Σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν σήμερα περίπου 7.000 γλώσσες, ή αλλιώς 7.000 διαφορετικοί τρόποι για να μιλήσουμε και να αντιληφθούμε τον κόσμο. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να μιλήσουμε για τον θείο μας στα κινεζικά θα πρέπει να επιλέξουμε την κατάλληλη λέξη ανάμεσα σε αρκετές επιλογές ανάλογα με το αν ο θείος μας προέρχεται από την οικογένεια της μητέρας ή του πατέρα, αν είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος από τον γονιό μας, και αν συνδεόμαστε μαζί του εξ αίματος ή εξ αγχιστείας. Ή αν βρεθούμε στον Αμαζόνιο και θέλουμε να μιλήσουμε για τον θείο μας στη γλώσσα των Pirahã δεν θα μπορέσουμε να αναφερθούμε στο χρώμα των ρούχων του ή στο πόσα παιδιά έχει γιατί δεν έχουν λέξεις για χρώματα ή αριθμούς!

Οι επιστήμονες δέχονται ότι οι γλώσσες που μιλάμε, και κυρίως η μητρική μας γλώσσα, ασκούν σημαντική επίδραση στον εγκέφαλό μας. Και αυτό ξεκινά πριν από τη γέννησή μας ακόμα. Μέσα από έρευνες που έχουν γίνει σε νεογέννητα, γνωρίζουμε ότι το έμβρυο, τουλάχιστον από την 30ή εβδομάδα της κύησης, ακούει τα γλωσσικά ερεθίσματα στο περιβάλλον του, κυρίως από τη μητέρα του. Ξεκινά λοιπόν να μαθαίνει διάφορα στοιχεία της μητρικής του γλώσσας, και κυρίως τους ήχους και τον ρυθμό της. Με τη γέννησή τους τα βρέφη μπορούν να ξεχωρίσουν τη φωνή της μητέρας τους από τις φωνές άλλων γυναικών, τη μητρική τους γλώσσα από άλλες γλώσσες και μία ιστορία γνωστή που έχουν ακούσει ενώ ήταν στην κοιλιά της μαμάς.

Γνωρίζουμε επίσης ότι τα βρέφη έρχονται στον κόσμο έτοιμα να μάθουν οποιαδήποτε γλώσσα χρησιμοποιείται στο περιβάλλον τους: αντιλαμβάνονται ως διαφορετικούς δύο ήχους της γλώσσας τους, π.χ. τον ήχο κα από τον ήχο τα, αλλά και δύο ήχους που θεωρούνται διαφορετικοί σε άλλες γλώσσες αλλά ίδιοι στη μητρική τους. Για παράδειγμα, ένα βρέφος στην Ιαπωνία μπορεί να διακρίνει το λα από το ρα, ενώ οι ενήλικες ομιλητές της ιαπωνικής γλώσσας θεωρούν αυτούς τους δύο ήχους ίδιους! Αυτό επιτρέπει στα βρέφη να μάθουν οποιαδήποτε γλώσσα μιλιέται γύρω τους, επιλέγοντας τις γλωσσικές πληροφορίες που είναι σημαντικές στη μητρική τους γλώσσα. Μέχρι τα πρώτα τους γενέθλια έχουν ήδη ανακαλύψει τις σχετικές ηχητικές αντιθέσεις και πια δεν διακρίνουν τους διαφορετικούς ήχους άλλων γλωσσών. Έχοντας μάθει τους σημαντικούς ήχους, μπορούν να ξεκινήσουν να συνδέουν ακολουθίες ήχων, λέξεις δηλαδή, με αντικείμενα και ήδη από τους 6 μήνες τα βρέφη μπορούν να αναγνωρίσουν συνηθισμένες λέξεις, όπως χέρι, σκύλος ή μπανάνα!

Μέσα στον δεύτερο χρόνο ζωής η γλωσσική ανάπτυξη συνεχίζεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και περίπου στο τέλος του δεύτερου χρόνου τα περισσότερα βρέφη ξεκινούν να μιλάνε, παράγοντας στην αρχή μεμονωμένες λέξεις και γρήγορα ξεκινώντας τους συνδυασμούς λέξεων. Σύντομα δεν σταματούν να μιλάνε, και μέχρι τα 5 ή 6 χρόνια θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας! Και όλα αυτά χωρίς κανένα γλωσσικό μάθημα και καμία διδασκαλία γραμματικών κανόνων. Η πλούσια αυτή γλωσσική ανάπτυξη επηρεάζει τη δομή του εγκεφάλου των παιδιών και το παιδί «κουβαλά» τη μητρική του γλώσσα σε ολόκληρη τη ζωή του.

Στην εποχή μας όλο και περισσότερα παιδιά κατακτούν περισσότερες από μία γλώσσες είτε ως μητρικές είτε σε επίπεδο μητρικής. Η φετινή Ημέρα Μητρικής Γλώσσας, που γιορτάζεται διεθνώς την 21η Φεβρουαρίου, είναι αφιερωμένη από την UNESCO στην πολυγλωσσία και στην προστασία όλων των γλωσσών, και κυρίως των γλωσσικών μειονοτήτων. Ο σεβασμός στη μητρική γλώσσα, είτε τοπική είτε «εισαγόμενη», είτε επίσημη είτε διάλεκτο, συμβάλλει στην προώθηση της ισότητας τόσο στην κοινωνία όσο και στην εκπαίδευση. Η αποδοχή της μητρικής γλώσσας και η συμπερίληψή της στις διάφορες εκφάνσεις της ζωής του ατόμου προωθούν ουσιαστικά την κοινωνική και πολιτισμική δικαιοσύνη σε έναν κόσμο όπου το 40% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση σε γλώσσα που να μπορεί να κατανοήσει ή να μιλήσει.

*Λουκία Ταξιτάρη, ψυχογλωσσολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Ινστιτούτο Υπολογιστικής Γλωσσολογίας, CNR, Pisa