Μια συνομιλία του Κώστα Μόντη, εγγονού του ποιητή και εκτελεστικού διευθυντή του Ιδρύματος Μόντη, με τις μαθήτριες της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας Μελίνα Ανδρέου, Ξένια Καντούνα, Μικαελένα Κόκκινου, Αγγνή Κούλλα και Ελευθερία Στυλιανού*

Λίγο πριν την εκπνοή του 2014, το οποίο ορίστηκε ως "Έτος Μόντη" καθώς συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια από τη γέννηση και δέκα από τον θάνατο του ποιητή, ο εγγονός του Κώστα Μόντη, συνονόματος του ποιητή και ιδρυτής του Επιστημονικού, Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Ιδρύματος Κώστας Μόντης, μιλά για τις αναμνήσεις από τον παππού του αλλά και τους στόχους του ιδρύματος.

Θα αρχίσουμε με μια γενική και μάλλον αναμενόμενη ερώτηση: ως εγγονός του Κώστα Μόντη στις παιδικές σας αναμνήσεις θα είναι έντονη η παρουσία του. Υπάρχει κάτι που νιώθετε ότι σας έχει σημαδέψει;

Ο παππούς μου ήταν ένας πολύ στοργικός, ήρεμος και γεμάτος αγάπη άνθρωπος. Νόμιζες ότι ήξερε τα πάντα, ότι μπορούσε να επιληφθεί όλων των καταστάσεων. Αυτό που πραγματικά νιώθω ότι με σημάδεψε είναι η ειλικρίνεια και η αγάπη του, ένιωθες ότι αγαπούσε όλο τον κόσμο. Επίσης, η ασφάλεια που μου δημιουργούσε. Μου έγραψε κάποτε, όταν ήμουν μικρός, ένα ποίημα: "Προς το εγγονάκι μου Κώστα:/ Όταν μια μέρα δεν με βρεις στην αυλόπορτα του σχολείου να σε περιμένω / να ξέρεις πως δεν θα με ξαναβρείς". Ο παππούς μου δεν μου έταξε ποτέ κάτι και να μην το κάνει ή τουλάχιστον να μην κάνει τα αδύνατα δυνατά για να το κάνει. Ως παιδί, ήξερα ότι δεν υπήρχε πιθανότητα να μην έρθει να με πάρει από το σχολείο, ήταν πάντα εκεί πριν από μένα, πριν καν χτυπήσει το κουδούνι... Όταν ξαναδιαβάζω, τώρα που μεγάλωσα, το ποιηματάκι αυτό, ξέρω ότι το μήνυμα είναι "δεν θα σε απογοητεύσω ποτέ". Είναι πολύ σημαντικό για ένα παιδί να νιώθει αυτή την ασφάλεια και εγώ μπορώ να πω ότι είναι κάτι που πήρα από τον παππού.

Υπάρχει το στερεότυπο ότι ο μεγάλος δημιουργός είναι ένας μοναχικός άνθρωπος, πλήρως απορροφημένος από την τέχνη του, ο οποίος δεν μπορεί να ασχολείται με την οικογένεια και τα προβλήματα της καθημερινότητας. Ο Μόντης αντιθέτως και μέσα από συνεντεύξεις του και στην ποίησή του προβάλλει την εικόνα ενός αφοσιωμένου οικογενειάρχη.

Ο Μόντης ως ποιητής ήθελε όντως να απομονώνεται και σε αυτό βοήθησε πολύ και η γιαγιά, η οποία κατανοούσε την ανάγκη του να μένει μόνος στα βιβλία του, να κάνει τους περιπάτους του ή απλώς να κάθεται στην τζαμαρία του και να σκέφτεται. Αλλά δεν μπορώ να πω ότι ήταν απορροφημένος αποκλειστικά και μόνο στην τέχνη του. Ήθελε να περνά χρόνο με τα παιδιά και τα εγγόνια του. Η οικογένεια ήταν πολύ σημαντική για τον Μόντη, ίσως γιατί είχε στερηθεί πολύ νωρίς τη δική του οικογένεια. Ένοιωθε πολύ ευτυχισμένος στις οικογενειακές συνάξεις και τις επεδίωκε. Θεωρώ ότι για εκείνον το μεγαλύτερο επίτευγμα της ζωής του ήταν η οικογένεια.

