Εγκαινιάστηκε η πολυσυζητημένη συλλογή του Αμερικανού συλλέκτη Λεονάρντ Στερν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης «The Met». Συγκεκριμένα, η έκθεση αποτελεί μέρος του μνημονίου συμφωνίας που σύναψε, τον Νοέμβριο του 2022, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Ελλάδος, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (The Met), ο Λέοναρντ Στερν και το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού (Haci) - μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο που εδρεύει στο Ντελαγουέρ των ΗΠΑ στο οποίο δώρισε τη συλλογή του ο συλλέκτης με ξεχωριστή σύμβαση.

Πρόκειται για μία σπάνια συλλογή με 161 πρωτοκυκλαδικές αρχαιότητες, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μοναδικά κυκλαδικά ειδώλια, τα οποία θα φιλοξενούνται για τα επόμενα 25 χρόνια στην πρώτη μεγάλη αίθουσα του «Met», η οποία αποτελεί και την πρώτη ολοκληρωμένη έκθεση του συνόλου της συλλογής. Η έκθεση φέρει τον τίτλο «Ελληνική Δημοκρατία - Υπουργείο Πολιτισμού. Δάνειο Κυκλαδικής Τέχνης στο ΜΕΤ» και περιλαμβάνει ορισμένες πρώιμες μορφές της Νεολιθικής περιόδου, καθώς και μείζονες τύπους κυκλαδικών ειδωλίων (βιολόσχημα, Πλαστηρά, υβριδικά, Λούρου, προκανονικά και κανονικά με παραλλαγές όπως τύπου Καψάλων, Πρώιμα και όψιμα Σπεδού, Δωκαθισμάτων και Κουμάσας), μεγάλου μεγέθους μαρμάρινα ειδώλια αλλά και σπάνιους τύπους, όπως διπλά ειδώλια του τύπου πρώιμου Σπεδού, καθώς και μεταλλικά αντικείμενα, όπως μία μεγάλη μπρούτζινη αξίνη και ένα ζεύγος βραχιολιών. Τα ειδώλια κυμαίνονται από μικρογραφικά έως το μεγάλο άγαλμα γυναίκας, το οποίο είναι ένα από τα ελάχιστα έργα κυκλαδικής μνημειακής γλυπτικής που συγκρίνεται με τα αντίστοιχα που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Μεταξύ άλλων εκτίθενται και μερικά πήλινα αγγεία όπως ένα τηγανόσχημο σκεύος, και πολλά ακέραια μαρμάρινα αγγεία, όπως φιάλες, λεκάνες, κύπελλα, παλέτες και οι χαρακτηριστικές «καντήλες» αλλά και μία μοναδική πυξίδα από χλωριτικό σχιστόλιθο, της ιδίας περιόδου.

Σημειώνεται ότι, για τα εκθέματα βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη η μελέτη για την επιστημονική δημοσίευση όλων των κυκλαδικών έργων της συλλογής Λέοναρντ Ν. Στερν στον ιστότοπο του Μητροπολιτικού Μουσείου, με πλήρη επιστημονική περιγραφή και τεκμηρίωση, που περιλαμβάνει τεχνική ανάλυση και τεκμηρίωση της προέλευσης και του ιστορικού απόκτησης κάθε έργου. Η έρευνα για τη διαδικτυακή δημοσίευση της συλλογής πραγματοποιείται από μέλη του Τμήματος Ελληνικής και Ρωμαϊκής Τέχνης, του Τμήματος Συντήρησης Έργων και του Τμήματος Επιστημονικής Έρευνας του Μητροπολιτικού Μουσείου, με τη συνεργασία επιστημόνων του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Σχετική έντυπη έκδοση από το Τμήμα Ελληνικής και Ρωμαϊκής Τέχνης του Μητροπολιτικού Μουσείου θα είναι επίσης σύντομα διαθέσιμη.

