Συνέντευξη στον Γιώργο Κακούρη

Η ειδική εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, Καρίμα Μπενούν, εξηγεί στο «Π» πως η πολιτιστική κληρονομιά είναι πολύ περισσότερα από τα κτήρια.

Για μια εβδομάδα και κάτι, η Καρίμα Μπενούν, ειδική εισηγήτρια των ΗΕ για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, γύρισε όλη την Κύπρο καταγράφοντας αν οι Κύπριοι σεβόμαστε το δικαίωμα πρόσβασης ο ένας του άλλου σε πολιτιστικά μνημεία και χώρους, αλλά και το δικαίωμα της άσκησης της πολιτισμικής μας ταυτότητας.

Δεν κοίταξε όμως μόνο το αν ο καθένας έχει πρόσβαση στα θρησκευτικά μνημεία του, αλλά και τον σεβασμό των γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων και την πρόσβαση σε χώρους κοινωνικοποίησης, ζωής και συλλογικής ταυτότητας. Όχι μόνο Ε/Κ και Τ/Κ, αλλά και των μικρότερων κοινοτήτων και των μεταναστών τους οποίους πολλές φορές οι Κύπριοι ένθεν κι ένθεν της γραμμής θέτουμε εκτός κάδρου.

Η Καρίμα Μπενούν είδε πολλά και θα καταγράψει ακόμα περισσότερα στην έκθεσή της, που μόλις χώρεσαν στη σύντομη συνέντευξη την οποία παραχώρησε στο «Π». Και στα οποία, σε μερικούς μήνες, θα επανέλθει.

Έχετε θέσει ως ηθική αρχή πως η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν είναι πολυτέλεια. Πώς μπορούν όμως πρακτικά οι κυβερνήσεις να πειστούν να αναλάβουν δράση;

Αυτή είναι και η κυριότερη πρόκληση για τους μηχανισμούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Ηνωμένα Έθνη, η πρόκληση της εφαρμογής. Πρέπει να σας πω πως με προθυμία επανέρχομαι σε κάθε θέμα, και κάνω συγκεκριμένες εισηγήσεις. Κάποιες από αυτές τις καταθέτω σήμερα. Και θα καταθέσω πολύ πιο συγκεκριμένες εισηγήσεις ενώπιον του Συμβουλίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των ΗΕ τον ερχόμενο Μάρτιο. Επίσης, στόχος μου είναι να εργάζομαι όχι μόνο με την κυβέρνηση αλλά και με την κοινωνία των πολιτών, ώστε να υπάρξει συνέχεια όσον αφορά τις εισηγήσεις που κρίνονται από τους ενδιαφερόμενους ως χρήσιμες.

Ποια είναι η εικόνα που έχετε αποκομίσει από την κατάσταση στις δύο πλευρές όσον αφορά τον σεβασμό ή όχι που επιδεικνύεται στην πολιτιστική κληρονομιά;

Έχουμε δεσμευτεί να εξετάσουμε τα πολιτιστικά δικαιώματα σε όλα τα μέρη της Κύπρου, με συναντήσεις με ανθρώπους από κάθε προέλευση. Υπάρχουν πολλά που μπορούμε να σημειώσουμε. Για παράδειγμα, μας δόθηκε ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα σημεία που θελήσαμε να επισκεφθούμε. Αυτό δεν συμβαίνει σε κάθε χώρα.

Επίσης διαπίστωσα πως εδώ γίνεται πολλή σκέψη για θέματα πολιτικής σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά. Υπάρχει τεράστια εμπειρογνωμοσύνη σχετικά με αυτά τα θέματα εδώ στην Κύπρο. Συναντήσαμε τις δικοινοτικές τεχνικές επιτροπές για θέματα παιδείας, πολιτιστικής κληρονομιάς, πολιτισμού και φύλου. Και εντυπωσιάστηκα τόσο από την ποιότητα των ανθρώπων όσο και από τους στόχους και το όραμά τους. Φυσικά χρειάζονται οικονομική και διεθνή στήριξη, όμως χαίρομαι που βλέπω όσα ήδη γίνονται από πλευράς αποκατάστασης μνημείων.

