Γράφει ο Βασίλης Ιερίδης

Κατά την 58η Μπιενάλε Τέχνης πριν από τρία χρόνια, είχαμε μια πολύ ευχάριστη έκπληξη τον Μάη του 2019. Η εικαστικός Χάρις Επαμεινώνδα διακρίθηκε με τον Αργυρό Λέοντα ανάμεσα στους νέους υποσχόμενους καλλιτέχνες. Νιώσαμε μια χαρά, υπερηφάνεια που ένας δικός μας άνθρωπος κατάφερε να ξεχωρίσει. Φέτος, δεν συμμετέχει η Κύπρος στην έκθεση, ούτε στην ομάδα των κρατικών συμμετοχών, ούτε έχει προσκληθεί ανεξάρτητα κάποιος/α καλλιτέχνης. Η Χάρις το 2019 παρουσίασε τη δουλειά της, προσκεκλημἐνη από τους διοργανωτές της έκθεσης, στο κεντρικό περίπτερο με πολλούς άλλους νέους καλλιτέχνες.

Πηγαίνουμε φέτος στη Βενετία με μια κάποια στεναχώρια γιατί δεν βρήκαμε στις σχετικές ανακοινώσεις και αναφορές κανέναν, καμία «δικό/ή} μας.

Η συμμετοχή σε εκθέσεις, και για μένα περισσότερο, στη Βενετία είναι πολύ καλή αφορμή να πιστέψουμε ότι συνεχίζουμε την κληρονομιά και την παράδοση, ότι έχουμε μια θέση στη σύγχρονη ιστορία της Τέχνης.

Θα ψάξουμε για την έκπληξη του Απρίλη του 2022. Ξεκινούμε με μια παρουσίαση της επιμελήτριας της φετινής έκθεσης, καθώς και το σκεπτικό πίσω από την έκθεση.

Η Σεσίλια Αλεμάνι είναι η πρώτη Ιταλίδα που αναλαμβάνει αυτή τη σημαντική αποστολή - συνήθως καλούνται γνωστοί επιμελητές από διάφορες χώρες, αφού η Μπιενάλε έχει μια διεθνή αναγνώριση και μια τεράστια επισκεψιμότητα από όλο τον κόσμο.



Η Σεσίλια Αλεμάνι επιμελήθηκε το 2017 το ιταλικό περίπτερο στην Μπιενάλε. Τώρα επιμελείται το πρόγραμμα Τέχνης στον Δημόσιο Χώρο, Αστικό Πάρκο Νέας Υόρκης, «Χαϊ. Αρτ.Λάιν». «Είμαι η πρώτη Ιταλίδα που αναλαμβάνω αυτή τη θέση. Θέλω να δώσω φωνή σε καλλιτέχνες να δημιουργήσουν μοναδικά έργα που να αντανακλούν τα οράματά τους και της κοινωνίας...».

Τίτλοι και θεματολογία

To «Γάλα των Ονείρων» παίρνει τον τίτλο από το βιβλίο της Λεονόρας Κάρινγκτον (1917- 2011 ) όπου η Σουρεαλίστρια καλλιτέχνιδα περιγράφει έναν μαγικό κόσμο όπου η ζωή συνεχώς επαναπροσδιορίζεται μέσα από το πρίσμα της φαντασίας. Είναι ένας κόσμος όπου ο καθένας μπορεί να αλλάξει, να μεταμορφωθεί, να γίνει κάτι ή κάποιος άλλος.Έναν κόσμο απελευθερωμένο, λαμπερό, με επιλογές. Αλλά είναι και η αλληγορία ενός αιώνα που επέβαλε ανυπόφορη πίεση στον ουσιαστικό ορισμό του εαυτού. Που ώθησε την Κάρινγκτον σε μια ζωή στην εξορία. Κλειδωμένη σε ψυχιατρικά ιδρύματα, ένα αιώνα φαντασίας και επιθυμίας, αλλά ακόμα μια φιγούρα εντυπωσιακής δύναμης και μυστηρίου συνεχώς να δραπετεύει από σταθερές δομές συγκροτημένης ταυτότητας.

