Γράφει η Θεοδώρα Χρυσοστόμου

Η Κατερίνα Αχιλλέως συστήνει τη μέθοδο του art therapy σαν μια προσωρινή διέξοδο αποφόρτισης

Χρώματα, μπογιές και μάτια κλειστά συνθέτουν το σκηνικό ενός ξεχωριστού μαθήματος ζωγραφικής που στόχο έχει να βοηθήσει άτομα τα οποία πάσχουν από κατάθλιψη, μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια και μικρότερες ψυχικές διαταραχές. Με σπουδές στις Καλές Τέχνες και ειδίκευση στην εικαστική θεραπεία, η Κατερίνα Αχιλλέως συστήνει το art therapy και εξηγεί πώς η ζωγραφική μπορεί να αποτελέσει το όχημα για την περιδιάβαση στα δύσβατα μονοπάτια του μυαλού.

Τι ακριβώς είναι το art therapy;

Το art therapy, όπως και η μουσικοθεραπεία και δραματοθεραπεία, αποτελεί μια εναλλακτική μορφή θεραπείας η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 στην Αμερική. Στόχος της διαδικασίας είναι η παροχή βοήθειας σε άτομα που είτε αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα είτε απλώς έχουν ανάγκη να αποφορτιστούν. Και αυτό γίνεται μέσα από τη ζωγραφική. Μεταξύ των στόχων της διαδικασίας είναι το να φτάσει κάποιος σε ένα επίπεδο που να μπορεί να αγαπήσει τις ώρες τις οποίες αφιερώνει για την τέχνη και να απομακρυνθεί από το οποιοδήποτε πρόβλημα. Μπορεί να καταλάβει μέσω της διαδικασίας ότι ο κόσμος της τέχνης παρέχει άπειρα εργαλεία που μπορούν να καταστούν υποβοηθητικά.

 Υπάρχουν πολλές μορφές εικαστικής θεραπείας;

Υπάρχουν πολλές μορφές που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος. Εγώ ασχολούμαι με παιδιά με αυτισμό, ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με ναρκωτικά, ανθρώπους που πάσχουν από σχιζοφρένεια και ηλικιωμένους που πάσχουν από Αλτσχάιμερ. Το κάθε εργαστήρι έχει τη δική του δομή ούτως ώστε να μπορεί ο καθένας να βοηθηθεί ξεχωριστά. Αυτό γίνεται μέσω του χρώματος το οποίο χρησιμοποιείται ως εργαλείο απελευθέρωσης και εξωτερίκευσης συναισθημάτων.

 Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με αυτές τις ομάδες ατόμων;

Είμαι εξωτερικός συνεργάτης του Υπουργείου Υγείας το οποίο προσφέρει τα συγκεκριμένα προγράμματα. Εργάζομαι σε συγκεκριμένες δομές που ανήκουν στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας αλλά βρίσκομαι στα παραρτήματά τους στη Λεμεσό, όπως το κέντρο Προμηθέας, το τμήμα Παιδιών και Εφήβων της Λεμεσού και το κέντρο «Μέρα»  που ασχολείται με άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια. Αυτά τα κέντρα παρέχουν μουσική και εικαστική θεραπεία κάποιες ώρες τον μήνα. Παράλληλα βρίσκομαι και στον Πολυχώρο Beat Παζάρ όπου προσφέρονται μαθήματα τέχνης σε ενήλικες.

 Πώς καθορίζεις τη θεματολογία του κάθε μαθήματος;

Το κάθε μάθημα διαφέρει καθώς καθορίζεται από τις ανάγκες του κάθε περιστατικού. Μεγάλο ρόλο παίζει η επιλογή των χρωμάτων ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες των συμμετεχόντων. Αν θεωρήσουμε ότι γενικά οι ασθενείς με ψυχολογικές διαταραχές έχουν υπερβολική φαντασία –είναι ένας κόσμος όπου επικρατεί ένα χάος– τα πράγματα παίρνουν πιο σουρεαλιστικές διαστάσεις μέσα στο μυαλό τους. Ακολουθώ επίσης συγκεκριμένους καλλιτέχνες οι οποίοι ασχολήθηκαν είτε με άτομα που έχουν συγκεκριμένα προβλήματα είτε με θέματα σχετικά με την αντίληψη και τη διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου. Μελετώ πάντα το χρώμα αφού το κάθε χρώμα κρύβει μια ολόκληρη ιστορία την οποία αναλύουμε. Το σημαντικότερο είναι ότι όλα τα εργαστήρια γίνονται με κλειστά τα μάτια αφού μόλις κάποιος βρεθεί στο σκοτάδι τότε αρχίζει να εντατικοποιείται η διαδικασία της σκέψης. Η απώλεια της όρασης απελευθερώνει, και τον έλεγχο αναλαμβάνουν το συναίσθημα και η σκέψη. Δουλεύουμε είτε ομαδικά είτε ατομικά, εξαρτάται κάθε φορά από τον καλλιτέχνη που θα επιλέξω για το μάθημα.

Τα έντονα χρώματα πάντα προκαλούν μια έντονη διάθεση. Υπάρχουν περιπτώσεις που ενώ ξεκινούν κανονικά το μάθημα, σε κάποια φάση τα παρατούν ή δημιουργούν μια ένταση που χρειάζεται ειδικό χειρισμό. Υπάρχουν μέρες που βλέπεις ότι το εργαστήρι λειτουργεί πολύ καλά με αποτέλεσμα να εκτονώνονται και μετά να ηρεμούν. Απώτερος στόχος είναι μέσω του εργαστηρίου και της τέχνης να έχουν μια επικοινωνία, να ανταλλάξουν ιδέες και να ηρεμήσουν. Έρχεσαι αντιμέτωπος με διάφορα περιστατικά, κάποιοι έχουν κατάθλιψη, άλλοι κουβαλούν περισσότερη ένταση. Την ίδια στιγμή υπάρχουν άτομα με κατάθλιψη που βγάζουν στο χαρτί, κάτι πραγματικά εντυπωσιακό χωρίς να έχουν άλλα ερεθίσματα.

Στα κέντρα που επισκέπτομαι βρίσκονται άτομα με κατάθλιψη, μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια αλλά και μικρότερες ψυχικές διαταραχές.

Στο τέλος του εργαστηρίου γίνεται μια ομαδική συζήτηση όπου παρατηρείς ότι ενώ το θέμα είναι κοινό για όλους, μπορείς να ακούσεις δέκα διαφορετικές απόψεις και εκεί αντιλαμβάνεσαι ότι όλα είναι αποδεκτά. Δεν υπάρχει ούτε σωστό ούτε λάθος, όλα είναι ανοικτά. Είναι μια δραστηριότητα ψυχοφθόρα, μετά από ένα εργαστήρι νιώθεις ότι «στραγγίζεις», το απολαμβάνω όμως γιατί νιώθω ότι προσφέρω, αγαπώ πολύ αυτό που κάνω. Ναι μεν με ξεζουμίζει αλλά την ίδια στιγμή με γεμίζει.

Τα εργαστήρια γίνονται με κλειστά τα μάτια αφού μόλις κάποιος βρεθεί στο σκοτάδι τότε αρχίζει να εντατικοποιείται η διαδικασία της σκέψης. Η απώλεια της όρασης απελευθερώνει, και τον έλεγχο αναλαμβάνουν το συναίσθημα και η σκέψη

Θεωρείς αποτελεσματική την εικαστική θεραπεία;

Πιστεύω ότι λειτουργεί ευεργετικά. Κάνω αυτό το πράγμα τα τελευταία δύο χρόνια και βλέπω ότι υπάρχει αποτέλεσμα. Μόνο και μόνο που με βλέπουν στο κέντρο με τα σύνεργα της ζωγραφικής, ενθουσιάζονται γιατί ξέρουν ότι θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν κάτι, να εκφραστούν στο χαρτί. Παρατηρείς ότι σιγά-σιγά τους βάζεις σε μια ροή, τους κάνεις να προβληματιστούν, υποβάλλουν ερωτήσεις σχετικά με τα χρώματα, με τις λέξεις που τους δίνω να εργαστούν. Έτσι ξεκινά σιγά-σιγά το παιχνίδι της εικαστικής θεραπείας. Εγγυημένα στο τέλος του μαθήματος είναι όλοι πιο ήρεμοι, η διάθεσή τους αλλάζει άρδην προς το καλύτερο. Η τέχνη από μόνη της έχει την ικανότητα να σε ηρεμεί, να σου αλλάζει τη διάθεση.

Πόσο σημαντικές είναι οι γνώσεις σε θέματα ψυχολογίας για να μπορέσει κάποιος να προσφέρει αυτού του είδους τη θεραπεία;

Το πρώτο μου πτυχίο είναι στη ζωγραφική και το δεύτερο στην εικαστική θεραπεία. Δεν έχω σπουδές ούτε ψυχολόγου ούτε ψυχαναλυτή. Θεωρώ τον εαυτό μου μία καλλιτέχνη με ειδικό ενδιαφέρον και εξειδίκευση σε θέματα που αφορούν τον αυτισμό και την ψυχική υγεία. Για να είμαι πάντως σε θέση να προσφέρω εικαστική θεραπεία έπρεπε να ασχοληθώ με μια σειρά από ψυχικές νόσους, τα συμπτώματά τους και τον τρόπο χειρισμού τους. Πρέπει να ξεκαθαρίσω όμως ότι δεν είμαι ψυχολόγος. Μπορώ να ακούσω τα προβλήματα των μαθητών, να τους συμβουλεύσω αλλά μόνο μέχρις ένα σημείο. Να πω επίσης ότι έχω συνεχή επικοινωνία με ψυχολόγους/ψυχοθεραπευτές στους οποίους απευθύνομαι όταν θεωρήσω ότι κάποιο περιστατικό χρήζει βοήθειας από επαγγελματίες με εξειδικευμένες γνώσεις. Μέσα από ζωγραφιές μπορείς να καταλάβεις αν συμβαίνει κάτι με ένα παιδί. Στη συνέχεια μεταφέρεις τις ανησυχίες σου σε ένα ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή και ο ίδιος ως πιο καταρτισμένος μπορεί να αποφασίσει πώς θα προχωρήσει.

 Στην Κύπρο υπάρχει ανταπόκριση στην εικαστική θεραπεία;

Υπάρχει. Όταν πρωτοξεκίνησα θεώρησα ότι κάποιοι θα το δουν κάπως περίεργα.  Βλέπω όμως ότι υπάρχει αρκετή ανταπόκριση, καινούργιοι μαθητές εμφανίζονται, οι ώρες των μαθημάτων αυξάνονται. Ο κόσμος ενδιαφέρεται και τα σχόλια που ακούω είναι πολύ ενθαρρυντικά. Τα μαθήματα –επειδή είναι και βραδινά– προσφέρουν χαλάρωση, δημιουργία, προβληματισμό και αυτογνωσία. Είναι ένα διαφορετικό είδος ψυχοθεραπείας. Υπάρχει πρόοδος και εξέλιξη αλλά χρειάζεται να αφιερώσεις χρόνο και διάθεση.