Το περασμένο Σάββατο 26 Αυγούστου 2023, άφησε την τελευταία της πνοή η διακεκριμένη Κύπρια εικαστικός Ελένη Νικοδήμου, σε ηλικία 68 ετών, μετά από χρόνια μάχης με τον καρκίνο. Μια Κύπρια γυναίκα που χαρακτηρίστηκε από πολλούς γλεντζού, αυθόρμητη και γενναία. Τρεις κοντινοί της άνθρωποι μιλάνε στο «Παράθυρο» και μοιράζονται ιστορίες αλλά και κομμάτια του εαυτού της που ήξεραν λίγοι.

Ένας από τους ανθρώπους που έζησε πολλά βράδια μαζί με την Ελένη Νικοδήμου ήταν ο σκηνοθέτης, συγγραφέας, εκδότης των εκδόσεων «Αιγαίον» αλλά και ιδιοκτήτης της ομώνυμης ταβέρνας για πολλά χρόνια, Βάσος Φτωχόπουλος. Τον συναντήσαμε στο «Έρμα», όπου κάποτε συναντιούνταν με την Ελένη. Ο κ. Φτωχόπουλος μίλησε για την Ελένη με τα εξής λόγια: «Ήταν τρελή, δύσκολος άνθρωπος αλλά δεν γνώρισα πιο ελεύθερο άνθρωπο στην Κύπρο. Δεν έκανε εκπτώσεις. Εκείνο που ήθελε να πει και να κάνει, το έκανε και ας έσπαζε τα μούτρα της, που πολλές φορές τα έσπαζε. Μετά έπρεπε να μαζέψει σιγά-σιγά τα κομμάτια της για να μπορέσει να μπει σε μία ρέγουλα». Συνέχισε εξομολογώντας: «Καταβάθος, όλοι ζηλεύαμε αυτήν την ελευθερία που είχε, παρότι μας δημιουργούσε πολλά προβλήματα. Τσακωνόμασταν. Είχε εμμονές. Για παράδειγμα, όταν χόρευε ήθελε να χορεύει μόνο αυτή, κανείς άλλος. Χόρευε ζεμπέκικο, απτάλικο, καλαματιανό…».

Η Βασίλισσα Σοφία

Η εικαστικός ήταν μία από τους θαμώνες του «Αιγαίον», μία από τις αγαπημένες της εξόδου όπου σίγουρα θα μείνουν πολλές ιστορίες, αστείες αλλά και δυσάρεστες, κρυφές στις αναμνήσεις όσων πέρασαν κάποια βραδιά μαζί της. Ο κ. Φτωχόπουλος διηγήθηκε δύο ιστορίες που αναδείκνυαν την τρέλα, την τόλμη αλλά και τον αυθορμητισμό της Ελένης Νικοδήμου.

Στην πρώτη, με το δικό του μοναδικό τρόπο, ζωντάνεψε μία μέρα από τις πολλές που πέρασαν στο «Αιγαίον» και ανέδειξε τη γλεντζού Ελένη μέσα από αυτήν. Ο ίδιος ανέφερε χαρακτηριστικά: «Μια φορά, η Βασίλισσα Σοφία επισκέφθηκε το 'Αιγαίον' για φαγητό. Εκείνη την ημέρα ήρθε και η Ελένη και σε κάποια φάση πήγε και τη σήκωσε για να πάνε να χορέψουν. Όταν σου λέω τη σήκωσε, τη σήκωσε στην κυριολεξία και της είπε: 'Άτε, αν είσαι Ελληνίδα θα χορέψεις'. Σηκώθηκε αυτή και όλη την νύχτα χόρευαν μαζί».

Οι ΟΗΕδες

«Μια άλλη νύχτα, ήρθαν κάτι μαντράχαλοι ΟΗΕδες, έννεα με δέκα άτομα. Σε κάποια φάση, ένας από αυτούς φώναξε: 'f***ing Greece'. Τον άκουσε και πού να τη σταματήσεις… Της λέγαμε 'βρε Ελένη, εμείς είμαστε πέντε άτομα και αυτοί είναι δέκα. Θα μας κάνουν τούμπανο'. Όχι, αυτή δεν άκουγε και σηκώθηκε και πήγε κοντά τους. Σε κάποια φάση, έριξε ένα πιάτο στον έναν από αυτούς. Ύστερα, μαζί με τον Πετρή, τους πήραν τρεχάτοι από πίσω μέχρι την Πράσινη Γραμμή και για να γλυτώσουν οι ΟΗΕδες… πετάχτηκαν στα κατεχόμενα», ανέφερε ο ίδιος. Έτσι λοιπόν, αυθόρμητα και χωρίς να φοβάται τίποτα, η Ελένη Νικοδήμου αντιδρούσε με όποιο τρόπο ένιωθε απέναντι σε ό,τι τη νευρίαζε, την ενοχλούσε ή την προσέβαλλε.

Οι ζωγραφιές στη λαδόκολλα & το «Έρμα»

Ένας από τους νεαρούς της φίλους, ο Αλέκος Μιχαηλίδης, μίλησε για την Ελένη ως άνθρωπο αλλά και για μία «δράση» της Ελένης που ήξεραν όσοι την παρατηρούσαν κατά τις επισκέψεις της στην ταβέρνα «Αιγαίον». Ο ίδιος μοιράστηκε μαζί μας και ένα κομμάτι από τα τελευταία χρόνια που επισκεπτόταν το «Έρμα».

Σύμφωνα με τον κ. Μιχαηλίδη, η Ελένη είχε έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Δεν ήθελε να της λέει κανείς τι και πώς να κάνει κάτι και το παρατηρούσε κανείς σε όλα, από την επιλογή του φαγητού, του ποτού ή του πότε θα χορέψει. Δεν άντεχε να της βάζουν όρια και χαλινάρια, αντιδρούσε. Μιλούσε με όλο τον κόσμο και πάντα έβρισκε κάτι να συζητήσουν για έναν δικό της προβληματισμό για την πολιτική σκηνή, την κοινωνία ή ευρύτερα για τη ζωή. Ο ίδιος ανέφερε πως τη γνώρισε στο «Αιγαίον» και μάλιστα μας είπε πως για τους πιο μικρούς (ίσως και για τους πιο μεγάλους), η Ελένη σήμαινε γλέντι. «Δεν υπήρχε περίπτωση να τη βρεις εκεί μόνο για φαγητό, ήθελε να γλεντά. Χόρευε ζεμπέκικο κι άλλα είδη, της άρεσε η ελληνική μουσική. Π.χ. το νέο κύμα, ο Σαββόπουλος, ο Παπάζογλου και ο Μάλαμας τελευταίως. Εκείνο βέβαια που την καθόρισε σε όλη της τη ζωή, πιστεύω ήταν το πάθος της για ελευθερία σε ένα ευρύτερο επίπεδο. Να παίρνει ελεύθερα αποφάσεις και παράλληλα ήθελε να είναι ελεύθερος κι ο κόσμος να ζήσει», πρόσθεσε.

Για μία χαρακτηριστική στιγμή της Ελένης Νικοδήμου και ίσως άγνωστη ιστορία για όσους δεν την ήξεραν μίλησε ο κ. Μιχαηλίδης. Συγκεκριμένα, ανέφερε πως σχεδίαζε μικρά σκίτσα και ζωγραφιές στα χάρτινα τραπεζομάντηλα της ταβέρνας «Αιγαίον»: «Παλιά στο 'Αιγαίον', τα τραπέζια είχαν εκείνη τη χαρακτηριστική λαδόκολλα των ταβερνών για τραπεζομάντηλο, η Ελένη με το που τελείωνε το φαγητό ή τον χορό, ζωγράφιζε κάτι επάνω στη λαδόκολλα. Μπορεί να έκανε το σκίτσο κάποιου που έβλεπε στον χώρο, κάποια παρέα ή κάτι εντελώς άλλο που ερχόταν στο μυαλό της εκείνη τη στιγμή». Ο ίδιος συνέχισε λέγοντας πως είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο να αντιλαμβάνεται τα πράγματα. «Στο τελευταίο της βιβλίο, 'Ταξίδι στη βροχή', μιλάει για όλα αυτά, για τη ζωή στην Άλωνα και μία άλλη Κύπρο», επεσήμανε.

Ο κ. Μιχαηλίδης μοιράστηκε επίσης λίγα λόγια και για τον σύντροφό της: «Αυτό που την προσγείωνε με κάποιο τρόπο ήταν η παρουσία αλλά κι ο ίδιος ο σύντροφός της, ο Ραφ. Όταν τους έβλεπες μαζί, ειδικά τα χρόνια πριν την περιπέτεια υγείας της, έλεγες: Πώς αυτοί οι δύο άνθρωποι είναι μαζί; Ο σύντροφός της είναι ένας ευγενέστατος, σεμνός άνθρωπος. Συμπλήρωναν ο ένας τον άλλο. Ο ίδιος κάποτε είχε αναφέρει ότι ήταν προνόμιο να ζει δίπλα της και η Ελένη το αντίστροφο. Αντιλαμβανόσουν πως την αγάπησε και αγαπάει με όλη την έννοια του όρου. Εμείς που τη ζήσαμε μετά τη δεκαετία του ’90, θα έλεγα πως δεν μπορούμε να τη σκεφτούμε χωρίς τον Ραφ πλάι της. Ήταν ένα δίδυμο και τη βοήθησε να δημιουργήσει τέχνη, να γράψει..».

