Ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία του χαλκού στην Κύπρο, παρουσιάζεται για πρώτη φορά, την Τετάρτη 14 Μαΐου 2025, στις 19:00, στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας. Πρόκειται για ένα εγχείρημα το οποίο ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο σκηνοθέτης Σταύρος Παπαγεωργίου, στο πλαίσιο των εορτασμών των 10χρονων του Παγκόσμιου Γεωπάρκου Τροόδους της UNESCO και των 75χρονων του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, σε συνεργασία με το Υφυπουργείο Πολιτισμού.

Ο κ. Παπαγεωργίου μοιράζεται στο «Π» στοιχεία από το «μωσαϊκό» που δημιουργήθηκε για την ιστορία του μεταλλεύματος που ταυτίστηκε με το νησί, για το σπάνιο υλικό που θα προβληθεί για πρώτη φορά, και εκφράζει την ανησυχία αλλά και επιθυμία του να διασωθεί ένας πλούτος που καταγράφηκε σε μορφές φιλμ που δεν χρησιμοποιούνται πια. 

Πώς σχεδιάσατε την αφηγηματική δομή ενός ντοκιμαντέρ που καλύπτει τόσο τεχνικές (γεωλογία-μεταλλειολογία) όσο και ανθρώπινες ιστορίες;

Το ντοκιμαντέρ «Η ιστορία του Χαλκού στην Κύπρο» είναι ένα όμορφο μωσαϊκό από ωραίες εικόνες από τα πετρώματα, τα μεταλλεία, ενισχυμένο με πλούσιο οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό, εντυπωσιακά γραφικά και συνεντεύξεις με ειδικούς και παλιούς μεταλλωρύχους. Προσπάθησα στο μέτρο του δυνατού η αφήγηση, η πληροφόρηση να είναι κατανοητή σε όλους, έστω και αν δεν γνωρίζουν τίποτα για το θέμα της ταινίας. Το ντοκιμαντέρ δε, ήταν, για μένα, ως δημιουργό πολιτιστικών και ιστορικών ντοκιμαντέρ, ένα από τα πιο δύσκολα στην κινηματογραφική μου σταδιοδρομία. Είχα κληθεί να ετοιμάσω ένα 90λεπτο ντοκιμαντέρ που θα αφορούσε την ιστορία του κυπριακού χαλκού στην Κύπρο με τρεις θεματικές ενότητες. Τη γεωλογία, την αρχαιολογία και τη μεταλλειολογία που η κάθε ενότητα περιελάμβανε διάφορες πτυχές. Αντιλαμβάνεστε ότι για ένα τέτοιο σημαντικό θέμα χρειάζονται άλλα τρία ντοκιμαντέρ για να αναπτυχθούν όλες οι ενότητες σε ικανοποιητικό βάθος και έκταση. Παρ' όλα αυτά νομίζω κατόρθωσα να καλύψω σε ικανοποιητικό βαθμό όλες τις πτυχές της κάθε ενότητας.

Ποιες ήταν οι προκλήσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος; Ήταν εύκολο να προσεγγίσετε εγκαταλελειμμένα μεταλλεία και πώς ακριβώς έγινε εφικτό;{

Τα μεταλλεία που βρίσκονται μέσα στα όρια του Γεωπάρκου Τροόδους είναι προσβάσιμα. Βέβαια πρέπει κάποιος να είναι πολύ προσεκτικός όταν τα επισκέπτεται. Για τις ανάγκες της παραγωγής, το συνεργείο μου συνοδευόταν πάντοτε από τους γεωεπιστήμονες του Γεωπάρκου Τροόδους και υπεύθυνους τη παραγωγής, τον δρα Ευθύμιο Τσιολάκη και τη δρα Βασίλη Συμεού οι οποίοι τα γνώριζαν πολύ καλά. Σε κάθε μεταλλείο κάναμε κινηματογραφήσεις από το έδαφος και κυρίως από αέρος, με drones, ώστε να τα αναδείξουμε με τον καλύτερο τρόπο το μέγεθος των μεταλλείων και το βάθος των κρατήρων τους ή για να προσεγγίσουμε σημαντικά σημεία όπου ήταν αδύνατον να πλησιάσουμε διαφορετικά.

Έχετε επιλέξει να δώσετε έμφαση και στην άποψη εμπειρογνωμόνων. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για τους συμμετέχοντες.

