Συνέντευξη στη Χριστίνα Λάμπρου

Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο μπορεί να είναι «ένας κοινός χώρος αλλά και ένας χώρος όπου συλλέγουμε και παρουσιάζουμε αρχαιότητες συνδέοντάς τες με την ιστορία της περιοχής και ίσως ακόμα και με την ιστορία της Αρχαιολογίας». Ο απερχόμενος διευθυντής της λονδρέζικης Tate Modern μιλά στο «Π» για την ιδέα του «μουσείου του μέλλοντος» σε σχέση με την Κύπρο και σημειώνει πως εδώ «υπάρχουν εκπληκτικές δυνατότητες για να προταθεί μια νέα φόρμα του αρχαιολογικού χώρου» 

Υπό τη διεύθυνσή του η Tate Modern έγινε το πιο δημοφιλές μουσείο τέχνης, συγκεντρώνοντας πλήθη στις εκθέσεις του. Μετά από έξι χρόνια κατά τα οποία υπήρξε διευθυντής της Tate Modern, ο Βέλγος ιστορικός τέχνης -σε μια κίνηση αναπάντεχη- εγκαταλείπει μια εντυπωσιακή θητεία για να ηγηθεί του Volksbuhne -το Λαϊκό Θέατρο- του Βερολίνου από το 2017. Ο Dercon, ο οποίος βρέθηκε στην Κύπρο για να παρουσιάσει την ομιλία του με θέμα «Το μουσείο του μέλλοντος», έχει ηγηθεί κάποιων από τα πιο καινοτόμα βορειοευρωπαϊκά ιδρύματα τέχνης: υπήρξε διευθυντής του Haus der Kunst στο Μόναχο (2003-11), του Μουσείου Boijmans Van Beuningen (1996-2003) και του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Witte de With (1990-95) στο Ρότερνταμ, καθώς και διευθυντής Προγράμματος του Μουσείου PS1 της Νέας Υόρκης (1988-89).

«Η συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κύπρου είναι μια από τις πιο εκπληκτικές στον κόσμο -ακριβώς γιατί εδώ δεν έχουμε έργα μεγάλων δασκάλων, δεν έχουμε αριστουργήματα» λέει στη συνέντευξη που ακολουθεί, όπου αναπτύσσει τις θέσεις του για τον χώρο της Κύπρου και τις ιδιαιτερότητές του.

Συνηθίζουμε να βλέπουμε το μουσείο σαν ένα χώρο που διατυπώνει αφηγήσεις του παρελθόντος. Επαναφέρετε σήμερα την ιδέα του «μέλλοντος», μια έννοια που απασχόλησε τους μοντερνιστές, όχι αφηρημένα αλλά με πρακτικές τοποθετήσεις. Όταν μιλάτε για το «μουσείο το μέλλοντος» πώς πιστεύετε θα πρέπει μελλοντικά να αφηγούμαστε το παρελθόν;

Η δική μου η τοποθέτηση για το μουσείο είναι αυτό που ονομάζω το «μικρό μουσείο» ή το «μουσείο του μέλλοντος» και ασχολείται κεντρικά με το μέλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε να προτείνουμε θεωρίες για το μέλλον. Έχουμε σταματήσει να μιλούμε ουσιαστικά για το μέλλον, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, και αυτό με ανησυχεί. Πλέον είναι όλα παροντικά, είναι όλα σύγχρονα. Και η έννοια του μέλλοντος, όπως την γνωρίζαμε, έχει πια χαθεί εντελώς. Τώρα θέλουμε όλοι να ζούμε στο παρόν. Για παράδειγμα, όταν λέμε σύγχρονη τέχνη, τι εννοούμε; Τι είναι σύγχρονο; Όλα είναι σύγχρονα και έτσι κανένας δεν ξέρει στην πραγματικότητα τι εννοούμε όταν μιλούμε για το σύγχρονο.

Έχετε ασχοληθεί με το παράδειγμα της Κύπρου, ποιες είναι οι σκέψεις σας για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο;

Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που μιλώ για αυτό το θέμα εδώ, στην Κύπρο, γιατί πιστεύω πως ο διαγωνισμός που μόλις ανακοινώθηκε για το κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου παρουσιάζει πολλές ευκαιρίες. Πρώτα απ’ όλα, η συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κύπρου είναι μια από τις πιο εκπληκτικές στον κόσμο - ακριβώς γιατί εδώ δεν έχουμε έργα μεγάλων δασκάλων, δεν έχουμε αριστουργήματα. Είναι αντικείμενα που δεν διακρίνονται ιδιαίτερα για την τεχνική τους, είναι αντικείμενα πολύ συνηθισμένα με έναν τρόπο. Αυτό μπορούμε να το σκεφτούμε και μέσα από το παράδειγμα των Κυπρίων γεωργών, οι οποίοι οργώνοντας τη γη τους έβρισκαν αρχαιολογικά ευρήματα.