Για τις επισκέψεις στο «Έρμα», μας είπε πως πήγαινε συχνά αλλά μετά τον κορωνοϊό και τη διάγνωση, πήγαινε κυρίως διότι ένιωθε ότι ήταν ένα ασφαλές μέρος γι’ αυτήν. «Δεν είχε πολύ βαβούρα, ανοικτός χώρος με αυλή, ένας χώρος γεμάτος βιβλίο και έβρισκε και τους φίλους της εδώ και αυτός θεωρώ ήταν ο κύριος λόγος που ερχόταν. Έβρισκε ανθρώπους από τα παλιά και ήθελε να μιλάει μαζί τους, να μοιράζεται τον πόνο της για την αρρώστια αλλά και άλλα χίλια δύο πράγματα που είχε στο μυαλό της. Τελευταία μάλιστα, γελούσαμε παρέα διότι ήθελε πια βιβλία με μεγάλα γράμματα για να μπορεί να τα διαβάσει. Ήταν μία σπουδαία ζωγράφος για τα δεδομένα της Κύπρου, μορφή. Tώρα καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη μορφή ήτανε».

Η επιθυμία

Μία από τις φιγούρες που ήταν πάντα δίπλα στην εικαστικό ήταν η ιδιοκτήτρια της Γκαλερί Γκλόρια, Γκλόρια Κασσιανίδου, η οποία στάθηκε στο πλευρό της επαγγελματικά αλλά και σε καθετί σαν μάνα. Η ίδια, με δάκρυα στα μάτια για τον χαμό της ζωγράφου, μοιράστηκε μία επιθυμία της, καθώς μας μίλησε για τη δική της Ελένη.

«Ήταν σαν να ήταν κόρη μου. Είναι σπουδαία ζωγράφος. Η μεγαλύτερη ζωγράφος της Κύπρου. Ένας ασυμβίβαστος χαρακτήρας, λίγο αθυρόστομη… μα ανθρώπινη. Έφυγε με το παράπονο ότι το κράτος δεν της διοργάνωσε μία έκθεση εδώ ή στο εξωτερικό. Μία έκθεση που θα ήταν τιμή για την Ελένη αλλά και τιμή για το κράτος. Απευθύνω το δικό της παράπονο, είναι πολύ στενάχωρο. Στην κηδεία της, φάνηκε πόσο σπουδαία ήταν, ήρθε πολύς κόσμος αν και ήταν 1,5 ώρα διαδρομή. Αλλά αυτό είναι μετά θάνατον, η Ελένη δεν το είδε αυτό... Ένας άνθρωπος με ταλέντο που είχε να πει πολλά. Στο τελευταίο της βιβλίο, γράφει ένα κομμάτι για την τουρκική εισβολή που δεν είδα πιο ωραία γραμμένο κείμενο. Ακόμη ένα κομμάτι, ερωτικό, δεν υπάρχει άλλο σαν αυτό, στην κυπριακή λογοτεχνία», είπε η κ. Κασσιανίδου.

Λίγα λόγια για τη διαδρομή της

Η εικαστικός καταγόταν από την Άλωνα και έζησε τα φοιτητικά της χρόνια στην Αθήνα, παίρνοντας το πρώτο της πτυχίο στα οικονομικά. Μετέπειτα, μετακόμισε στο Παρίσι όπου έζησε για 20 χρόνια και γνώρισε τον σύντροφό της Ραφ Ριξ. Στο Παρίσι σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στην Ecole Nationale Superiéure des Beaux Arts. Το 1982 έκανε την πρώτη της ατομική έκθεση στο Παρίσι. Το 1993 επέστρεψε μαζί του στην Κύπρο, όπου και έμειναν μέχρι σήμερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η Ελένη Νικοδήμου είχε ασχοληθεί και με τον αθλητισμό κατά τα μαθητικά της χρόνια, ενώ αρθρογραφούσε για την εφημερίδα «Πολίτης» από το 2001 μέχρι και τις αρχές του 2003.