Όταν ρωτήθηκε για την γέννηση της, η Λεονόρα Κάρινγκτον απάντησε ότι ήταν προϊόν της συνάντησης της μητέρας της με μια μηχανή...Υπονοώντας την ίδια παράξενη ένωση του ανθρώπινου, του ζωώδους και μηχανικού, που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος του έργου της .

Η έκθεση

«Το Γάλα των Ονείρων», φέρνει τα αλλόκοτα όντα της Λεονόρα Κάρινγκτον μαζί με άλλες φιγούρες μεταμορφωμένες, συντρόφους σε ένα φανταστικό ταξίδι μέσα σε μεταμορφωμένα σώματα και ορισμούς του ανθρώπινου.

Η έκθεση θεμελιώνεται σε πολλες συνομιλίες, διαλόγους με καλλιτέχνες τα τελευταία λίγα χρόνια.Τα ερωτήματα που συνεχώς αναδεικνύονται από αυτές τις συζητήσεις φαίνεται να συλλαμβάνουν αυτή τη στιγμή στην ιστορία, όπου η απόλυτη επιβίωση των ειδών απειλείται, αλλά και όπου για να συνοψίσουμε πολλά ερωτήματα που απασχολούν τις επιστήμες, τις τέχνες και μύθους της εποχής μας.

Πώς αλλάζει ο ορισμός του ανθρώπινου...;

Τι ορίζει τη ζωή και πώς ξεχωρίζουν, φυτά και ζώα, ανθρώπινα και τεχνητά;

Ποιες είναι οι ευθύνες μας για τον πλανήτη, για τον υπόλοιπο κόσμο και τις άλλες μορφές ζωής;

Πώς θα φάνταζε ο κόσμος δίχως εμάς;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα αυτής της 57ης Μπιενάλε Τέχνης, που εστιάζει σε τρεις θεματικές :

*Την αναπαράσταση σωμάτων και τις μεταμορφώσεις τους 

*Τη σχέση ανάμεσα στο ανθρώπινο και το τεχνητό

*Τη σχέση του ανθρώπινου με το γήινο 

Πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες οραματίζονται μετά-ανθρώπινες συνθήκες που προκαλούν τη σύγχρονη δυτική εικόνα του ανθρώπινου. Και ειδικά το δεδομένο διεθνές ιδεώδες του λευκού άνδρα. «Άνθρωπος Λογικός» το σταθερό κέντρο του σύμπαντος. Μέτρο των πάντων. Στη θέση του οι καλλιτέχνες προτείνουν νέες συμμαχίες, ανάμεσα σε είδη και κόσμους, που καταλαμβάνουν, πορώδη, υβριδικά, περίεργα όντα... Που μοιάζουν με τα ασυνήθιστα δημιουργήματα της Λεονόρα Κάρινγκτον.

Κάτω από την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα όρια ανάμεσα στα ανθρώπινα και στα αντικείμενα αλλάζουν δραματικά. Προκύπτουν εντυπωσιακοί συνδυασμοί που προσδιορίζουν ξανά υποκειμενικότητες, ιεραρχίες, ανατομίες.

Ο σημερινός κόσμος φαίνεται να μοιράζεται δραματικά ανάμεσα στην τεχνολογική ευφορία που υπόσχεται ότι το ανθρώπινο σώμα μπορεί να βελτιώνεται συνεχώς μέσω της επιστήμης. Και στον φόβο της πλήρους κατάληψης από τη μηχανή. Με την αυτοματοποίηση, την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Πανδημία

