δεν αρκεί. Όσοι συμβάλλουν στον πολιτιστικό πλούτο της Ευρώπης αξίζουν αξιοπρέπεια.
Τέλος, οι καλλιτέχνες και οι επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι εκείνοι που δημιουργούν το αίσθημα ότι ανήκουμε από κοινού στην Ευρώπη και ότι έχουμε κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα: Εννέα στους δέκα Ευρωπαίους πολίτες δηλώνουν ότι ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για να αισθανθούν περισσότερο Ευρωπαίοι. Ως εκ τούτου, για μένα είναι σαφές: όταν κερδίζει ο πολιτισμός, η Ευρώπη κερδίζει.
*Ευρωπαίος επίτροπος Διαγενεακής Δικαιοσύνης, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού
