Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, στο Πανεπιστήμιο Frederick, στη Λευκωσία, ο καθηγητής Θεοδόσης Π. Τάσιος έδωσε μια ομιλία με θέμα «Γιατί δεν έγινε η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων», όπου εξήγησε τις τεχνολογικές δυνατότητες των αρχαίων Ελλήνων οι οποίες όμως δεν οδήγησαν σε κάτι μεγαλύτερο.

Δηλώνει φίλος της Κύπρου [και οι Κύπριοι ανταπέδωσαν αναγορεύοντάς τον επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κύπρου και επίτιμο μέλος του Επιστημονικού και Τεχνικού Επιμελητηρίου], γι’ αυτό και ανάμεσα στην αρθρογραφία του περασμένου Μάρτη σχετικά με την απόφαση του Eurogroup για την κυπριακή κρίση βρίσκονταν και οι δικές του απόψεις.

«Έκανα ένα λάθος αριθμητικό: νόμιζα ότι το ποσό των χρημάτων που διαχειρίζονταν οι κυπριακές τράπεζες ήταν εξαπλάσιο του εθνικού εισοδήματος ενώ φαίνεται πως πλησίαζε το 12πλάσιο. Ωστόσο ήταν ήδη επαρκές, αφενός για να έχει γεννήσει αμφιβολίες περί της τραπεζικής ορθοδοξίας -για να την πούμε σεμνά-, αφετέρου για να γεννήσει το φθόνο των ευρωπαϊκών τραπεζών. Αλλά και χωρίς τα δύο αυτά δεδομένα, όταν μια εθνική οικονομία στηρίζεται σε δυσανάλογο βαθμό σε μια πηγή πλούτου που από τη φύση της είναι προσφορά υπηρεσιών που είναι αέρας, απ’ ό,τι λεν οι ειδικότεροι κι απ’ ό,τι οι περισσότεροι μπορούμε να καταλάβουμε, ήταν πολύ μεγάλη η διακινδύνευση, το ρίσκο. Το ότι η κυπριακή οικονομία είχε τομείς οι οποίοι λειτουργούσανε καλά είναι βέβαιο. Αλλά κι αυτοί δεν ήταν τομείς απ’ αυτούς που ονομάζουμε ‘τρίτης γενιάς’. Είναι απ’ αυτούς που ονομάζουμε ‘πρώτης γενιάς’. Ήταν ο τομέας της οικοδομής. Ο οποίος βεβαίως και κάνει το χρήμα να κυκλοφορεί, βεβαίως ενεργοποιεί ορισμένες βιοτεχνίες και βιομηχανίες. Θα έχετε ακούσει να λένε ότι ο Στάλιν έκανε πρώτα τις βιομηχανίες του χάλυβα για να προχωρήσει στην υπόλοιπη οικονομία, ενώ οι Αμερικάνοι κάνανε πρώτα τη βιομηχανία της ζάχαρης, των τούβλων, και σιγά-σιγά δυνάμωνε και έπιασε τις χαλυβουργίες. Έτσι κι εδώ, διογκωνόταν στην Κύπρο ο τομέας των οικοδομών, χωρίς όμως να διογκώνεται ανάλογα και καμιά άλλη σημαντική βιομηχανική δράση. Πράγμα το οποίο δεν ήταν δυνατόν να γίνει εύκολα, παρά το γεγονός ότι η Κύπρος έχει πλεονεκτήματα, για παράδειγμα ως προς το ποσοστό των μορφωμένων ανθρώπων σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού. Ωστόσο αυτά τα πλεονεκτήματα δεν είχαν υλοποιηθεί. Άρα η οικονομία βρισκόταν σε έναν βαθμό μεγάλου ρίσκου. Απ’ εκεί και πέρα οι συμπτώσεις θα οδηγούσαν στο αποτέλεσμα. Μία από τις συμπτώσεις ήταν και ο φθόνος των ευρωπαϊκών τραπεζών, είναι ολοφάνερο. Κι άλλη μια σύμπτωση, δυστυχώς, ήταν το γεγονός ότι υπήρξαν καταχρήσεις από χειριστές της κυπριακής οικονομίας στις ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίοι έδιναν κατευθύνσεις προς ορισμένες πλευρές που δεν ήταν ασφαλείς. Το ότι υπέστησαν οι αθώοι τις συνέπειες μιας στρεβλώσεως κατά δυσανάλογο τρόπο, αυτό είναι το κακό. Εγώ ευθέως υποστηρίζω ότι στην Ελλάδα δεν συνέβη αυτό. Ο ελληνικός λαός είχε έναν βαθμό συνυπευθυνότητας για το απέραντο δημόσιο χρέος που γινόταν επί τριάντα χρόνια και το τρώγαμε και το πίναμε ως νταβατζήδες της επόμενης γενιάς. Χρεώναμε την επόμενη γενιά και περνούσαμε εμείς καλά. Γιατί, βλέπετε, η ελλαδική κρίση είναι κρίση δημόσιου χρέους. Ενώ εδώ είναι κυρίως τραπεζική. Επομένως, ο κυπριακός λαός είχε λιγότερη υπευθυνότητα για να υποστεί αυτά που υπέστη, άσχετα αν ο ελληνικός λαός δεν έχει πάρει είδηση ακόμα για την πραγματική αιτία του κακού που έγινε. Απ’ αυτή την άποψη, ως φίλος της Κύπρου αισθάνομαι ότι έγινε το κακό, οι ευθύνες υπάρχουν φυσικά αλλά όπως έγραφα και εκείνη την Κυριακή -μια μαύρη Κυριακή που όλοι κλαίγαμε- «η Κύπρος θα βγει από την κρίση πολύ ταχύτερα απ’ ό,τι θα βγει η Ελλάδα, λόγω της ποιότητας των ανθρώπων». Αλλά, να μην πούμε περισσότερες φιλοφρονήσεις.

Η αντίδραση του κόσμου ωστόσο είναι αντίστροφα δυσανάλογη.

Αντιλαμβάνομαι τι λέτε. Παρά το γεγονός ότι η αδικία για τον ευρύτερο λαό ήταν μεγαλύτερη, παρά ταύτα ήταν πολύ ψυχραιμότερη και ηπιότερη η αντίδρασή του. Κι αυτό, ξέρετε, προσθέτει επιχειρήματα στην αισιοδοξία μου για την ταχύτερη διέξοδο. Γιατί όταν σκιαμαχείς, βρίζεις, φωνάζεις και ουσιαστικά νομίζεις ότι λύνεις το πρόβλημα ενώ απλώς κουνάς τα πόδια σου και τα χέρια σου σπασμωδικά, ξοδεύεις ενέργεια προς κατευθύνσεις άσχετες με τις αιτίες των προβλημάτων, όπως γίνεται στην Ελλάδα.

Συζητώντας με έναν Ιρλανδό ότι σε Κύπρο και Ιρλανδία οι αντιδράσεις απέναντι στην κρίση ήταν πολύ ηπιότερες απ’ όσο στην Ισπανία και στην Ελλάδα, ο ίδιος είπε το εξής: επειδή οι δικές μας χώρες δεν είχαν βαριά βιομηχανία και άρα ούτε έντονα συνδικαλιστικά κινήματα, δεν αναπτύχθηκε η συλλογικότητα.

Είναι μια ενδιαφέρουσα άποψη. Όμως, τα συλλογικά κινήματα στην Κύπρο μην ξεχνάτε ότι ξεκίνησαν από τα ορυχεία. Και επειδή τα ορυχεία είχαν πράγματι μια συνδικαλιστική πορεία πολύ ενδιαφέρουσα, δεν θα έλεγα ότι δεν υπήρχε έντονος συνδικαλισμός. Και η δύναμη του ΑΚΕΛ, άλλωστε, είναι μια κληρονομιά αυτού του παρελθόντος που δεν ήταν βιομηχανικό αλλά δεν έπαυε να είναι συνδικαλιστικό. Δεν πείθομαι πλήρως αλλά το βρίσκω ενδιαφέρον. Ξέρετε τι γίνεται με την κοινωνιολογία; Είναι αφάνταστα περίπλοκα τα φαινόμενα, είναι πολλές οι πιθανές ερμηνείες και δεν έχεις αντικειμενική απόδειξη εργαστηριακή, μαθηματική. Και ο καθένας λέει ό,τι θέλει. Κι εγώ καμιά φορά για να εκτονώσω λίγο τη σοβαροφάνεια ή τη σοβαρότητα μιας συζήτησης, λέω ‘ναι, το γαρ είναι προστακτική του ρήματος γαργαρέω-γαργαρώ’!

Η τεχνολογία της αρχαιότητας

Τι μπορούμε να διδαχθούμε από την τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων;

Πρώτα απ’ όλα ότι όσοι μας δίδασκαν ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν τεχνολογία, απλώς δεν είχαν ιδέα από την ελληνική ιστορία. Μα πραγματικά, είχαν πλήρες μεσονύχτιο και ήταν μεταπράτες των απόψεων των λατινογενών λαών, που νόμιζαν ότι την τεχνολογία την έκαναν οι Ρωμαίοι. Οι Ρωμαίοι ποτέ δεν είπαν ότι είχαν τεχνολογία. Πήραν την ελληνιστική τεχνολογία και απλώς τη μεγεθύνανε. Δεν έγινε καμία πλήρως καινοτομία μετά την Αλεξάνδρεια. Επομένως, η τεχνολογία από τον 7ο αι. π.Χ. μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ., ουσιαστικά ήταν ελληνική. Λησμονήθηκε αυτό, κόλλησε ο ελληνισμός από ένα είδος λογιοτατισμού και ξεχάσαμε τον τεράστιο ρόλο των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας όχι μόνο στην παραγωγή, σ’ όλο τον πολιτισμό. Οι ρίζες του ελληνικού πολιτισμού είναι τόσο ποτισμένες από την τεχνολογία, ώστε εκπλήσσονται όσοι ακούν για πρώτη φορά τα δεδομένα που είχε η ελληνική θρησκεία. Την πρώτη τριάδα στην εποχή της Θεογονίας. Οι Τιτάνες, το πνεύμα. Οι Κύκλωπες, οι τεχνολόγοι. Και οι Εκατόγχειρες, οι φυσικές δυνάμεις. Υπήρχε μια τριάδα δυνάμεων μέσα στη μυθολογία, την προ του Δωδεκάθεου. Ήταν τρελοί. Ήταν τελείως τεχνόφιλοι. Όταν νίκησε ο Δίας, ξέρετε πώς νίκησε; Χάρη στον Κεραυνό που τον κατασκεύασαν οι σύμμαχοί του, οι σιδεράδες οι μηχανικοί οι Κύκλωπες. Και του τον δώσανε δώρο. Έτσι καθάρισε ο Δίας. Ή τα ρομπότ των Φαιάκων. Μπήκε ο Οδυσσέας και λέει ‘μα το πλοίο αυτό είναι άδειο’. Και του είπαν ‘μπες εσύ, σκέψου που θες να πας και το πλοίο θα πάει μόνο του’. Θράσος! Δεν ήταν απλώς ότι είχαν εφεύρει τα αυτόματα, στο μυαλό τους βέβαια, αλλά είχαν το θράσος να μιλήσουν και για ρομπότ. Τέτοια ήταν η τεχνοφιλία των αρχαίων Ελλήνων. Με αυτό το αναμφισβήτητο ιστορικό προηγούμενό τους υπέρ της τεχνολογίας, που ήταν θεμελιώδης συνιστώσα του πολιτισμού τους, το μάθημα που μπορούμε να πάρουμε είναι να είμαστε ανοιχτοί προς την τεχνολογία, πράγμα το οποίο δεν είναι βέβαιο ότι συμβαίνει. Είμαστε ακόμη μισο-καβαλημένοι πάνω στο καλάμι του λογιοτατισμού. Ξέρετε, πριν απ’ την ελληνική επανάσταση δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Υπήρχε μια στροφή προς τις θετικές επιστήμες και την τεχνολογία. Γνωρίζετε ο Ρήγας Φεραίος πού έκανε την περίφημη πρώτη αναγγελία υπέρ της εθνικής παλιγγενεσίας; Σε ένα βιβλίο θεολογίας, ρητορικής ή γραμματικής; Όχι. Σε ένα βιβλίο φυσικής!

Πού χαθήκαμε και στραφήκαμε προς τη φιλοσοφία, λοιπόν;

Ενδιαφέρον. Έπρεπε -ήδη απ’ την εποχή του Ρήγα και πολύ περισσότερο απ’ τον Κοραή- ο πολιτισμός να πιαστεί από μια άγκυρα. Παραείχαν περάσει αιώνες με μια υπερτίμηση εαυτών και αλλήλων. Και πιάστηκε από τη δόξα του παρελθόντος. Ποια γλώσσα του παρελθόντος ξέρανε οι Ευρωπαίοι; Τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Διοσκουρίδη. Ε, μ’ αυτούς έπρεπε να κάνουμε παρέα, αυτών έπρεπε να είμαστε απόγονοι ώστε και εμείς να περηφανευόμαστε και οι Δυτικοί να μας λογαριάζουν. Νομίζω πως αυτή η σχεδόν λειτουργική ανάγκη θα μπορούσε να μην είχε γίνει έτσι. Αλλά, βλέπετε, τα κείμενα του Πλάτωνος ή του Αριστοτέλη είχαν δουλευτεί πάρα πολύ μετά την Αναγέννηση. Τα κείμενα του Κτησιβίου ή του Φίλωνος του Βυζαντίου, τα μισοξέρανε. Ποιος ήξερε την σύγχρονη αντλία του Κτησιβίου; Ποιος ήξερε ότι ο Φίλων ήξερε να μεταδώσει μια κυκλική κίνηση από έναν άξονα σε έναν άλλο μέσω ενός ιμάντα; Άρα ποιος φανταζόταν ότι κάποια στιγμή θα μπορούσε να είχε γίνει η βιομηχανική επανάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο;

Και γιατί δεν έγινε;

Δεν υπήρχε μια κρίσιμη μάζα οικονομικών μεγεθών. Η έννοια της οικονομίας βεβαίως και υπήρχε. Ωστόσο η ζήτηση οικονομικών αγαθών δεν ήταν τέτοια ώστε να συμβεί μια απαίτηση βιομηχανικής παραγωγής.

Τι είδους επανάσταση χρειαζόμαστε σήμερα;

Δεν θα σας ικανοποιήσει η απάντησή μου. Της αυτογνωσίας. Αυτό είναι το επαναστατικότερο μήνυμα που μπορώ να δώσω, αν μπορώ. Είναι απίστευτο το δυναμικό που μπορεί να παραγάγει η αυτογνωσία, είναι θηριώδες. Και ως προς την παραγωγή των αγαθών, και ως προς ένα στήσιμο μιας δημοκρατίας, μέσω της αυτογνωσίας. Απ’ εδώ και μέχρι το πού και πότε θα ασκήσω βία για να ανατρέψω εκείνο που μπορεί να μην ανατρεπόταν αλλιώς. Παρά το γεγονός ότι η ιστορία διδάσκει πως η άσκηση βίας συνοδεύτηκε πάντοτε με μια μείωση της αποδοτικότητας. Είναι το πιο δύσκολο ερώτημα αυτό. Αλλά είναι ωραία τοποθετημένο. Και η αλήθεια είναι ότι επειδή δεν είναι εύκολο να βρίσκουμε τις αιτίες του κακού μας και επειδή έχουμε ανάγκη να βρίσκουμε αιτίες εκτός από τον εαυτό μας, γι’ αυτό οδηγούμαστε στην επανάσταση τρεις φορές την ημέρα, μετά το φαγητό. Σαν να ήτανε αντισυλληπτικό χάπι.

Η έκθεση

Το τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Frederick σε συνεργασία με την Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας της Ελλάδας [Ε.Μ.Α.Ε.Τ.], υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, διοργανώνουν «Έκθεση ομοιωμάτων επιτευγμάτων Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας» στις εγκαταστάσεις του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Frederick [Δημητρίου Χάματσου 13, 1040 Λευκωσία], η οποία θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τις 31/01/2014.

«Τη δουλειά που έκανε ετούτο εδώ το ιδιωτικό πανεπιστήμιο δεν την περίμενα», επισημαίνει ο κ. Τάσιος. «Χάρη βέβαια και στο γεγονός ότι και προσωπικώς ο κ. Φρειδερίκος αλλά κυρίως ο κ. [Παναγιώτης] Τουλιάτος και η κ. [Κλαίρη] Παλυβού έδωσαν τον εαυτό τους. Εμείς ως Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας της Ελλάδας έχουμε ομοιώματα και μια τεχνογνωσία για την αρχαία τεχνολογία αλλά άλλο να τα έχεις κι άλλο να στηθεί μια πραγματική έκθεση. Αυτή η δυνατότητα προσφέρεται αυτούς τους μήνες στη Λευκωσία».

Στην έκθεση παρουσιάζεται ένας μεγάλος αριθμός από ομοιώματα κατασκευών των αρχαίων Ελλήνων από τα προϊστορικά έως και τα ελληνιστικά χρόνια, από τον Αρχαίο Γερανό μέχρι τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.

+ Ώρες λειτουργίας Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή, 9:00 – 13:00 & 15:00 – 19:00, Σάββατο 10:00 – 15:00. Πληροφορίες www.frederick.ac.cy και 22394394.