Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως/φωτογραφία: Ελένη Παπαδοπούλου

Με κύριο μέλημα «καταρχήν να εκφραστεί το κείμενο», ο Στάθης Λιβαθινός ανεβάζει για πρώτη φορά στο θέατρο το έπος του Ομήρου «Ιλιάδα» και ανάμεσα στην παγκόσμια περιοδεία της παραγωγής κάνει στάση στην Κύπρο

Θέματα «ζωής και θανάτου» πραγματεύεται η «Ιλιάδα», μια από τις τέσσερις θεατρικές παραγωγές που θα δούμε στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Κύπρια. Πρόκειται για την πιο πρόσφατη σκηνοθετική δουλειά του Στάθη Λιβαθινού, μετά από μια σειρά από σκηνοθεσίες σημαντικών κειμένων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας: «Ερωτόκριτος» του Κορνάρου, «Η Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη και «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ είναι ενδεικτικά παραδείγματα.
Στην ερώτηση πώς προέκυψε η ιδέα της θεατρικής μεταφοράς της «Ιλιάδας», για πρώτη φορά στα παγκόσμια δεδομένα, χρειάστηκε να απαντήσει πάμπολλες φορές. Νά η απάντησή του σε μας:

«Θα βρω μια ειλικρινή απάντηση για να σας δώσω: δεν ξέρω πώς έρχονται τέτοιες τρελές ιδέες στο μυαλό. Ωριμάζει μια τρέλα μέσα σου, η αγάπη σου προς κάποια ιερά κείμενα, για την τελειότητα μιας ιστορίας. Αν για παράδειγμα ήμουν επαγγελματίας οδηγός, δεν θα ήθελα να οδηγήσω μια φεράρι; Από την άλλη πλευρά το στοίχημα είναι τεράστιο, γιατί υπάρχει η αναζήτηση μιας θεατρικής γλώσσας σε ένα τέτοιο κείμενο, υπάρχει ένας πειραματισμός έντονος που διατηρείται και στην παράσταση. Είμαι σίγουρος πως δεν απάντησα τελικά στην ερώτηση, γιατί ίσως και η ίδια η ερώτηση να μην απαντιέται. Είναι ένα μπουκέτο από παρορμήσεις που έχουν προσωπικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα».

Τοποθετημένη στον 8ο αιώνα π.Χ., η «Ιλιάδα» βασίζεται στην παράδοση προφορικής σύνθεσης και απαγγελίας ηρωικών ποιημάτων των προηγούμενων αιώνων. Περιγράφει, δε, γεγονότα της τελευταίας, δέκατης χρονιάς της πολιορκίας της Τροίας από τους Έλληνες και εστιάζει στην οργή του Αχιλλέα. Για τα λάφυρα τα κάνει όλα. Κι ύστερα για την «αξιοπρέπειά» του: επιστρέφει στη μάχη για εκδίκηση και εκεί, σε 15.692 στίχους, περιγράφεται «ο πόλεμος σε όλο του το μεγαλείο, με λεπτομέρειες φρικιαστικές», αναφέρει ο Στάθης Λιβαθινός, ο οποίος τόλμησε μαζί με τους συνεργάτες του να ανεβάσουν για πρώτη φορά επί σκηνής την «Ιλιάδα».
«Οι γέφυρες με την εποχή μας είναι πολλές και κοινές», αναφέρει στο σκηνοθετικό του σημείωμα ο Στάθης Λιβαθινός. «Ο πόλεμος, η παράνοια των ανθρώπων, ο παραλογισμός της βίας, ο θυμός, η αγανάκτηση εμφανίζονται από την πρώτη λέξη του έπους: Μήνιν άοιδε θεά...».

Και όπως σχολιάζει στο Π, «η θεματολογία της ‘Ιλιάδας’ είναι τέτοια που είναι δύσκολο να μην μιλήσεις για την εποχή. Πρέπει να καταβάλεις μεγάλη προσπάθεια ο Όμηρος να μείνει βουβός γιατί ήταν η βάση της καλλιτεχνικής και ουμανιστικής παιδείας σε όλο τον κόσμο - ήταν η βάση της παιδείας στην Ευρώπη. Οι μεγάλοι ποιητές που ξέρουμε, του 16ου-18ου αιώνα, ήξεραν την ‘Ιλιάδα’ απ’ έξω. Είναι μια πηγή έμπνευσης. Οπότε δεν μπορείς εύκολα να αντισταθείς σε ένα τέτοιο κείμενο. Από την άλλη πλευρά, η θεματολογία είναι ενταγμένη στα βαθύτερα ανθρώπινα θέματα της ζωής και του θανάτου - οπότε το θέατρο πρέπει να το αφορά αυτή η θεματολογία του ηρωισμού, της αξιοπρέπειας, του να ξεπερνάς τα όρια».

