Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως  11.7.2010

H διευθύντρια του τμήματος Αρχαιοτήτων, δρ Μαρία Χατζηκωστή, μιλά στο «Π» για τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται «σύμφωνα με την περί αρχαιοτήτων νομοθεσία» τα διάφορα θέματα του τμήματος.

Σημαντική και πολύπλευρη, η αποστολή του τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου του υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων είναι η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.

Κατά καιρούς βρίσκεται στη δημοσιότητα είτε χάρη σε σημαντικά ευρήματα από τις ανασκαφικές εργασίες που διενεργούνται κατά καιρούς, για επιβραβεύσεις ή και για -έντονες- επικρίσεις.

Χρόνια πριν την ανέγερση του νέου αρχαιολογικού μουσείου και μέρες μόνο μετά την απόφαση ανέγερσης του καθεδρικού ναού, που θα αλλοιώσει το χαρακτήρα της Παλιάς Λευκωσίας, η διευθύντρια του τμήματος, δρ Μαρία Χατζηκωστή, μιλά στο «Π» για τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται «σύμφωνα με την περί αρχαιοτήτων νομοθεσία» τα διάφορα θέματα του τμήματος.

Η επιμονή στο γράμμα του νόμου, όμως, δεν οδηγεί σε επαναστάσεις. Ούτε καν σε μικρές -επιθυμητές- υπερβάσεις.

Να ξεκινήσουμε από το θέμα των ημερών: αποφασίστηκε η ανέγερση του καθεδρικού ναού στην εντός των τειχών Λευκωσία, ενώ δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη οι ανασκαφικές εργασίες στο χώρο από το τμήμα Αρχαιοτήτων.

Η απόφαση είναι θέμα του Δημοτικού Συμβουλίου Λευκωσίας. Εμείς από τη Δευτέρα ξεκινήσαμε τη δεύτερη φάση της διερεύνησης του χώρου και πιστεύουμε ότι θα είναι και η τελευταία φάση.

Νομίζετε ότι θα βρεθούν σημαντικά ευρήματα;

Αυτό δεν το ξέρω.

Το κομμάτι που υπολείπεται γειτνιάζει στο χώρο ανέγερσης του νέου δημαρχείου όπου βρέθηκε η μεσαιωνική πόλη.

Ολόκληρος ο χώρος γειτνιάζει με την περιοχή του δημαρχείου, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτε.

Κάποιοι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι εκεί θα βρεθούν τα σημαντικά ευρήματα.

Οι ανασκαφές θα το αποδείξουν.

Και πώς θα χειριστείτε το θέμα εάν τυχόν έρθουν στο φως σημαντικά ευρήματα;

Δεν μπορώ να πω από τώρα. Αυτό είναι θέμα πολιτικής του τμήματος, που εφαρμόζεται για όλες τις περιπτώσεις.

Εσείς είστε υπέρ της ανέγερσης του καθεδρικού ναού;

Δεν θέλω να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση.

Κάτι τελευταίο για το συγκεκριμένο θέμα: χρησιμοποιείται, κυρία Χατζηκωστή, ως σημαντικό επιχείρημα το ότι το τμήμα Αρχαιοτήτων έδωσε το πράσινο φως για την ανέγερση. Υπό προϋποθέσεις πάντα, αλλά, ουσιαστικά, έδωσε το πράσινο φως.

Η θέση του τμήματος είναι αυτή που δόθηκε με βάση τη νομοθεσία που υπάρχει περί αρχαιοτήτων.

Εννοώντας;

Για να πάρει αποφάσεις το τμήμα, τις παίρνει βάσει της νομοθεσίας μέσα στην οποία μπορεί να κινηθεί.

Κυρία Χατζηκωστή, δεν αλλοιώνεται η ιστορική πραγματικότητα στην περιοχή με την ανέγερση του καθεδρικού ναού αυτού του μεγέθους;

Αυτό είναι άλλο θέμα και πρέπει να αντιμετωπιστεί συλλογικά. Οι αποφάσεις του τμήματος βασίζονται στη νομοθεσία που υπάρχει. Αυτό μπορώ να σας πω τώρα.

