Η αγγλική είναι σήμερα η δημοφιλέστερη ξένη γλώσσα στις περισσότερες χώρες του κόσμου και αυτό την καθιστά την παγκόσμια lingua franca της εποχής μας (Crystal & Potter 2020) - lingua franca είναι μία γλώσσα που χρησιμοποιείται ως κοινή γλώσσα συνεννόησης ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν μιλούν την ίδια (μητρική) γλώσσα. Επίσης, είναι επίσημη γλώσσα σε περισσότερες από 50 χώρες παγκοσμίως. Πολλοί πιστεύουν ότι η Κύπρος είναι μία από αυτές.

Είναι γεγονός ότι το γλωσσικό τοπίο της ελεύθερης Κύπρου δεν περιγράφεται από το Άρθρο 3, Παράγραφος 1 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας: «Αι επίσημοι γλώσσαι της Δημοκρατίας είναι η ελληνική και η τουρκική». Αυτός είναι ενδεχομένως ένας από τους λόγους που αρκετοί Ελληνοκύπριοι, όταν ερωτηθούν ποιες είναι οι επίσημες γλώσσες του κράτους μας, δίνουν μία από τις παρακάτω απαντήσεις:

1. Ελληνικά και αγγλικά.


2. Ελληνικά, αγγλικά και τουρκικά.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο πολλοί έχουν αυτή την εντύπωση είναι το γεγονός ότι η Κύπρος υπήρξε βρετανική αποικία. Και ενώ σε κάποιες άλλες πρώην αποικίες (π.χ. Μάλτα) η αγγλική είναι επίσημη γλώσσα, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι τα αγγλικά είναι μία γλώσσα με μεγάλο κύρος στο νησί και ομιλείται από ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του. Είναι η δημοφιλέστερη ξένη γλώσσα και διδάσκεται στα δημόσια σχολεία από την πρώτη τάξη του δημοτικού. Υπάρχουν επίσης πολλά ιδιωτικά σχολεία με γλώσσα διδασκαλίας τα αγγλικά, ενώ είναι η κύρια γλώσσα διδασκαλίας των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Επιπρόσθετα, ένας σημαντικός αριθμός φοιτητών/τριών σπουδάζει σε αγγλόφωνα ιδρύματα στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, το 2011 το 1/5 των νέων μας επέλεξε το ΗΒ για τις σπουδές του. Φυσικά, μετά την έξοδο του ΗΒ από την ΕΕ, οι αναλογίες αυτές αναμένεται να αλλάξουν, αφού η αύξηση στα δίδακτρα είναι ουσιώδης έως δυσβάστακτη. Τέλος, η αγγλική είναι η γλώσσα εργασίας αρκετών εταιρειών του ιδιωτικού τομέα και η κύρια γλώσσα επικοινωνίας με τουρίστες και ξένους υπηκόους.

Κατά καιρούς ο ισχυρισμός ότι πολλοί Ελληνοκύπριοι χρησιμοποιούν πολλές αγγλικές λέξεις και φράσεις στον λόγο τους αποτέλεσε θέμα έντονης συζήτησης. Σε ποιο βαθμό αληθεύει αυτό; Για να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός μεταξύ των (καθιερωμένων) δανείων και της χρήσης της αγγλικής σε μορφή εναλλαγής γλωσσικού κώδικα. Και τα δύο αυτά φαινόμενα ορίζονται πιο κάτω.

Γλωσσικά δάνεια είναι λέξεις ή φράσεις ξένης γλώσσας που εισέρχονται σε μια άλλη γλώσσα και υιοθετούνται σε αυτήν. Υπάρχουν δάνεια από την αγγλική στην κυπριακή ελληνική; Φυσικά και υπάρχουν (π.χ. πάρκινγκ, χάιγουεϊ, ράνταπαουτ, τάσπιν κ.ά.). Πολλά από αυτά συνυπάρχουν με άλλες συνώνυμες λέξεις (κυρίως ελληνικής προέλευσης) και κάποια, όπως το τάσπιν, τείνουν να εξαφανιστούν από την ομιλία μας. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι, ενώ τα δάνεια από τα αγγλικά είναι τα πιο πρόσφατα και πολλοί δίνουμε σημασία μόνο σε αυτά, η γλώσσα από την οποία δανειστήκαμε τις περισσότερες λέξεις είναι η τουρκική.

Με τον όρο «εναλλαγή γλωσσικού κώδικα» αναφερόμαστε στη χρήση στοιχείων από δύο ή περισσότερες γλωσσικές ποικιλίες σε μία συνομιλία. Αυτή η πρακτική χαρακτηρίζει πολύγλωσσους ανθρώπους και απαντάται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Σε μία έρευνα που ολοκληρώθηκε το 2015 εξετάστηκε αυτό το φαινόμενο με δεδομένα από 112 Ελληνοκύπριους ηλικίας 10-55 ετών. Εξετάστηκαν 36 ηχογραφήσεις συνομιλιών που έγιναν μεταξύ φίλων και γνωστών. Για να διερευνηθεί κατά πόσο οι Ελληνοκύπριοι όντως χρησιμοποιούν πολλές αγγλικές λέξεις, έγινε η σχετική καταμέτρηση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, ο μέσος όρος του ποσοστού χρήσης αγγλικών λέξεων ανά συμμετέχοντα ήταν 2,7%, ενώ η διάμεσος ήταν μόλις 1,4%! Με άλλα λόγια, τα δεδομένα δείχνουν ότι δεν γίνεται χρήση αγγλικών στον λόγο των Ελληνοκυπρίων σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση στο δείγμα υπήρχαν 9 ακραίες τιμές, δηλαδή άτομα που συμπεριφέρονται διαφορετικά από τους υπόλοιπους. Αυτά τα άτομα ήταν κυρίως άτομα που σπούδασαν ή/και δούλεψαν στην Αγγλία. Και για να αποφύγουμε τυχόν γενικεύσεις, ενώ σε όσους καταμετρήθηκαν ακραίες τιμές είχαν αυτό το χαρακτηριστικό, όσοι είχαν αυτό το χαρακτηριστικό δεν παρουσίασαν, κατ' ανάγκη, ακραίες τιμές.

Ανακεφαλαιώνοντας, η αγγλική δεν είναι επίσημη γλώσσα της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά μία γλώσσα με μεγάλο κύρος και η δημοφιλέστερη ξένη γλώσσα στο νησί. Η κυπριακή ελληνική έχει δανειστεί πολλές λέξεις από τα αγγλικά, αλλά πολύ λιγότερες από όσες έχει δανειστεί από άλλες γλώσσες. Τέλος, η αντίληψη ότι πολλοί Ελληνοκύπριοι χρησιμοποιούν πολλές αγγλικές λέξεις και φράσεις στον λόγο τους δεν ισχύει, ίσως με κάποιες εξαιρέσεις.

Κωνσταντίνα Φωτίου, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Κύπρου