Αρκετά ποιήματα αναφέρονται στην τουρκική εισβολή του 1974. Πώς βίωσε ο άνθρωπος Κώστας Μόντης την εμπειρία του πολέμου και της προσφυγιάς;

Εμένα πολλές φορές μου μιλούσε για την εισβολή και έκλαιγε. Η εμπειρία αυτή τον πλήγωσε βαθιά και φαίνεται στα σχετικά ποιήματα. Μια φορά μου είχε πει ότι για να μεταδώσεις ένα συναίσθημα, πρέπει εσύ πρώτα να το νιώσεις 1.000 φορές περισσότερο. Στην ποίηση του Μόντη υπάρχει διάχυτος ο πόνος της προσφυγιάς και της αδικίας και ο λόγος του εκπροσωπεί όλους μας: τη μάνα του αγνοουμένου, το παιδί του πεσόντα, τον πρόσφυγα που έχασε τα πάντα. Ο καλύτερος τρόπος για έναν ξένο να βιώσει τον πόνο της Κύπρου είναι νομίζω μέσα από την ποίηση του Μόντη.

Πάντως φαίνεται ότι αγαπούσε πολύ την Κύπρο και μάλιστα είχε το χάρισμα να εκφράζει την αγάπη του για τον τόπο του χωρίς να προκαλεί.
Κανένας αγνός πατριώτης δεν προκαλεί, όταν εκφράζει την αγάπη του για τον τόπο του. Για να γράψει κάποιος ποίηση, πρέπει να ξεπεράσει τα πάθη του και να αποστασιοποιηθεί. Γι' αυτό πιστεύω ότι δεν μπορούν να υπάρχουν δεξιοί και αριστεροί ποιητές. Οι ποιητές δεν μπαίνουν σε καλούπια. Ο παππούς μου είναι γνωστό ότι αποστρεφόταν τη στρατευμένη ποίηση. Η ποίηση εκφράζει την ψυχή του ποιητή, γι' αυτό και δεν προκαλεί, απλώς υποβάλλει συναισθήματα. Πράγματι, ο Μόντης αγαπούσε πολύ την Κύπρο και αυτό φαίνεται ακόμα περισσότερο στα κυπριακά του ποιήματα. Νομίζω μάλιστα ότι στα κυπριακά, "στη γλώσσα που πρωτομίλησα", όπως το όρισε ο ίδιος, έγραψε και την καλύτερή του ερωτική ποίηση.

Στο ποίημα του "Έλληνες ποιητές" αναφέρεται στη δυσκολία του να είσαι Έλληνας ποιητής, αλλά ταυτόχρονα θεωρεί τη χρήση της ελληνικής γλώσσας ως το αντιστάθμισμα για όλα. Εσείς που δεν είστε ποιητής και ενδεχομένως να βλέπετε το θέμα λιγότερο συναισθηματικά, τι νομίζετε; Θα ήταν ευρύτερη η απήχηση του Μόντη, αν έγραφε σε μια πιο διαδεδομένη γλώσσα, όπως, ας πούμε, τα αγγλικά;
Σίγουρα είναι πιο εύκολο να γίνει γνωστός ένας ποιητής που γράφει στα αγγλικά παρά ένας ποιητής που γράφει στα ελληνικά, αλλά είναι και μεγάλη πρόκληση για έναν ποιητή να γράφει στα ελληνικά κι αυτό ακριβώς λέει και ο Μόντης στο ποίημα αυτό. Στα ελληνικά έγραψε και ο Όμηρος και οι μεγάλοι λυρικοί του 6ου αιώνα π.Χ. και ο Διονύσιος Σολωμός. Κάθε ποιητής που γράφει ελληνικά έχει την ευθύνη να προσθέσει σε αυτή την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά. Ίσως κάποιες φορές να ένιωθε λίγο αδικημένος από απόψεως αναγνωρισιμότητας, θα ήταν ανθρώπινο άλλωστε, όμως ήταν πάντα περήφανος που ήταν ένας Έλληνας ποιητής.