Τρεις ώρες και ένα τέταρτο, για να είμαστε ακριβείς. Η παραγωγή όπως ανέβηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών είχε διάρκεια πέντε ωρών, ωστόσο στο υπόλοιπο πρόγραμμα παραστάσεων και στις περιοδείες η διάρκειά της μειώθηκε. «Νομίζω πως είναι απολύτως προσιτή και κατανοητή απ’ τον κόσμο», σχολιάζει ο κ. Λιβαθινός και εξηγεί: «Αν δείξεις την ‘Ιλιάδα’ σε μιάμιση ώρα, θα είναι καρτούν. Πρόκειται για έναν θησαυρό λέξεων, φράσεων, θεμάτων και εικόνων - είναι και ‘μέγκα θέματα’ που λέει και ο Μαρωνίτης [σ.σ. ο Δημήτρης Μαρωνίτης, μεταφραστής του έργου]. Θίγει θέματα που τροφοδότησαν ολόκληρες λογοτεχνίες». Εξάλλου, «το κοινό πρέπει να επιστρέψει στην ποιότητα των κειμένων του Ομήρου, όχι η ‘Ιλιάδα’ να προσαρμοστεί στις ανάγκες του κοινού».

Διεθνές ενδιαφέρον

Η «πρωτιά» που σημειώνει με αυτή τη σκηνοθετική του δουλειά ο Στάθης Λιβαθινός καταγράφεται στον διεθνή χώρο. Ήδη πριν από τις παραστάσεις στην Κύπρο στις 13, 14, 17 και 18 Σεπτεμβρίου, το έργο ανέβηκε στην Ολλανδία και στην Ισπανία, ενώ αμέσως μετά θα ανέβει στο Εθνικό Θέατρο της Μαδρίτης και μέσα στους πρώτους μήνες του 2015 θα ταξιδέψει στη Χιλή και στον Καναδά.
«Οι θεατές παρακολουθούν μια ιστορία που δεν έχει ειπωθεί ποτέ επί σκηνής», αναφέρει ο σκηνοθέτης, κι αυτό έχει οπωσδήποτε ένα ενδιαφέρον. Επιπλέον, «η ποίηση είναι ένα θέμα από μόνο του: η ποίηση όχι ως ωραιοπάθεια ή επιλογή εκφραστικών μέσων ενός ποιητή ταλαντούχου ή μη, αλλά ως μέσο για να κρατηθεί η ένταση της συμμετοχής του κοινού. Πρέπει να σας πω ότι στην ‘Ιλιάδα’ ο Όμηρος δεν αστειευόταν ως καλλιτέχνης, συμπεριφέρεται ως γνήσιος καλλιτέχνης 100%. Παίρνει έναν μύθο και του αλλάζει τα φώτα - άμεσα φανερό το άγγιγμα του καλλιτέχνη με την ανατρεπτική του διάθεση».

Σκηνοθετικά, πάντως, υπάρχει πειραματισμός, αλλά όχι και ανατρεπτική διάθεση. «Η ανατροπή από μόνη της δεν μου λέει τίποτα. Εξάλλου, πώς να ανατρέψεις κάτι που δεν έχει σταθεί στα πόδια του ακόμα; Το κύριο μέλημα είναι καταρχήν να εκφραστεί, λοιπόν».
Και το κοινό ανταποκρίνεται σε αυτό το ανέβασμα, δείχνοντας «μια τρομερή προσήλωση στην παράσταση και μια γενναιοδωρία. Εμείς αυτό εισπράττουμε. Άσχετα με τη γλώσσα (σ.σ. που ομιλείται στις διαφορετικές χώρες όπου ανεβαίνει η παράσταση), το στοίχημα είναι καταρχήν θεατρικό. Τα κριτήρια μετά τα πρώτα δευτερόλεπτα είναι τελείως διαφορετικά. Ο κόσμος πρέπει να κρατηθεί στη θέση του». Και μάλλον κρατιέται, αφού «το μεγαλύτερο αμερικανικό σπλάτερ είναι παιδικό κατασκεύασμα μπροστά στις αφηγήσεις του Ομήρου. Παρακολουθεί τα πτώματα να κόβονται στα δύο, παρακολουθεί το ανθρώπινο σώμα και την ψυχή από κοντά. Αυτή η απόσταση αναδεικνύει πλευρές του θανάτου και του τρόπου των ανθρώπων που δεν είχαν αναφερθεί ποτέ μέχρι τότε. Στον Όμηρο υπάρχουν πολλές πρώτες φορές και αυτό έχει μια τεράστια δύναμη και ένταση ως καλλιτεχνικό γεγονός».

«Προνομιούχο» είναι, σε κάθε περίπτωση, το ελληνόφωνο κοινό, το οποίο έχει την ευκαιρία να δει τα θεαματικά θεατρικά δρώμενα, αλλά και να ακούσει και να κατανοήσει «την υπέροχη μετάφραση του Μαρωνίτη».

+ Στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Στροβόλου και στις 17 και 18 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Ριάλτο. Εισιτήρια προς 10 και 5 ευρώ διαδικτυακά στη soldouttickets.com.cy, στα περίπτερα SoEasy παγκύπρια και ΤimeOut Πάφου. Πληροφορίες τηλ. 70002212.

φωτογραφία : Ελίνα Γιουνανλή