Amir Hamja/The New York Times

Χρονικό

Τα σπάνια κομμάτια συλλέχθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από τον Λέοναρντ Στερν, ο οποίος ως έφηβος ενθουσιάστηκε από την κυκλαδίτικη τέχνη στο «Met». Η ιστορία του επαναπατρισμού, όμως, αρχίζει όταν ο ίδιος πριν λίγα χρόνια προσέγγισε το Μητροπολιτικό Μουσείο για να δωρίσει τη συλλογή του, το οποίο ακολούθως ενημέρωσε τις ελληνικές αρχές, ρωτώντας αν η Ελληνική Δημοκρατία έχει εις γνώση τη συγκεκριμένη συλλογή. Στη συνέχεια, ιδρύθηκε ένας ενδιάμεσος φορέας, το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντέλαγουερ, στο οποίο ο συλλέκτης τελικά, μετά από δύο χρόνια, πείστηκε και δώρισε τη συλλογή του με τα φορολογικά οφέλη που προβλέπει η αμερικανική νομοθεσία.

Τον Νοέμβριο του 2022, οι φορείς σύναψαν μνημόνιο συνεργασίας, το οποίο προέβλεπε την επιστροφή ενός πρώτου δείγματος, 15 αρχαιοτήτων, στην Αθήνα για μια έκθεση που εγκαινιάστηκε τον ίδιο μήνα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου φιλοξενήθηκαν για έναν χρόνο. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής, όμως, το οποίο αγγίζει περίπου τις 161 πρωτοκυκλαδικές αρχαιότητες θα φιλοξενείται από φέτος στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης για τα επόμενα 25 χρόνια, μεγαλύτερου μέρους της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης με την αναγραφή σε κάθε ένα από αυτά ότι ανήκουν στην Ελληνική Δημοκρατία και με ισχυρή την ένδειξη «δάνειο». Η συμφωνία, πρέπει να πούμε ότι, προβλέπει και πιθανή παράταση του δανείου για 25 επιπλέον χρόνια, με μερική και επιλεγμένη περιοδική επιστροφή αρχαιοτήτων στην Ελλάδα.

Σημειώνεται δε, ότι κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες και οικογένειες σχετικά με τη συλλογή και θα πραγματοποιηθεί και ένα επιστημονικό συμπόσιο με θέμα την κυκλαδική τέχνη. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του μνημονίου συνεργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού, του Μητροπολιτικού Μουσείου και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, προβλέπεται μία μακροχρόνια επιστημονική συνεργασία μεταξύ των τριών φορέων με σκοπό τη μελέτη του Κυκλαδικού Πολιτισμού, η οποία περιλαμβάνει σημαντικές ερευνητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, καθώς και δράσεις για μελέτη και προβολή του εμβληματικού πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, όπως υποτροφίες σε Έλληνες επιστήμονες. Πιο συγκεκριμένα, θεσμοθετείται το πρόγραμμα φιλοξενίας «Cycladic Art Residency Program», μία υποτροφία που απευθύνεται σε Έλληνες αρχαιολόγους και ειδικούς ερευνητές οι οποίοι επιθυμούν να εργαστούν για τέσσερεις έως έξι μήνες πάνω στη μελέτη και την έρευνα των πρωτοκυκλαδικών αρχαιοτήτων της συλλογής Λέοναρντ Ν. Στερν, σε συνεργασία με το Τμήμα Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του «Met». Το πρώτο πρόγραμμα φιλοξενίας αναμένεται να προκηρυχθεί σύντομα και να ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο του 2024, στο οποίο θα διοργανωθεί και διεθνές αρχαιολογικό συμπόσιο, για να εξεταστούν και θέματα προέλευσης και αυθεντικότητας των κυκλαδικών ειδωλίων που δεν προέρχονται από ανασκαφικές έρευνες. Τέλος, η συμφωνία περιλαμβάνει και την ίδρυση και λειτουργία, από το 2026, Κέντρου Μελέτης του Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο.