Γράφει η Χριστίνα Λάμπρου

Εκδόσεις, χάρτες, χειρόγραφα, πίνακες ζωγραφικής, παρτιτούρες και φωτογραφίες παρουσιάζονται στο Bozar των Βρυξελλών ως σημεία συνάντησης της Κύπρου με την Ευρώπη.

Με τίτλο «Mapping Cyprus 1191-2012: Crusaders, Traders and Explorers», η έκθεση που παρουσιάζεται στο Bozar των Βρυξελλών αποτελεί κορύφωση των εκδηλώσεων για την Προεδρία. Με προσέγγιση και τίτλο δανεισμένο από τη χαρτογράφηση ως μια πρακτική συμπερίληψης και τοποθέτησης, η ιστορικού ενδιαφέροντος έκθεση παρουσιάζει εικόνες και αντικείμενα που αποτέλεσαν σημεία συνάντησης και επικοινωνίας ανάμεσα στη δυτική Ευρώπη και την Κύπρο.
Η έκθεση, η οποία διοργανώνεται με τη συνεργασία της Κυπριακής Προεδρίας και του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, θα ξετυλίγεται μέσα από μια ιστορική αφήγηση που ξεκινά με την άφιξη του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και φτάνει μέχρι την Ανεξαρτησία, ενώ παράλληλα με την ιστορική, η έκθεση σύγχρονης τέχνης από την Κύπρο μεταφέρει το νήμα της αφήγησης μέχρι τις μέρες μας.

«Η γεωγραφική θέση της Κύπρου αποτελούσε από την αρχαιότητα κατάρα αλλά και ευλογία ταυτόχρονα. Η Κύπρος αποτέλεσε το σταθμό εκείνο όπου η Ανατολή συναντά, αναγνωρίζει, γνωρίζει, αντιπαραβάλλεται και επηρεάζεται από τη Δύση και αντίστροφα», σημειώνει η Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ για την ιστορική έκθεση την οποία επιμελείται. Η έκθεση, η οποία ακολουθεί μια χρονολογική πορεία ξεκινώντας από το 1191 και την πρώτη επαφή του τόπου με τον δυτικό πολιτισμό της εποχής, «έχει στόχο να παρουσιάσει την Κύπρο μέσα από σημαντικές ιστορικές στιγμές, τη σημασία της γεωγραφικής θέσης διαχρονικά, την κυπριακή τέχνη στις πιο σημαντικές της εκφράσεις, κυρίως τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη. Ταυτόχρονα και κυρίως στοχεύει στο να προβάλει τις διαχρονικές σχέσεις της νήσου με την Ευρώπη και τον τρόπο με τον οποίο οι σχέσεις αυτές έχουν καταγραφεί από σημαντικούς Ευρωπαίους ζωγράφους, χαρτογράφους, συγγραφείς αλλά και τον απλό κόσμο».

Πόσο σημαντική είναι η παρουσίαση των αντικειμένων αυτών στην καρδιά της Ευρώπης;
Το γεγονός και μόνο ότι αμέσως με την ανάληψη της Κυπριακής Προεδρίας η έκθεση αυτή παρουσιάζεται σε ένα από τα πλέον καθοριστικά για τα πολιτιστικά δρώμενα χώρο των Βρυξελλών, το Πολιτιστικό Κέντρο Bozar, αποτελεί μεγάλη επιτυχία. Το Πολιτιστικό Κέντρο Bozar έχει καθιερωθεί με τις υψηλού επιπέδου εκθέσεις που διοργανώνει ως ένας χώρος όπου προβάλλονται οι ιδέες για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Το γεγονός ότι αποδέχτηκαν να φιλοξενήσουν σε έναν τέτοιο χώρο την έκθεση που ουσιαστικά παρουσιάζει τους δεσμούς της Κύπρου με την Ευρώπη είναι αυτό που επιθυμούσε η Κυπριακή Προεδρία, και το έχει καταφέρει. Το κέντρο επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι. Ειδικά το καλοκαίρι οργώνονται εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικές ξεναγήσεις και άλλες επιμέρους εκδηλώσεις σχετικές με την Κύπρο, που θα συνεχίζουν κατά τη διάρκεια της Προεδρίας.

Αν θεωρήσουμε ότι η χαρτογράφηση είναι μια δυτική πρακτική "τοποθέτησης" αλλά και "κατάκτησης" ενός γεωγραφικού χώρου, πώς μπορούμε να εκλάβουμε τον τίτλο της έκθεσης με τα σημερινά δεδομένα πολιτικής ισότητας με την Ευρώπη και τους πρώην κατακτητές μας;
Η χαρτογράφηση αντιπροσωπεύει τη γνώση και την ανακάλυψη της Κύπρου από τους Ευρωπαίους και τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν από τις Σταυροφορίες και την ίδρυση του Μεσαιωνικού βασιλείου μέχρι σήμερα, που η Κύπρος είναι και ισότιμο μέλος της ΕΕ.

Η έκθεση ξετυλίγεται μέσα από εκθέματα αλλά και αρκετές παράλληλες εκδηλώσεις, όπως η ερμηνεία του χειρόγραφου του Τορίνο ή το λογοτεχνικό πρότζεκτ Rue Ledrastraat. Μπορείτε να μας μιλήσετε περισσότερο για κάποιες από τις παράλληλες εκδηλώσεις που ξεχωρίζετε;
Το μοναδικό σπάνιο μουσικό χειρόγραφο της βασιλικής αυλής της Κύπρου που βρίσκεται στο Τορίνο είναι, αν θέλετε, ο πολιτιστικός μουσικός δεσμός μας με την Ευρώπη, ή τουλάχιστον ένας σημαντικός σταθμός. Όταν η Άννα Λουζινιανή έφυγε από την Κύπρο για να εγκατασταθεί στη Σαβοΐα ως σύζυγος του δούκα της Σαβοΐας, μετέφερε μαζί της τη μουσική του τόπου της. Αυτή η μουσική ξαναζωντανεύει μέσα από ένα κονσέρτο που επιμελείται ο ερευνητής Paul van Nevel και ταυτόχρονα αποτελεί διαδραστική ενότητα της ιστορικής έκθεσης.

Κάτι ανάλογο γίνεται με το θρύλο του Οθέλλου και τον Σαίξπηρ. Ο Άγγλος θεατρικός συγγραφέας, επηρεασμένος από τα όσα άκουσε για την Αμμόχωστο και τη φήμη της, τον ηρωισμό των κατοίκων της κατά την Οθωμανική πολιορκία και τους Βενετούς, συνέγραψε τον Οθέλλο. Αυτή η ιστορία έδωσε το όνομά της σε έναν από τους πύργους των οχυρώσεων της πόλης.

Σημαντικές εκδηλώσεις θα γίνουν όμως καθ' όλη τη διάρκεια της Προεδρίας και αυτές περιλαμβάνουν από παραστάσεις Καραγκιόζη μέχρι συναυλία με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, την Αλέξια, παραστάσεις από τη Λία Χαράκη και άλλα. Υπεύθυνη για αυτά είναι η Άντρη Μιχαήλ, όπως επίσης υπεύθυνη είναι και για τα εικαστικά δρώμενα και τις εγκαταστάσεις που θα γίνουν παράλληλα με την έκθεση.

Πολύτροπη χαρτογράφηση

Συμπληρώνοντας το ιστορικό μέρος του Mapping Cyprus, το σκέλος της έκθεσης με τίτλο Contemporary Views, παρουσιάζει μια όψη της σύγχρονης δημιουργικής ζωής της Κύπρου. «Η κύρια ιδέα», σημειώνει η Άντρη Μιχαήλ για τη δική της πρόταση, «είναι μια πολύτροπη 'χαρτογράφηση' της Κύπρου, τόσο σε κυριολεκτικό όσο και σε μεταφορικό επίπεδο, που συνθέτει εν τέλει μια ιδιαίτερη ποιητική διέξοδο στα γεωπολιτικά και κοινωνικά προβλήματα».

Η έκθεση προτείνει μια εξέταση της σύγχρονης κυπριακής τέχνης σε σχέση με τον τόπο, παρουσιάζοντας αυτό που η ιστορικός τέχνης ονομάζει στο σκεπτικό της «εθνογραφική, ανθρωπολογική στροφή» στην κυπριακή τέχνη. Η ιστορικός τέχνης μάς εξηγεί τι εννοεί με την εφαρμογή του όρου στην κυπριακή τέχνη: «Ο ιστορικός τέχνης Hal Foster, στα μέσα της δεκαετίας του '90 σε ένα σημαντικό του άρθρο που ονόμαζε «Ο καλλιτέχνης ως εθνογράφος» επεσήμανε μια τάση που είχε, θα λέγαμε, επιστημολογικές αντιστοιχίες με τη δράση των εθνολόγων που ερευνούν τα χνάρια ενός μακρινού πολιτισμού. Οι καλλιτέχνες εντρυφούσαν λοιπόν στην έρευνα των αρχείων της αποικιοκρατικής εποχής, χρησιμοποιώντας ως εκφραστικό μέσο κυρίως το ντοκιμαντέρ με την ευρεία του έννοια: ως σπουδή των ιστορικών ντοκουμέντων που παρουσιάζουν με αποστασιοποιημένο τρόπο και ως οικειοποίηση αυτών των αρχείων και ένταξή τους σε πιο μυθοπλαστικούς κόσμους, παρουσιαζόμενα όμως με την αληθοφανή υπόσταση του αρχείου. Η επανεξέταση της ιστορίας, του πρόσφατου παρελθόντος [συχνά όπως είπαμε αποικιοκρατικού], η αναζήτηση της προσωπικής ιστορίας μέσα στη μεγάλη ιστορία, ο πειραματισμός και η σχέση με τον 'άλλο' είναι επίσης μερικά από τα χαρακτηριστικά αυτής της 'εθνογραφικής στροφής', που παίρνει όμως τη μορφή συστηματικής έρευνας», σημειώνει η Α. Μιχαήλ, που προχωρεί για να εφαρμόσει αυτήν την ιδέα στην εξέλιξη της εικαστικής παραγωγής στην Κύπρο: «Πολλοί από τους Κύπριους καλλιτέχνες βρίσκονται σε μια τέτοια αναζήτηση και έρευνα των αρχείων και κατάλοιπων της ιστορίας - τόσο της πρόσφατης αλλά και εκείνης της περιόδου της αποικιοκρατίας και μετααποικιοκρατίας: από παλιά αντικείμενα, φωτογραφίες, αρχεία εκδηλώσεων όπως το καρναβάλι, για παράδειγμα, ή ακόμα γράμματα και αρχειακό υλικό πολιτικής επικαιρότητας, μέχρι ακόμη τα 'απομεινάρια' των σκελετών αγνοουμένων. Έχω την εντύπωση ότι πολλοί Κύπριοι καλλιτέχνες αναζητούν μνήμες, επανερμηνεύουν το παρελθόν, επανεκτιμούν την παράδοση, διερευνούν θέματα ταυτότητας σε σχέση με τους 'άλλους'».

Το πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός της έκθεσης. Προβάλλει εδώ ως προβληματισμός στο έργο των σύγχρονων εικαστικών και στρέφει το ενδιαφέρον τού θεατή προς τα πίσω, σε έναν αναστοχασμό της ιστορίας: «Είναι αλήθεια ότι η διαχωριστική γραμμή δημιούργησε σε πολλούς ανθρώπους αλλά και σε πολλούς καλλιτέχνες την επιθυμία να ανακαλύψουν εκ νέου αυτό που ήταν 'δικό' τους και έγινε 'ξένο'. Να ανατρέξουν επίσης σε σημάδια μιας άλλης εποχής της Κύπρου, εκείνης, για παράδειγμα, πριν την εισβολή. Το ίδιο το τοπίο γίνεται φορέας μιας εθνογραφικής γνώσης για το παρελθόν -κυρίως όταν πρόκειται για τοπία όπως στα κατεχόμενα που μπορεί συχνά να φέρουν σημάδια μιας άλλης εποχής-, γίνεται φορέας μνήμης και εξετάζεται με λιγότερο επιστημονικό ή καλλιτεχνικό τρόπο, αλλά κυρίως με μια φιλοσοφική διάθεση γνώσης και κατανόησης της ιστορίας».

Στην έκθεση Contemporary Views συμμετέχουν οι Κλίτσα Αντωνίου, Νίκος Χαραλαμπίδης, Σάββας Χριστοδουλίδης, Γιούλα Χατζηγεωργίου, Μουσταφά Χουλούσι, Νίκος Κουρούσιης, Φάνος Κυριάκου, Λία Λαπίθη, Μαρία Λοϊζίδου, Παναγιώτης Μιχαήλ, Αντρέας Σάββα, Σωκράτης Σωκράτους.

+ Την ιστορική έκθεση επιμελείται η Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, έφορος του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας. Η επιμέλεια της έκθεσης σύγχρονης Κυπριακής Τέχνης έχει ανατεθεί στη δρα Άντρη Μιχαήλ, ενώ το Μποζάρ έχει διορίσει καλλιτεχνικό διευθυντή τον Franz Marijnen, διευθυντή του Φεστιβάλ Βρυξελλών.

+ Η έκθεση "Mapping Cyprus 1191-2012: Crusaders, Traders, and Explorers" στο Μποζάρ των Βρυξελλών εγκαινιάζεται την Πέμπτη 21 Ιουνίου. Η έκθεση θα συνεχιστεί μέχρι τις 9 Σεπτεμβρίου.

ΑΡΧΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Φάνος Κυριάκου, Public Note [2012], επιγραφή νέον, 120x10 εκ.