Πριν από μερικά χρόνια μία Κενυάτισσα φοιτήτριά μου παρουσίασε τον ρόλο της γυναίκας στην κενυάτικη φυλή Κικούγιου. Ξεκίνησε δείχνοντας τη φωτογραφία μίας νεαρής μητέρας, η οποία κρατούσε στοργικά το μωρό της, λέγοντας στο ακροατήριο: «Η Αν είναι σαν τη στρουθοκάμηλο. Και γι' αυτό τη σέβουν όλους.» (Η Αν είναι σαν στρουθοκάμηλος. Και γι' αυτό τη σέβονται όλοι). Και λίγα λεπτά αργότερα μάθαμε πως όταν γεννηθεί ένα παιδί Κικούγιου, η γυναίκα που έχει βοηθήσει την έγκυο στον τοκετό βγαίνει έξω από την καλύβα και αναφωνεί ariririri. Αυτό συνεπάγεται πως το νεογέννητο είναι κορίτσι. Και τότε αρχίζει η διαδικασία της προσφοράς προίκας από τους υποψήφιους γαμπρούς, που είναι συγκεντρωμένοι έξω από την καλύβα. Όποιος δώσει τη μεγαλύτερη προίκα (κατσίκες, αγελάδες ή/και χρήματα) τελεί την πρώτη πράξη του γάμου με... το νεογέννητο κοριτσάκι. Ο γάμος ολοκληρώνεται όταν η κοπέλα γίνει 12 ετών (καμιά φορά και νωρίτερα), οπότε αποχωρίζεται τη μητέρα της και μετοικεί στο σπίτι του άνδρα της. Σύντομα θα γίνει μητέρα και θα ζει με τον σύζυγό της και -πιθανότατα- τις άλλες γυναίκες του και τα παιδιά τους. Αυτά συμβαίνουν στις περιοχές όπου τηρούνται αυστηρά τα πατροπαράδοτα έθιμα.

Η φοιτήτριά μου συνέχισε την παρουσίασή της, αναδεικνύοντας τον ρόλο του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου στην εκμάθηση μιας γλώσσας.

Δεν θα αναφέρω πολλά. Μόνο τα εξής: Δεν βλέπουν όλα τα μάτια το ίδιο πράγμα... άλλοι το λένε «υποκειμενικές αναπαραστάσεις του φυσικού και κοινωνικού κόσμου», άλλοι το λένε «ρεπερτόρια πόρων» τζ' άλλοι άλλως πώς.

Η εθνογραφία και η μελέτη της μεταγλώσσας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες και αποκαλύπτουν τρόπους θέασης και βίωσης του κόσμου. Η γλώσσα καθρεφτίζει τον τρόπο με τον οποίο «διαβάζουμε», περιγράφουμε και αξιολογούμε τον κόσμο. Γι' αυτό, η διδασκαλία και η εκμάθηση μιας γλώσσας ως δεύτερης απαιτεί λειτουργική αξιοποίηση του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου των αλλοδαπών μανθανόντων/μανθανουσών και όχι διαγραφή του.

Έτσι, τα παρακάτω (μεταξύ πολλών άλλων) δεν αποτελούσαν εμπόδιο στα μαθήματά μας, δεν γίνονταν αιτία για παρανοήσεις και παρεξηγήσεις μεταξύ των Κενυατών/ισσών φοιτητών/τριών μου και των φυσικών ομιλητών/τριών της ελληνοκυπριακής.

Παραθέτω κάποιες απορίες που συγκέντρωνα στα τετράδιά μου και δίπλα οι απαντήσεις, που αναδύθηκαν στα μαθήματά μας:

• Γιατί χρησιμοποιούν «ακατάλληλες» για την περίσταση ελληνικές λέξεις; > Στους Κικούγιου η φράση «γλυκιά μου πατάτα» εκφωνείται ως κάτι πολύ θετικό για τον/τη σύντροφο ή το παιδί (στο μυαλό μου έρχεται το κυπριακό «πάλε είπες την πατάταν σου!»).


• Γιατί η φράση «Η Αν είναι σαν στρουθοκάμηλος» θεωρείται πολύ τιμητική; > Οι άνθρωποι εκεί πρωτίστως παρατηρούν στη στρουθοκάμηλο την προστατευτική συμπεριφορά της προς τους νεοσσούς της. «Εμείς» φτιάξαμε τον «στρουθοκαμηλισμό», στη βάση ενός μύθου, ότι δηλαδή η στρουθοκάμηλος κρύβει το κεφάλι της στη γη, νομίζοντας ότι κρύβεται από τα σαρκοβόρα ζώα.


• Γιατί όταν του μιλώ θωρεί αλλού; > Στο σχολείο στο οποίο φοιτούσε απαγορευόταν να κοιτάζει στα μάτια τον/την εκπαιδευτικό. Αυτό θεωρούνταν αγένεια.


• Γιατί δεν κάνει ποτέ απορίες; Νομίζει πως τα ξέρει όλα. > Στο σχολείο του απαγορευόταν να διακόψει τον/τη δάσκαλο/α. Έπρεπε να κρατήσει τις απορίες του στο τέλος της διάλεξης.


• Αυτοί/ές οι φοιτητές/τριες υποτιμούν τα κυπριακά και θέλουν να μαθαίνουν μόνο ελληνικά. > Στο σχολείο τους, όταν ένα παιδί μιλούσε τη διάλεκτο (και όχι τα σουαχίλι), ο/η εκπαιδευτικός τού περνούσε μία ταμπέλα στον λαιμό, που έγραφε «I spoke my mother tongue». Αν δεν μιλούσε καλά αγγλικά, η ταμπέλα έγραφε «I spoke broken English». Και τη φορούσε μέχρι να πάρει άλλος/η σειρά...

Το επόμενο εξάμηνο, θα δείξω στους φοιτητές και στις φοιτήτριές μου μία φωτογραφία μου με τα παιδιά μου. Πόσο τιμητικό θα είναι αν ακούσω ότι είμαι κι εγώ -σαν την Αν- στρουθοκάμηλος! (Και μετά, βέβαια, θα αναλύσουμε τι σημαίνει αυτό στο κυπριακό πλαίσιο).

Φωτεινή Ευθυμίου, Φιλόλογος-γλωσσολόγος, PhD (c)

ΕΙΚΟΝΑ: Λίσα Μιλρόυ, «Στρουθοκάμηλοι», 1997, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης TATE, Λονδίνο