Όσον αφορά τώρα πιο εποικοδομητική κριτική, ένα θέμα που αποτέλεσε προτεραιότητα κατά την επίσκεψή μου εδώ ήταν η ανακοίνωση αρχικά από τις τουρκοκυπριακές αρχές περισσότερων περιορισμών στην πρόσβαση σε συγκεκριμένα σημεία. Οι περιορισμοί φαίνεται πως έχουν αποσυρθεί, επιστρέφοντας στο στάτους κβο, το οποίο ωστόσο επιδέχεται ερμηνεία. Πρόκειται προφανώς για ένα σοβαρό ζήτημα το οποίο ήγειρα, καθώς νιώθω πως μπορεί να οδηγήσει στην παραβίαση πολιτισμικών δικαιωμάτων. Καταγράφω την ανησυχία μου αυτή στη γραπτή δήλωση, όπου αναφέρω ακόμα πως η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας θα πρέπει να αποφύγει τυχόν επιβολή αντιποίνων, γιατί τα πολιτισμικά δικαιώματα δεν είναι διαπραγματευτικό χαρτί. Είναι οικουμενικά και πρέπει να απολαμβάνονται από όλους.

Υπάρχουν επίσης θέματα πρόσβασης σε μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, ειδικά σε ορισμένα θρησκευτικά μνημεία στον νότο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερο ντε φάκτο δυσκολίες, όπως η ανάγκη να υπάρχει καλύτερη πληροφόρηση για θέματα όπως πού βρίσκονται τα κλειδιά, αν υπάρχει δυνατότητα για τουαλέτες και άλλες διευκολύνσεις για όποιον θέλει να επισκεφθεί ένα μνημείο και ούτω καθεξής.

Αυτό που αποτελεί κοινή διαπίστωση σε όποιο σημείο επισκεφθήκαμε είναι η ανάγκη τού να υπάρχει διαβούλευση με όσους συνδέονται με ένα μνημείο όταν λαμβάνονται αποφάσεις. Για παράδειγμα, ποιο μνημείο προτείνεται ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, ή τι πρέπει να τύχει αποκατάστασης και πώς. Πρόκειται για μια σημαντική διάσταση κατά τη γνώμη μου. Ως ειδικός σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν θεωρώ πως η πολιτιστική κληρονομιά αφορά απλώς αντικείμενα, αλλά θεωρώ κληρονομιά και τη σχέση που υπάρχει μεταξύ ανθρώπων και πολιτιστικής κληρονομιάς. Και η πρόσβαση σε αυτήν την κληρονομιά είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα.

«Τα πολιτισμικά δικαιώματα δεν είναι διαπραγματευτικό χαρτί, είναι οικουμενικά και πρέπει να απολαμβάνονται από όλους»

Δεν είναι μονόδρομος η ένταση

Πώς όμως συμφιλιώνουμε την επιθυμία για πρόσβαση σε ένα θρησκευτικό μνημείο με μια σημερινή χρήση που δεν είναι θρησκευτική, όπως η μετατροπή σε μουσείο ή χώρο εκδηλώσεων, αλλά μπορεί να θεωρηθεί πως γίνεται με σεβασμό στην πολιτισμική του σημασία;

Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση. Μπορεί κάποιος να βάλει κάποιους περιορισμούς στην απόλαυση ενός ανθρώπινου δικαιώματος. Όμως ο όποιος περιορισμός πρέπει να είναι αναγκαίος και ανάλογος με τις ανάγκες, και όχι μεγαλύτερος από ό,τι χρειάζεται.

Αναγνωρίζω πως υπάρχει αυτό το ερώτημα που θέτετε για τη διπλή χρήση πολιτιστικών μνημείων. Είναι ζωτικής σημασίας, θεωρώ, να υπάρχει διαβούλευση με όσους επηρεάζονται, ούτως ώστε η σημερινή χρήση να περιορίζει όσο το δυνατό λιγότερο τη δυνατότητα να υπάρξουν και άλλες χρήσεις, ακόμα και η επανάληψη και συνέχιση της χρήσης που γινόταν στο παρελθόν.