Από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, στο οποίο ανήκει η παραγωγή του ντοκιμαντέρ, είναι ο διευθυντής του τμήματος, κ. Χριστόδουλος Χατζηγεωργίου, οι γεωεπιστήμονες του Παγκόσμιου Γεωπάρκου Τροόδους και υπεύθυνοι της παραγωγής του ντοκιμαντέρ, δρ Ευθύμιος Τσιολάκης και δρ Βασίλη Συμεού, η τεχνικός επιθεωρήτρια δρ Ιωσηφίνα Στυλιανού, η γεωλογικός λειτουργός Μαίρη Αθανασίου και ο τεχνικός Χρήστος Τσιούρτος. Την πιο πάνω ομάδα πλαισίωσαν οι καταξιωμένοι μεταλλειολόγοι, δρ Γεώργιος Μαλιώτης και δρ Κωνσταντίνος Ξυδάς καθώς και ο οικονομικός γεωλόγος δρ Δημήτρης Κωνσταντινίδης. Για την αρχαιολογική πτυχή, συμμετέχει η δρ Βασιλική Κασσιανίδου, η οποία μάλιστα, στήριξε την παραγωγή πριν αναλάβει καθήκοντα ως υφυπουργός Πολιτισμού καθώς όταν αυτό συνέβη, παρέδωσε τη σκυτάλη σε δύο άλλους αρχαιολόγους που δούλεψαν μαζί της στο πρότζεκτ «Μετάλλων Τόποι», στον δρα Δημήτριο Ιωαννίδη και στον δρα Ανδρέα Χαραλάμπους. Επίσης, την εμπειρογνωμοσύνη του μοιράζεται ο ομότιμος καθηγητής αρχαιολογίας, δρ Δημήτρης Μιχαηλίδης -που μελέτησε τη χρήση του χαλκού στην ιατρική- όπως και η ενάλια αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, δρ Στέλλα Δεμέστιχα, για τη χρήση του χαλκού στη ναυσιπλοΐα. 

Το ντοκιμαντέρ διανθίζεται με σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό από την ΕΜΕ [Εταιρεία Μεταλλείων Κύπρου]. Ήταν εύκολη η πρόσβαση σε αυτό το υλικό;

Δεν είναι μόνο το αρχείο της ΕΜΕ που εξασφαλίσαμε. Το αρχειακό υλικό προέρχεται από πολλές πηγές και συγκεκριμένα από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, το Τμήμα Αρχαιοτήτων, το ΡΙΚ, την εταιρεία ΕΜΕ, την ΠΕΟ και τον πρόεδρο των αποδήμων Ασγάτας κ. Αντώνη Καβάζη και άλλους οργανισμούς. Όλοι τους ήταν πρόθυμοι να συνεισφέρουν στην παραγωγή παραχωρώντας μας τα δικαιώματα να χρησιμοποιήσουμε αυτό το σημαντικό αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό (που σε ορισμένες περιπτώσεις δημοσιεύεται για πρώτη φορά) γιατί αντιλήφθηκαν αμέσως τη μεγάλη σημασία που έχει αυτό το ντοκιμαντέρ. Γι' αυτό και θέλω να τους ευχαριστήσω θερμά.

Σας έμεινε κάποια φράση ή ιστορία στο μυαλό από όσα μοιράστηκαν μαζί σας οι μεταλλωρύχοι ή εμπειρογνώμονες;

Στο μυαλό μου έχουν μείνει τα λόγια του κυρίου Ηράκλη που μου εκμυστηρεύτηκε πως την πρώτη μέρα που έπιασε δουλειά στο μεταλλείο, ήταν τότε 18 χρονών, μόλις αντίκρισε τη σκοτεινή είσοδο της σήραγγας που κατέβαινε αρκετά μέτρα κάτω από τη γη και από όπου έβγαινε ένας υπόκωφος ήχος από τα μηχανήματα, τα συστήματα εξαερισμού και τις εκρήξεις από τις φάλιες, πάγωσε από τον φόβο του και είπε: «Παναγία μου. Μα πού εννά μπω μέσα σε τούτο τον σκοτεινό λούκκο»;. Τελικά το τόλμησε και όπως πληροφορήθηκα ο κύριος Ηράκλης, κατάφερε μέσα στα χρόνια να μάθει να διορθώνει τις σκαπτικές μηχανές και τα τρυπάνια και έγινε περιζήτητος τεχνικός. Στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται δύο μεταλλωρύχοι από την Ασγάτα, που δούλεψαν στα μεταλλεία χαλκού της Ασγάτας και της Καλαβασού που άνηκαν στην ΕΜΕ. Ο δεύτερος ήταν ο Πολύδωρος, ο οποίος δυστυχώς απεβίωσε πριν την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ. Μαζί με τον Αντώνη Καβάζη, πρόεδρο των αποδήμων της Ασγάτας του οποίου ο πατέρας δούλεψε μαζί με τον Ηράκλη και τον Πολύδωρο, στο ίδιο μεταλλείο από τη δεκαετία του '50 μέχρι το κλείσιμό του μέσα στο '70, μας περιέγραψαν τις συνθήκες εργασίας μέσα στις στοές. Πώς έβαζαν τις φάλιες (τους δυναμίτες) και για τα ατυχήματα που συνέβαιναν συχνά. 

Πώς νιώθετε που συμβάλλετε στη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τι θεωρείτε πως χρειάζεται να γίνει ακόμη;

Είναι ευλογία που τώρα στην ψηφιακή εποχή και με την ανάπτυξη της τεχνολογία στον χώρο το οπτικοακουστικού τομέα, μπορούμε να καταγράψουμε εικόνες, ανθρώπους, μνημεία, την άυλη και υλική πολιτιστική μας κληρονομιά, πολύ εύκολα και σχετικά χωρίς μεγάλο κόστος και να τη διατηρήσουμε για τις μελλοντικές γενιές αλλά επίσης και να τη διαδώσουμε, να την προβάλουμε σε τοπικό αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Όμως, δεν μπορείτε να φανταστείτε ότι εγώ και πολλοί άλλοι συνάδελφοι που ασχολούνται με το ντοκιμαντέρ και είναι κάποιας ηλικίας, έχουμε καταγράψει μέσα στα τελευταία 50 χρόνια, σημαντικούς ανθρώπους, γεγονότα κ.ά., σε κάθε μορφής κασέτες VHS, Umatic, Beta, DVcam κ.ο.κ. Μιλώ για φορμάτ του βίντεο που πλέον δεν υπάρχουν τα μηχανήματα για να τα μεταφέρουμε σε μια σύγχρονη ψηφιακή μορφή ή στοιχίζει πάρα πολλά χρήματα και χρόνο. Οπότε είναι καταδικασμένος όλος αυτός ο πολιτιστικός εθνικός πλούτος να οδηγηθεί σε εξαφάνιση. Εύχομαι σύντομα να βρεθεί ένας κρατικός θεσμός ή φορέας ο οποίος να αναλάβει να συλλέξει όλα αυτά τα καταγραμμένα υλικά και να τα ψηφιοποιήσει πριν χαθούν για πάντα. Είναι αξιέπαινο που το ΡΙΚ και το ΓΤΠ κατάφεραν να ψηφιοποιήσουν μέσα από τον «Ψηφιακό Ηρόδοτο», ένα πολύ μικρό μέρος του οπτικοακουστικού υλικού που τους ανήκει αλλά εκεί έξω υπάρχει εκατονταπλάσιο τέτοιο υλικό που φοβάμαι ότι θα χαθεί για πάντα. Προσωπικά, σε κάθε μου παραγωγή, κυρίως για ό,τι αφορά συνεντεύξεις σημαντικών ανθρώπων, όπως καλή ώρα οι συνεντεύξεις με τους μεταλλωρύχους και τους εμπειρογνώμονες -που παρόλο ότι η κάθε μία έχει διάρκεια μίας ή και δύο ωρών στο ντοκιμαντέρ θα ακούσετε μόνο ένα τρίλεπτο απάνθισμα από τον κάθε ένα- τις απομαγνητοφωνώ ώστε να διασώσω τουλάχιστον την πληροφορία και τη γνώση που περιέχεται σε γραπτή μορφή και να αποτελέσουν το πρωτογενές υλικό μελέτης για τον αυριανό ερευνητή.

Έχει ανακοινωθεί επίσημα η πρώτη προβολή. Θα ανακοινωθούν κι άλλες; Υπάρχει πλάνο για να γίνουν προβολές σε σχολεία ή να παρουσιάζεται -μόνιμα ή για την τρέχουσα χρονιά- στο Γεωπάρκο Τροόδους;

Ναι, θα ακολουθήσουν και άλλες προβολές σε δημόσιους χώρους και στις άλλες πόλεις της ελεύθερης Κύπρου και στην Αθήνα στο Σπίτι της Κύπρου τον ερχόμενο Οκτώβριο. Ασφαλώς το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί από το ΡΙΚ και από ξένα κανάλια. Ήδη το συνδρομητικό ελληνικό κανάλι της Cosmote, History Channel, εξέφρασε ενδιαφέρον να το προβάλει. Έχουμε ετοιμάσει 6 γλωσσικές εκδόσεις, στα αγγλικά, γερμανικά, ρωσικά, γαλλικά και κινεζικά για να διανεμηθεί διεθνώς πιστεύω σε συνεννόηση με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης και το Υπουργείο Εξωτερικών. Προσωπικά το έχω υποβάλει μέχρι σήμερα σε τέσσερα διεθνή αρχαιολογικά φεστιβάλ, σε Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία και ΗΠΑ, που θα συμβάλουν στη διεθνή του διανομή και προβολή.