Αλλά υπάρχουν και οι μεταφράσεις που διευκολύνουν τη διάδοση του έργου ενός ποιητή. Σε ποιο βαθμό έχει μεταφραστεί ο Μόντης σε ξένες γλώσσες;

Η μετάφραση σίγουρα διευκολύνει τη διάδοση του έργου ενός ποιητή και ένας από τους σκοπούς του Ιδρύματος Κώστας Μόντης είναι και η προώθηση των μεταφράσεων, έτσι ώστε να μπορέσει να μελετηθεί και από ξένους μελετητές. Η αλήθεια είναι ότι άργησε πολύ να μεταφραστεί και ούτε έχει ακόμα μεταφραστεί αρκετά. Υπάρχουν κάποιες μεταφράσεις στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα ισπανικά, όμως δεν έχει μεταφραστεί το σύνολο του ποιητικού του έργου. Πιστεύω ότι, εάν είχε μεταφραστεί περισσότερο, ίσως να έπαιρνε και το Νόμπελ, πράγμα που θα βοηθούσε πολύ τον τόπο μας.

Το Ίδρυμα Κώστας Μόντης ιδρύθηκε το 2012. Ποια πρωτοβουλία οδήγησε στην ίδρυσή του και ποιοι είναι οι βασικοί σκοποί του;
Θεωρώ ότι χρειαζόταν ένα ίδρυμα που να στελεχώνεται από ανθρώπους που να αγαπούν την ελληνική παιδεία και τον ποιητή. Ιδρύθηκε αρχικά με μια πρωτοβουλία δική μου, όμως και με την πολύτιμη συνεργασία αρκετών ανθρώπων του πνεύματος, πανεπιστημιακών, όπως o Πέτρος Παπαπολυβιου και ο Παντελής Βουτουρής, αλλά και Κυπρίων ποιητών, όπως η Κλαίρη Αγγελίδου και η Ελένη Θεοχάρους. Όταν δημιουργήθηκε το ίδρυμα είχαμε μαζί μας και τον μακαρίτη τον Αντρέα Παστελλά, έναν από τους μεγαλύτερους και πιο αδικημένους, κατά τη γνώμη μου, ποιητές. Όλοι μοιραζόμαστε το ίδιο όραμα και δημιουργήσαμε αυτό το σώμα με σκοπό την προώθηση του έργου του Μόντη αλλά και της ελληνικής παιδείας γενικότερα.

Το ίδρυμα, εκτός από "επιστημονικό" και "πολιτιστικό", χαρακτηρίζεται και "κοινωφελές". Με ποια έννοια "κοινωφελές"; Με την έννοια της δημόσιας παροχής γνώσης ή υπάρχει κάτι πιο συγκεκριμένο στα σχέδιά του, όπως η θέσπιση κάποιων υποτροφιών;
Σίγουρα υπάρχει αυτό στα σχέδιά μας. Θέλουμε μέσα στα επόμενα χρόνια να θεσπίσουμε κάποιες υποτροφίες και να χρηματοδοτήσουμε ίσως κάποιες διατριβές που θα αφορούν το έργο του Κώστα Μόντη. Επίσης φιλοδοξούμε να ιδρύσουμε μια έδρα Μόντη σε κάποιο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, η οποία θα προωθεί τις ελληνικές σπουδές.

* Επιμέλεια: δρ Εύα Πολυβίου, καθηγήτρια Ελληνικών