Αυτό το οποίο τονίζω εδώ είναι την ανάγκη για διάλογο. Αν για παράδειγμα θα υπάρξει συνάντηση σε ένα θρησκευτικό χώρο σε ένα συγκεκριμένο χωριό, είναι σημαντικό να υπάρχει επαφή με τους ανθρώπους που ζουν εκεί, έτσι ώστε να διασφαλιστεί πως θα συμβεί σε ένα κλίμα κατανόησης. Νομίζω πως κάτι τέτοιο είναι πολύ σημαντικό, όπως και να υπάρχει καλή πίστη και προσοχή. Η ουσία της πρόσβασης στα πολιτιστικά δικαιώματα δεν είναι να γίνουν τα πράγματα χειρότερα αλλά να επιδεικνύεται σεβασμός και ανεκτικότητα για όλους.

Ο διάλογος μπορεί δηλαδή να βοηθήσει να αποφεύγονται οι καταστάσεις που βλέπουμε κάποτε και στις οποίες οι σημερινοί κάτοικοι νιώθουν πως απειλούνται από επισκέψεις παλιών κατοίκων.

Υπό αυτή την έννοια η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να είναι μια γέφυρα. Και έχουμε ακούσει για πολλές περιπτώσεις όπου σε μια επίσκεψη, είτε σε ιστορικό είτε σε θρησκευτικό μνημείο, το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία θετικών κοινωνικών σχέσεων, με τον κόσμο να πίνει καφέ μαζί, να συζητά και παλιούς γνώριμους να συναντώνται ξανά.

Δεν θέλω βέβαια να μειώσω την πιθανότητα να υπάρξει ένταση στην οποία αναφέρεστε, όμως πρέπει να πω πως υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και οι επισκέψεις μειώνουν την ένταση. Ειδικά για τους νεότερους που δεν έχουν εμπειρία από την ανάμειξη των κοινοτήτων που γινόταν στο παρελθόν, τέτοιες επισκέψεις μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες.

Η γλώσσα χτίζει γέφυρες

Είναι και η γλώσσα και η διάλεκτος της κάθε κοινότητας μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς και ελευθερίας;

Απόλυτα, και μια από τις εισηγήσεις που κάνουμε σχετίζεται με τη σημασία της γλώσσας και τη σημασία τού να είναι προσβάσιμα σε πολλαπλές γλώσσες τα επίσημα έγγραφα και πηγές του κράτους, ειδικά στα ελληνικά και στα τουρκικά, αν και υπάρχουν όλο και περισσότερες ανάγκες σε σχέση με τους νέους πληθυσμούς του νησιού. Ένα παράδειγμα που μας έχει μεταφερθεί αφορά ένα κυβερνητικό γραφείο όπου, παρά τις καλές προθέσεις των υπαλλήλων, αν κάποιος ζητήσει πληροφόρηση στα τούρκικα δεν υπάρχει κάποιος να μιλήσει εκείνη τη στιγμή, αν και μπορεί να γίνει αργότερα. Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θέλουν να βοηθήσουν, αλλά για λόγους πόρων δεν γίνεται εφικτό.

Η πολυγλωσσία θεωρώ είναι κλειδί στην προσπάθεια να κτιστούν γέφυρες, αλλά και για να υπάρχει καλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση και να αυξάνεται η αίσθηση της ένταξης στην κοινωνία.

Αυτό είναι σημαντικό ειδικά για γλώσσες και διαλέκτους που αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης, όπως τα μαρωνίτικα αραβικά ή η γλώσσα των Ρομά της Κύπρου.

Αυτά είναι κάποια από τα πιο συγκεκριμένα θέματα που θα ήθελα πραγματικά να αγγίξει η τελική έκθεση. Όμως αγγίζετε ένα σημείο με ιδιαίτερη σημασία. Κατά κάποιον τρόπο, η ίδια η έννοια της δικοινοτικότητας δεν αρκεί πλέον ως πλαίσιο για να περιγράψει και να συμπεριλάβει την πολυπλοκότητα των δικαιωμάτων των ανθρώπων που ζουν στην Κύπρο. Και αυτό είναι ένα θέμα που πρέπει να αρχίσουμε να λαμβάνουμε υπόψη.

ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