Η έκθεση «Αναζητώντας Ρίζες», που πραγματοποιείται στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας NiMAC, συγκεντρώνει δεκαοκτώ καλλιτέχνες που γεννήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1990, οι οποίοι εξερευνούν την έννοια της διαμόρφωσης ταυτότητας, εν μέσω μιας κρίσης ταυτότητας που επικρατεί τόσο στην Κύπρο, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Οι καλλιτέχνες, οι οποίοι επιλέχθηκαν μετά από ανοικτή πρόσκληση, διερευνούν, ανάμεσα σε άλλα ζητήματα, τον ρόλο των πολιτιστικών ριζών, της παράδοσης και της κληρονομιάς στην ανάπτυξη και τη διαχείριση της ταυτότητας, τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα δομεί την κάθε εξατομικευμένη υπόσταση και τον βαθμό στον οποίο η «κυπριακότητα», ή το ανήκειν σε μια πολιτισμική/εθνική ταυτότητα, επηρεάζει τον αυτοπροσδιορισμό μας. Μιλήσαμε με την 24χρονη θεωρητικό τέχνης Ιουλίτα Τουμαζή που ανέλαβε την επιμέλεια της έκθεσης.

Πώς προσέγγισες την επιμέλεια της συγκεκριμένης έκθεσης;

Πρέπει να πω ότι η θέση του επιμελητή πάντα με προβλημάτιζε. Αναρωτιόμουν ποιος ακριβώς θα πρέπει να είναι ο ρόλος του, όχι μόνο σε σχέση με τη θεματική της έκθεσης και το στήσιμό της, το οποίο θα επηρεάσει τον φακό από τον οποίο οι θεατές θα διαβάσουν τα έργα, αλλά και σε σχέση με το γράψιμο των κειμένων για τα συγκεκριμένα έργα. Δρα σαν διαμεσολαβητής μεταξύ του έργου και του κοινού, ή μήπως δεν πρέπει να υπάρχει διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο, αφού ο καλλιτέχνης διοχετεύει στο έργο του ό,τι θεωρεί σημαντικό, ενώ τα υπόλοιπα εναπόκεινται στον καθένα μας για το πώς θα τα αντιληφθούμε ή θα τα ερμηνεύσουμε; Ενώ αυτή η απάντηση μπορεί να ακουστεί επαρκής, πιστεύω ότι υπάρχει ένα μεγάλο ρίσκο να γίνει η τέχνη ελιτίστικη, κατανοητή μόνο από τα λίγα άτομα που ασχολούνται με τον τομέα. Άρα κατέληξα ότι θεωρώ σημαντικό μέσω των κειμένων του καταλόγου να υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες για τη διαδικασία δημιουργίας των καλλιτεχνών, αλλά και θεωρίες και θεωρητικοί για διάφορα θέματα σε σχέση με την ταυτότητα τα οποία βάζουν σε ένα πλαίσιο τα έργα, έτσι ώστε αν κάποιος δεν είναι εξοικειωμένος με αυτές, να έχει την ευκαιρία να τις ψάξει και η έκθεση να γίνει έναυσμα για καινούργια γνωστικά μονοπάτια. Επίσης παρατηρώ πως ο ρόλος της γραφής δεν είναι μόνο δικός μου προβληματισμός, αλλά και κάποιων καλλιτεχνών οι οποίοι ενώνουν τον ποιητικό λόγο με εικαστικά στοιχεία. Συμβολικά, ο κατάλογος της έκθεσης κλείνει με ένα πανέμορφο ποίημα του Στέλιου Καπνίση, προτείνοντας μια αναθεώρηση της σχέσης ποίησης, θεωρίας και εικαστικών τεχνών, και το πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε το θέμα της ταυτότητας.

Η Ιουλίτα Τουμαζή στo χώρο της έκθεσης

Πώς ανταποκρίθηκαν οι καλλιτέχνες στο θέμα της ανοιχτής πρόσκλησης;

Ο κάθε καλλιτέχνης δημιούργησε με πολύ διαφορετικές μεθόδους, πρακτικές και θεωρίες. Χρησιμοποίησαν ποικίλα μέσα, όπως η ζωγραφική, η κεραμική, η χαρακτική, το κολλάζ, το βίντεο, οι εγκαταστάσεις, η φωτογραφία, ή η performance. Είναι πολύ σημαντικό το πόσο διαφορετικά βλέπει ο καθένας το θέμα της ταυτότητας γενικά, και της κυπριακής ταυτότητας συγκεκριμένα, το οποίο αποδεικνύει το πόσο ρευστές, υποκειμενικές, πολυδιάστατες και μεταβαλλόμενες είναι οι ταυτότητές μας. Ενώ κάποιοι από τους καλλιτέχνες παίζουν με σύμβολα και τεχνικές που ανέσυραν από τις καταδύσεις τους στην πολιτιστική παράδοση της Κύπρου, με τα οποία πειραματίζονται, και τα οποία αναδιαμορφώνουν και αναδιαπραγματεύονται, άλλοι ασχολούνται με τον ρόλο της γλώσσας μας, τον ρόλο της γης μας, του σπιτιού μας ή των social media στο πώς αυτοπροσδιοριζόμαστε. Η φωνή της Κύπρου δεν είναι μόνο η ελληνοκυπριακή, και αυτό φαίνεται μέσα από την έκθεση, αφού συμμετέχουν και καλλιτέχνες μεικτής υπηκοότητας, καλλιτέχνες που γεννήθηκαν και ζουν στο εξωτερικό αλλά έχουν παππούδες Κύπριους όπως ο Ed Compson και η Serena Maria Dicks, η Κατερίνα Παΐση που γεννήθηκε στην Κίνα και μετανάστευσε στην Κύπρο και η Τουρκοκύπρια Dize Kükrer.

Όπως είπε η Judith Butler, «η αποδόμηση της ταυτότητας δεν σημαίνει την αποδόμηση της πολιτικής, αλλά́ μάλλον την καθιέρωση ως πολιτικών των ίδιων των όρων μέσα από́ τους οποίους αρθρώνεται η ταυτότητα». Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται εικαστικά η ταυτότητα της νέας γενιάς, είτε αυτός προέρχεται από μια πολύ προσωπική εμπειρία, είτε είναι μια πιο ευθεία απάντηση στα σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, είτε συνδέεται με στοιχεία του παρελθόντος, πάντα υποδεικνύει μια πολιτική δήλωση, που σε αυτή την έκθεση σηματοδοτεί την ανάγκη επαναπροσδιορισμού μακριά από εθνικιστικά πλαίσια.

Τι ξεχωρίζει τη δική σας γενιά καλλιτεχνών σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές στην Κύπρο;

Νομίζω πως η γενιά του '90 πρόλαβε να διαμορφωθεί από πιο νεαρή ηλικία μέσα από το internet, καθώς και από το άνοιγμα τον οδοφραγμάτων και έτσι έχει μια πιο ανοιχτή και ρευστή αντίληψη της ταυτότητάς της. Όταν μεγαλώνεις έχοντας πρόσβαση διαδικτυακά σε όλο τον κόσμο, όπως και σε όλο το νησί σου σε αντίθεση με προηγούμενες γενιές, σίγουρα είσαι πιο ελεύθερος να ανακαλύψεις περαιτέρω στοιχεία της ταυτότητάς σου, πέρα από τα εθνικιστικά που μαθαίνεις στα σχολεία. Μου αρέσει η έννοια του Ζeitgeist (το πνεύμα του καιρού μας), χωρίς και αυτή πάλι να μπορεί να χρησιμοποιηθεί απόλυτα. Εξάλλου το πότε αρχίζει και το πότε τελειώνει μια γενιά είναι στην ουσία αυθαίρετες κατηγοριοποιήσεις και δεν θέλω να μιλήσω για κάτι τέτοιο, ειδικά αφού δεν πιστεύω ότι άτομα που γεννήθηκαν σε προηγούμενες δεκαετίες δεν συμμερίζονται κοινές απόψεις με τη δική μας. Όμως, όπως έδειξαν και τα πρόσφατα γεγονότα με τις διαδηλώσεις, φαίνεται ότι το Ζeitgeist της νέας γενιάς περιέχει σε μεγάλο βαθμό κάποια πολύ δυναμικά και ελπιδοφόρα χαρακτηριστικά. Ακούει για τη διαφθορά, «χρυσά» διαβατήρια, πολιτικές διχοτόμησης, αρχιεπισκόπους/επιχειρηματίες, σεξουαλικές παρενοχλήσεις που συγκαλύπτονταν, αλλά δεν θυμώνει απλά, δεν σιωπά, αντιθέτως μαθαίνει να βγαίνει στους δρόμους και να φωνάζει, να διεκδικεί. Αυτό το στοιχείο δεν μπορεί να μην αντικατοπτρίζεται και στη τέχνη, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό το ότι το NiMAC [Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη] έδωσε την πλατφόρμα στη νέα γενιά για να εκφραστεί και να αποδείξει ακόμα μια φορά ότι η φωνή της είναι όμορφη, είναι δυνατή και πρέπει να ακουστεί, αφού αναλύει και ανασυνθέτει τα πιο καίρια ζητήματα για το μέλλον της κοινωνίας μας, όπως αυτό της ταυτότητας, απορρίπτοντας παρελθοντικά τοξικά στοιχεία.

Γιατί «Αναζητώντας Ρίζες»; Είναι αναγκαία η αναζήτησή τους όταν οι πολιτιστικές ταυτότητες είναι κάτι ρευστό που συνεχώς μεταβάλλεται;

Οι ρίζες δεν είναι πάντα πολιτιστικές. Οι ρίζες δεν είναι πάντα μέσα στο χώμα, κάποτε μπορούμε να τις φανταστούμε να αιωρούνται στον ουρανό ή να επεκτείνονται στη θάλασσα. Οι ρίζες μπορεί να μην βρεθούν ποτέ, να μην θεμελιωθούν κάπου, να μην επεκταθούν. Όμως το να τις αναζητούμε, είτε για να δούμε πού μας παίρνουν, είτε για να τις κόψουμε, είναι μια διαδικασία που ανοίγει σημαντικές συζητήσεις περί των σύγχρονων ταυτοτήτων μας. Επίσης κάποτε οι ρίζες έχουν να κάνουν με το φύλο, με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, με απόψεις, ή με τις κοινότητες στις οποίες ανήκουμε, που έχουν να κάνουν με άλλα στοιχεία της ύπαρξής μας, και όχι μόνο με την ιστορία ή την παράδοσή μας.

+ Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες Παναγιώτης Ανδρέου, Ed Compson, Serena Maria Dicks, Λίζυ Ιωαννίδου & Αλεξάνδρα Κρστιτς, Χριστιάνα Ιωάννου, Νεφέλη Κεντώνη, Ελένη Κινδύνη, Dize Kükrer, Μαριέττα Μαυροκορδάτου, Ελένη Οδυσσέως, Κατερίνα Παΐση, Νικολέτα Παπαξενοφώντος, ∆έσποινα Πετρίδου, Ιωάννα Σίνκλαιρ, Κωνσταντίνα Σκαλιώντα, Ελένη Χανδριώτου και Νατάσα Χαραλάµπους.

+ «Αναζητώντας Ρίζες/Seeking Roots» Διάρκεια: 2-27 Μαρτίου 2021 | Ώρες Λειτουργίας: Τρίτη-Σάββατο / 10 π.μ. - 9 μ.μ. | NiMAC Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας - Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη [Παλιά Ηλεκτρική], Παλιάς Ηλεκτρικής 19, 1016 Λευκωσία | Tηλ.: 22797400 | Ε: info@nimac.org.cy | www.nimac.org.cy

EIKONΑ:Νεφέλη Κεντώνη, «Η ευθραυστότητα της γλώσσας», 2020, ψηφιακό βίντεο, με ήχο, 4'22"