Πριν λίγες μέρες λάβαμε πρόσκληση για μια εκδήλωση με τίτλο «Μνήμες κατεχόμενης γης», που θα πραγματοποιηθεί στις 14 Νοεμβρίου 2025. Συνδιοργανωτές: η Ένωση Δήμων Κύπρου, η Επιτροπή Κατεχόμενων Δήμων και Κοινοτήτων, το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, το Υφυπουργείο Πολιτισμού και το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Με τις ευλογίες όλων των επίσημων φορέων, δηλαδή.
Η εκδήλωση αυτή εντάσσεται στις καθιερωμένες «εκδηλώσεις μνήμης» για την καταδίκη της ανακήρυξης του ψευδοκράτους το 1983. Και βεβαίως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το γεγονός εκείνο αξίζει κάθε χρόνο να καταδικάζεται με σαφή και δυναμικό τρόπο. Όμως δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε κάτι: ύστερα από σαράντα δύο χρόνια, αυτό είναι το μόνο που φαίνεται να οργανώνεται. Η πλειονότητα -αν όχι το σύνολο- των δράσεων των κατεχόμενων δήμων εξαντλείται σε εκδηλώσεις μνήμης. Είναι ελάχιστες εκείνες που μεταφράζονται σε πράξη, συνεργασία, πίεση ή δημιουργική παρέμβαση.
Κι όμως, όταν έγιναν τα γεγονότα, τέτοιες εκδηλώσεις είχαν νόημα και ρόλο: ήταν έκφραση άμεσης λαϊκής αντίδρασης, ένας τρόπος να ακουστεί η φωνή των εκτοπισμένων, να αποτραπεί η διεθνής αναγνώριση. Και τότε, όντως, λειτούργησαν: το ψευδοκράτος δεν έχει αναγνωριστεί μέχρι σήμερα από κανένα κράτος πέρα από την Τουρκία -αποτέλεσμα και της αποφασιστικής στάσης της κυπριακής κοινωνίας εκείνης της περιόδου, που μπόρεσε να ενώσει τη φωνή της με τη διεθνή κοινότητα.
Σήμερα, όμως, η μνήμη έχει γίνει ρουτίνα. Κάθε χρόνο οι ίδιες λέξεις, οι ίδιες φωτογραφίες, οι ίδιες καταθέσεις στεφάνων. Όλα σωστά και αξιοπρεπή -αλλά χωρίς αντίκτυπο. Η μνήμη δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν έχουμε ανάγκη να μας υπενθυμίζουν τι χάσαμε· το ξέρουμε, το κουβαλάμε μέσα μας. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι πράξη με ουσία: συντονισμένες πρωτοβουλίες που να υπερβαίνουν τα σύνορα, συνεργασίες με ευρωπαϊκές πόλεις, διεθνή πολιτιστικά προγράμματα, νέες μορφές πίεσης και διαλόγου που να δείχνουν ότι η Κύπρος παραμένει μια ανολοκλήρωτη υπόθεση και όχι ένα ξεχασμένο κεφάλαιο που προσπαθούμε να το ζωντανέψουμε με εκδηλώσεις.
Τι θα μπορούσε να σημαίνει «πράξη με ουσία»; Για παράδειγμα, μόνιμα δίκτυα αδελφοποίησης με μεγάλους ευρωπαϊκούς δήμους, κοινές καμπάνιες σε πολιτιστικά φεστιβάλ και μουσεία, θεσμική παρουσία σε fora της ΕΕ, πιλοτικά προγράμματα ανταλλαγών νέων αλλά και νομικές–διπλωματικές πρωτοβουλίες που επαναφέρουν συγκεκριμένα ζητήματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στον ΟΗΕ. Πράγματα που δεν φωτογραφίζονται εύκολα αλλά παράγουν αποτέλεσμα: σχέσεις, επιρροή, δέσμευση.
Η μνήμη είναι ιερή αλλά όταν γίνεται τελετουργία καταντά βολική. Κι όσο μένουμε σε εκδηλώσεις που απλώς επιβεβαιώνουν τη λύπη μας τόσο διαιωνίζεται η ακινησία. Δεν αρκεί πια να θυμόμαστε -οφείλουμε να αντιδρούμε δυναμικά, με σχέδιο, συνέπεια και διάρκεια. Μόνο έτσι η μνήμη παύει να είναι άσκηση νοσταλγίας και γίνεται ενέργεια που αλλάζει τον κόσμο γύρω μας.
*Συγγραφέας