Το Αρχοντικό του Χατζηγιωργάκη ήταν το σημαντικότερο κτήριο της περιόδου στην περιοχή και παραμένει επιβλητικό. Με την ανέγερση ενός καθεδρικού ύψους 26 μέτρων αλλοιώνεται η ιστορική διάσταση.

Καταλαβαίνω τι λέτε. Υπάρχουν στην περιοχή μνημεία τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη και το έχουμε τονίσει επανειλημμένα σε όλες τις συσκέψεις και είναι για αυτό το λόγο που είχαμε βάλει κάποιους όρους.

Ποιοι ήταν αυτοί;

Να επανεξεταστεί το ύψος του ναού, οι διαστάσεις του και να είναι το αρχιτεκτονικό σχέδιο τέτοιο ώστε να συνάδει με την περιοχή.

Δεν θα έπρεπε το τμήμα Αρχαιοτήτων να έχει κάποια συνάφεια με την επιτροπή Αισθητικού Ελέγχου;

Έχουμε παρουσία στην επιτροπή και έχουμε εκφράσει τις απόψεις μας.

Όμως, η επιτροπή ήταν αρνητική εξαρχής για την ανέγερση.

Έχουμε εκφράσει τις απόψεις μας στο πλαίσιο της επιτροπής Αισθητικού Ελέγχου.

Το μέλλον

Να μιλήσουμε για τις δραστηριότητες του τμήματος Αρχαιοτήτων για τη νέα χρονιά;

Είναι πολλές οι δραστηριότητες του τμήματος. Φυσικά, εκτός από τα τρέχοντα θέματα που έχει να αντιμετωπίσει το τμήμα όπως είναι οι διερευνητικές ανασκαφές για αναπτύξεις, οι τακτικές ανασκαφές, ο έλεγχος των τακτικών ανασκαφών και των μελετών των ξένων αποστολών -και υπάρχουν πολλές στην Κύπρο-, εκτός από τις προσπάθειες που γίνονται για τις υποθέσεις που έχουμε μπροστά μας όσον αφορά τις κατεχόμενες περιοχές που παρουσιάζονται κατά καιρούς, έχουμε την εκπροσώπηση του τμήματος σε διεθνείς οργανισμούς. Κυρίως, το τμήμα έχει προγραμματίσει για τον τρέχοντα χρόνο και τον επόμενο τη βελτίωση των μουσείων.

Λεμεσού, Πάφου και Λευκωσίας;

Ναι. Και την αναβάθμιση των εκδοτηρίων του τμήματος, με ένα σωστό σχεδιασμό ώστε να γίνουν πιο ελκυστικά προς τους επισκέπτες. Και τα πωλητήρια του τμήματος που είναι μια σημαντική πηγή εσόδων.

[Είχε προηγηθεί μια συζήτηση σχετικά με την παρουσία ανθρώπων στο Κυπριακό Μουσείο πέρα από φύλακες. Είχε επίσης σχολιαστεί η εικόνα φύλακα στο πωλητήριο του μουσείου και όχι ενός ατόμου το οποίο θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τους επισκέπτες/πιθανούς αγοραστές βιβλίων/ποστ καρτ/αντικειμένων από το πωλητήριο]

Καλή ώρα, στο πωλητήριο του Κυπριακού Μουσείου υπάρχει μόνο φύλακας.

Εκεί είναι σοβαρό το πόστο, γιατί διαχειρίζεται κονδύλια του κράτους.

Άρα, δεν μπορούμε να πληρώνουμε ένα άτομο και έχουμε τον φύλακα.

Αυτό είναι θέμα το οποίο... εμείς για να προσλάβουμε προσωπικό χρειαζόμαστε να έχουμε έγκριση.

Ενιαία Αρχή Πολιτισμού

Προτού μιλήσουμε για τη μεταφορά -κάποια στιγμή- από το υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων στην Ενιαία Αρχή Πολιτισμού [ΕΑΠ], πείτε μου πόσο διευκολύνει ή δυσκολεύει το τμήμα, το γεγονός ότι υπάγεται στο υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων και όχι στο υπουργείο Πολιτισμού. Δεν υπάρχει δυσκολία όσον αφορά τη γενική λειτουργία του τμήματος. Κάποια προβλήματα υπάρχουν με την επικοινωνία, με το συντονισμό των τμημάτων που εργάζονται στον τομέα του πολιτισμού και το συντονισμό όσον αφορά το εξωτερικό, γιατί πολλά έγγραφα συνήθως τα τμήματα αρχαιοτήτων σε άλλες χώρες υπάγονται στα υπουργεία πολιτισμού και πολλά έγγραφα μπορεί να καταφθάνουν στην Κύπρο όχι άμεσα στο αρμόδιο τμήμα και να υπάρχουν καθυστερήσεις. Γίνεται μια προσπάθεια ώστε με τη λειτουργία της ΕΑΠ να υπάρξει ένας γενικός συντονισμός όλων των πολιτιστικών φορέων και υπηρεσιών.

Η μεταφορά θεωρείτε ότι θα βελτιώσει τα πράγματα;

Ελπίζουμε, αναμένουμε. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία και αρχίσει η λειτουργία αυτής της Αρχής να είναι και μια ώθηση ώστε να αναβαθμιστούν οι φορείς που ασχολούνται με τον πολιτισμό.

Το όραμα

Ως διευθύντρια ενός σημαντικού τμήματος για τον πολιτισμό, ποιο είναι το όραμά σας;

Το όραμα μου είναι, καταρχήν, να δημιουργηθεί μια υπηρεσία η οποία να μπορεί να ανταποκριθεί σε όλες τις ανάγκες και δραστηριότητες του τμήματος αρχαιοτήτων. Έχω ζήσει για πάρα πολλά χρόνια αυτή τη δυσκολία στη διεκπεραίωση των εργασιών και είναι γεγονός ότι χρειάζεται μια νέα δομή, περισσότερο προσωπικό που να μπορεί να ανταποκρίνεται πλήρως στις αρμοδιότητες, οι οποίες μας δίνονται από τη νομοθεσία περί Αρχαιοτήτων.

Μια άλλη μου επιθυμία είναι η ανάπτυξη συνεργασίας με όλους τους φορείς που ασχολούνται με τον πολιτισμό, αλλά και τους οργανωμένους φορείς σε όλα τα κοινοτικά συμβούλια στην ύπαιθρο, ώστε να μπορέσουμε να καταλάβει ο κόσμος πώς να αντιμετωπίζει τα διάφορα προβλήματα που αφορούν την αρχαιολογία του τόπου. Δηλαδή, αυτή η ανάπτυξη της συνειδητοποίησης του κόσμου αυτών των προβλημάτων ώστε να κατανοεί τις ενέργειες που γίνονται εκ μέρους του τμήματος και να υπάρχει σωστή συνεννόηση για να έχουμε πάντα τις πιο σωστές λύσεις, τη χρυσή τομή για να σώσουμε την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Σας δίνω ένα παράδειγμα. Μας λένε ότι έχουμε τις αρχαιότητες στις αποθήκες "πεταξούμενες". Αυτό δείχνει κόσμο που δεν καταλαβαίνει τι κάνουμε, διότι οι αρχαιότητες στις αποθήκες είναι πιο ταξινομημένες από αυτές που υπάρχουν στις εκθέσεις. Το υλικό είναι οργανωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να δίνεται αυτόματα στους μελετητές οι οποίοι έρχονται από όλο τον κόσμο για να μελετήσουν την κυπριακή αρχαιολογία. Και τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από σημαντικά πανεπιστήμια του εξωτερικού, που δημιουργούν σχολές για την κυπριακή αρχαιολογία. Όλο το υλικό είναι ανοιχτό για αυτό τον κόσμο που μελετά. Άρα, αυτή η απαξίωση ότι έχουμε "πεταξούμενες" στις αποθήκες τις αρχαιότητες είναι απόψεις εντελώς λανθασμένες. Εγώ θα ήθελα να φτάσουμε σε όλο τον κόσμο για να καταλάβει τι κάνουμε. Θέλουμε να έχουμε επικοινωνία.

Ένα όραμα που είναι και καημός είναι να συντηρηθούν οι αρχαιότητες στις κατεχόμενες περιοχές, να σταματήσουν να υπάρχουν αυτά τα προβλήματα που παρουσιάζονται με τις αρχαιότητες στις κατεχόμενες περιοχές. Να απελευθερωθούν επιτέλους αυτοί οι χώροι, ώστε να μπορούμε να διαχειριστούμε και αυτά τα μνημεία με τον τρόπο που πρέπει - σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις.

Θέλω, επίσης, την ανάπτυξη των μουσείων σε τέτοιο βαθμό, που να είναι προσιτά στον κόσμο και, κυρίως, στη νεολαία. Αυτό το είδαμε να εφαρμόζεται στις εκδηλώσεις Ημέρας και Νύχτας Μουσείων και στις εκδηλώσεις για τα σχολεία. Την ημέρα των μουσείων είχαμε κάνει και έκθεση στο Μουσείο Λεμεσού με εικαστικούς καλλιτέχνες που είχε μεγάλη επιτυχία. Ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία είχαμε στα εγκαίνια της έκθεσης που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στο Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. Αυτός ο τομέας της ανάπτυξης είναι ένα όραμα γιατί τα μουσεία είναι σημαντικό να γίνουν ζωντανοί οργανισμοί, που να μπορούν να έχουν το λόγο τους στην κοινωνία όπου βρίσκονται και είναι χρήσιμο.

Ως επισκέπτρια του Κυπριακού Μουσείου πώς θα το αξιολογούσατε;

Πολλοί επισκέπτες αντιλαμβάνονται την έννοια του ιστορικού μουσείου. Ακούμε από πολλούς, λοιπόν, θετικά σχόλια, καταρχήν γιατί είναι πολύ σημαντικό το υλικό που βρίσκεται εκεί και εντυπωσιάζει. Ίσως αν ήταν με έναν άλλο τρόπο εκτεθειμένο να εντυπωσίαζε ακόμη περισσότερο, αλλά υπάρχει ακόμη εκείνη η μερίδα των επισκεπτών που -επειδή όλα έχουν αλλάξει στις άλλες χώρες πάρα πολύ- εδώ βλέπουν κάτι το απλό, το αγνό. Επομένως, αυτά τα πράγματα δεν είναι απόλυτα. Πρέπει να είμαστε στο πνεύμα των καιρών και να προσπαθούμε να επιτύχουμε μια ισορροπία.

Πρόσφατα ένα ρεπορτάζ για τους τάφους των βασιλέων παρουσίαζε την "κατάντια" των ανοιχτών αρχαιολογικών χώρων.

Ήταν λανθασμένες οι πληροφορίες, γιατί δεν ήταν οι Τάφοι των Βασιλέων, ήταν έξω από τις περιφράξεις αυτών των χώρων. Δεν είναι ανάγκη να ανοίξουμε αυτό το θέμα.

Είναι ανάγκη γιατί αν θυμηθούμε τις εικόνες...

Οι εικόνες μπορούν να ληφθούν από οποιαδήποτε γωνιά και από οποιοδήποτε σημείο. Υπάρχει μια συνεννόηση για τις καθαριότητες των χώρων μέσα και έξω από τις περιφράξεις με το Δήμο Πάφου και προσπαθούμε να κάνουμε το καλύτερο. Αντιλαμβάνεστε ότι το θέμα της καθαριότητας εντοπίζεται σε ολόκληρη την Κύπρο. Πηγαίνετε στις παραλίες. Το θέμα είναι γενικό. Κάνουμε, όμως, ό,τι μπορούμε. Και τα σχόλια των τουριστών για τα μνημεία της Κύπρου είναι τα καλύτερα.

Να κλείσουμε έτσι όπως ξεκινήσαμε, κυρία Χατζηκωστή.

Με αφορμή το θέμα ανέγερσης του καθεδρικού ναού, διαφάνηκε για ακόμη μια φορά η αντιπαράθεση/αντίθεση μεταξύ Συνδέσμου Αρχαιολόγων και τμήματος Αρχαιοτήτων.

Δεν υπάρχει καμιά αντιπαράθεση.

Στο συγκεκριμένο θέμα ήταν εμφανείς οι αντίθετες θέσεις.

Όχι, δεν υπάρχει αντιπαράθεση με κανένα. Μπορεί να υπάρχουν άλλες απόψεις και οι σύνδεσμοι μπορεί να έχουν αντίθετες απόψεις. Ο καθένας μπορεί να έχει αντίθετες απόψεις και κάθε υπηρεσία πρέπει να λειτουργεί με βάση τη νομοθεσία της.

Πώς νιώθετε, κυρία Χατζηκωστή, όταν ο Σύνδεσμος Αρχαιολόγων είναι αντίθετος σε κάποιες θέσεις του τμήματος;

Ο κάθε σύνδεσμος έχει το δικαίωμα να έχει τις απόψεις του οι οποίες οδηγούν στο να βρεθούν οι καλύτερες λύσεις και έτσι πάει η κοινωνία μπροστά.

Έκθεση στο Σμιθσόνιαν: Στα πλαίσια των 50χρονων της Κυπριακής Δημοκρατίας προγραμματίζεται έκθεση στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν στην Ουάσινγκτον, με τίτλο "Η Κύπρος Σταυροδρόμι Πολιτισμού". "Πρόκειται για μια συνεργασία τμημάτων και υπηρεσιών, του τμήματος Αρχαιοτήτων, των Πολιτιστικών υπηρεσιών, του υπουργείου Εξωτερικών και άλλων εμπλεκόμενων φορέων. Θα υπάρχουν εκθέματα από το Κυπριακό Μουσείο και τα υπόλοιπα μουσεία που θα δώσουν την εικόνα για κάθε περίοδο. Εκτός από αυτά, θα δοθούν αντικείμενα από το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου, από την Αρχιεπισκοπή και τη Μητρόπολη Μόρφου. Θα είναι μια πολύ μεγάλη έκθεση, η οποία θα πλαισιωθεί από άλλες εκδηλώσεις, που θα φέρουν την Κύπρο κοντά στο κοινό της Ουάσινγκτον. Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στο τέλος Σεπτεμβρίου και σύντομα θα μεταφερθούν τα εκθέματα στην Ουάσινγκτον". Συντονιστής του πρότζεκτ είναι ο Σοφοκλής Χατζησάββας, πρώην διευθυντής του τμήματος Αρχαιοτήτων.

Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο: "Δεν μπορώ να δώσω χρονοδιαγράμματα. Αυτά δίνονται πάντα από το τμήμα Δημοσίων Έργων που προωθεί τις διαδικασίες των προσφορών, του διαγωνισμού. Είμαστε στο στάδιο της προκήρυξης του διεθνούς διαγωνισμού, γιατί πιστεύουμε ότι είναι ένα πολύ σημαντικό έργο και θέλουμε να έχουμε τις καλύτερες προτάσεις. Είμαστε στο στάδιο της τελικής διαμόρφωσης, γι' αυτό δεν θέλω να πω περισσότερα".

Τι θα απογίνει το Κυπριακό Μουσείο: "Δεν έχει ακόμη γίνει συζήτηση για το θέμα του υφιστάμενου κτηρίου. Οπωσδήποτε, θα πάρει κάποια χρόνια μέχρι να έχουμε το νέο μουσείο, οπότε υπάρχει χρόνος για να συζητηθεί και αυτό το θέμα. Αυτό που εμείς επιθυμούμε είναι να γίνει μια σύνδεση των δύο και μελλοντικά να συνδεθεί το κτήριο έτσι που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα σχετικό μουσείο".

Έκθεση στο Λούβρο στο πλαίσιο της Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ: Δόθηκαν δύο προτάσεις για την έκθεση: η μία με θέμα την Αφροδίτη και η δεύτερη για το Μεσαίωνα. "Περιμένουμε να μας πουν τους χώρους που διαθέτουν και τι θα ήταν καλύτερο".