Αυτό το χάσμα έχει μεγαλώσει κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Που μας έχει σπρώξει ακόμα περισσότερο, εγκλωβίζοντας μεγάλο μέρος της ανθρώπινης επαφής μέσα από οθόνες και ηλεκτρονικά εργαλεία. Η πίεση της τεχνολογίας, η αυξημένη κοινωνική ένταση, το ξέσπασμα της πανδημίας και η φοβερή απειλή της περιβαλλοντικής καταστροφής, μας θυμίζουν καθημερινά ότι σαν θνητά ανθρώπινα σώματα δεν είμαστε άτρωτοι, ούτε αυτάρκεις, αλλά μάλλον μέρος ενός συμβατικού δικτύου από ανεξάρτητες οντότητες, δεμένοι μεταξύ μας, με άλλα είδη και όλο τον πλανήτη.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, πολλοί καλλιτέχνες οραματίζονται το τέλος του ανθρωποκεντρισμού. Υποδέχονται μια νέα κοινωνία με το μη ανθρώπινο.Τον ζωικό κόσμο και τη γη. Καλλιεργούν ενα κλίμα αδελφοσύνης ανάμεσα στα είδη. Ανάμεσα στο οργανικό και το ανόργανο, το κινούμενο και το σταθερό. Άλλοι αντιδρούν στη διάδοση του υποτιθέμενου διεθνούς συστήματος, ανακαλύπτουν την τοπικότητα της γνώσης, νέα πολιτική, τοπική ταυτότητα. Ακόμα άλλοι εφαρμόζουν αυτό που η φεμινίστρια θεωρητικός, ακτιβίστρια Σύλβια Φεντερίτσι αποκαλει «Επαναδιαφωτισμό του κόσμου». Ανακατεύοντας τοπικές παραδόσεις με προσωπικές μυθολογίες πολύ κοντά στις αξίες και τον κόσμο της Λεονόρα Κάρινγκτον.

Επιστροφή στη φαντασία

Το «Γάλα των Ονείρων» σχεδιάστηκε και οργανώθηκε σε μια περίοδο τεράστιας αστάθειας και αβεβαιότητας, αφού η ανάπτυξή του συνέπεσε με το ξέσπασμα και την εξάπλωση της πανδημίας Covid-19. Η Μπιενάλε Βενετίας αναγκάστηκε να αναβάλει αυτή την έκδοση κατά έναν χρόνο, ένα γεγονός που είχε συμβεί μόνο κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων από το 1895. Επομένως, το ίδιο το γεγονός ότι αυτή η έκθεση μπορεί να ανοίξει, είναι κάπως εκπληκτικό: τα εγκαίνιά της δεν είναι ακριβώς το σύμβολο μιας επιστροφής στην κανονική ζωή, αλλά μάλλον το αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας που φαίνεται σχεδόν θαυματουργή. Για πρώτη φορά, εκτός ίσως από τη μεταπολεμική περίοδο, ο καλλιτεχνικός διευθυντής δεν μπόρεσε να δει πολλά από τα έργα τέχνης από πρώτο χέρι ή να συναντηθεί προσωπικά με τους περισσότερους από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες.

Κατά τη διάρκεια αυτών των ατέλειωτων μηνών μπροστά στην οθόνη, έχω αναρωτηθεί τι ρόλο πρέπει να παίξει η Διεθνής Έκθεση Τέχνης σε αυτή την ιστορική συγκυρία και η πιο απλή, ειλικρινής απάντηση που μπόρεσα να βρω, είναι ότι η Μπιενάλε συνοψίζει όλα όσα μας έχουν λείψει τα τελευταία δύο χρόνια: η ελευθερία να συναντάς ανθρώπους από όλο τον κόσμο, η δυνατότητα ταξιδιού, η χαρά να περνάμε χρόνο μαζί, η πρακτική της διαφορετικότητας, της μετατροπής και της επικοινωνίας.

Το «Γάλα των Ονειρών» δεν είναι μια έκθεση για την πανδημία, αλλά αναπόφευκτα καταγράφει τις ανατροπές της εποχής μας. Σε τέτοιες στιγμές, όπως δείχνει ξεκάθαρα η ιστορία της Μπιενάλε Βενετίας, η τέχνη και οι καλλιτέχνες μπορούν να μας βοηθήσουν να φανταστούμε νέους τρόπους συνύπαρξης και άπειρες νέες δυνατότητες μεταμόρφωσης.

*​​​​​​Η 59η Διεθνής Έκθεση Τέχνης ανοίγει για το κοινό στις 23 του Απρίλη. Εγκαίνια και παρουσιάσεις 20, 21 και 22 Απρίλη.