Πολύ βασικό είναι για μένα πως το νέο μουσείο προσφέρει ευκαιρίες για νέες ιδέες και νέες καινοτόμες προτάσεις. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να σκεφτούμε τον χώρο της Κύπρου ως χώρο υβριδικό. Νομίζω πως η συλλογή του μουσείου, τα αντικείμενα τα ίδια εκφράζουν αυτές τις σχέσεις με τη γύρω περιοχή, τις συνδέσεις με την Κρήτη για παράδειγμα και τις σχέσεις με την Εγγύς Ανατολή, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι εκφράζουν τις σχέσεις με την ελληνική τέχνη. Το μουσείο αυτό λοιπόν θα μπορούσε να είναι ένα μουσείο της Εγγύς Ανατολής που να σημειώνει όλες αυτές τις συνδέσεις με την Ιορδανία, τον Λίβανο, τη Συρία, την Κρήτη... Υπάρχουν εκπληκτικές δυνατότητες για να προταθεί μια νέα φόρμα του αρχαιολογικού χώρου.

Όλα αυτά που συμβαίνουν στην Κύπρο με κάνουν να σκέφτομαι το νησί σαν μια μικρογραφία της Ευρώπης. Εδώ συναντάς όλα τα θέματα που απασχολούν την Ευρώπη σήμερα: αυτή η φαντασμαγορία υψηλής ασφαλείας που εξελίσσεται ανάμεσα στην αμερικανική και τη ρωσική δύναμη για παράδειγμα ή οι τριάντα χιλιάδες πρόσφυγες που υπάρχουν σε αυτό το μικρό νησί είναι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός. Όλα αυτά τα θέματα μπορούν να μετατραπούν σε κάτι εντελώς καινούργιο, μια έκφραση μιας κατάστασης σε εξέλιξη.

Πώς βλέπετε το «μουσείο του μέλλοντος» σε σχέση με την Κύπρο;

Το «μουσείο του μέλλοντος» θα πρέπει να αφορά πολύ περισσότερο τον κοινό χώρο, τον δημόσιο χώρο, να ενθαρρύνει συναντήσεις. Βλέπω ότι εδώ σας λείπει ο κοινός χώρος, σας λείπει ο δημόσιος χώρος με έναν τρόπο πολύ περίεργο. Για παράδειγμα, δημόσιος χώρος είναι η παραλία - αλλά αυτό δεν είναι μια μορφή δημόσιου χώρου που μου αρέσει. Ίσως το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο να καταφέρει να βρει μια φόρμα που να ενθαρρύνει αυτές τις νέες σχέσεις με τον χώρο, με τα αντικείμενα και με τους επισκέπτες. Ένας τόπος λοιπόν, ένας κοινός χώρος αλλά και ένας χώρος όπου συλλέγουμε αρχαιότητες, που παρουσιάζουμε αρχαιότητες συνδέοντάς τες με την ιστορία της περιοχής και ίσως ακόμα και με την ιστορία της αρχαιολογίας, γιατί βέβαια τα καλύτερα κομμάτια της κυπριακής αρχαιολογίας είναι σε μουσεία εκτός. Ίσως λοιπόν ακόμα και ένας χώρος όπου αυτά τα μουσεία να επανεπισκέπτονται την Κύπρο και να παρουσιάζουν τις συλλογές τους και παρουσιάζοντας έτσι την ιστορία του πώς βγήκαν όλα αυτά τα πράγματα από τη χώρα.

Είμαι πολύ χαρούμενος που βρέθηκα στην Κύπρο να μιλήσω, γιατί θεωρώ ότι η θεωρητική μου προσέγγιση για το μουσείο του μέλλοντος συναντά εδώ μια πολύ πρακτική ιδέα: το αρχαιολογικό μουσείο, δίπλα στο νοσοκομείο, τους ευκάλυπτους που φύτεψαν οι Βρετανοί, δίπλα στο ποτάμι που μπορεί να γίνει μια απίστευτη αποβάθρα: ήδη η τοποθεσία εδώ είναι φορτισμένη. Πιστεύω λοιπόν ότι το νέο αρχαιολογικό μουσείο μπορεί να γίνει κάτι πολύ ευρύτερο από έναν νέο χώρο που να στεγάζει τις αρχαιότητες. Μπορεί να γίνει η έκφραση για κάτι πολύ καινούργιο.

Έχετε εργαστεί πολύ στο θέμα του χώρου στην Tate Modern και πολύ επιτυχώς. Ποια είναι για σας η σύγχρονη θέση και σημασία του μουσείου σήμερα τόσο σε σχέση με το μουσείο μέσα στον κοινωνικό χώρο όσο και σε σχέση με το μουσείο ως χώρο;

 Αυτό που ορίζει ένα μουσείο είναι η μόνιμη συλλογή του. Ένα δημόσιο μουσείο είναι ένας τρόπος παραγωγής της μνήμης. Ακόμη και έτσι, πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργούμε μουσεία τα οποία να είναι προσαρμόσιμα στην αλλαγή. Έτσι ο χώρος του μελλοντικού μουσείου πρέπει πρώτα από όλα να είναι ευέλικτος, να μπορεί να φιλοξενεί διάφορες δραστηριότητες. Αυτό για μένα είναι το πρώτο και πιστεύω ότι μπορεί να εκφραστεί στον χώρο δίνοντας έμφαση στην οριζόντια εξέλιξη παρά στην κάθετη. Στην Κύπρο, αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό του αστικού τοπίου, δεν είναι ένα τοπίο που ορίζεται από ουρανοξύστες.

Μετά, πιστεύω ότι, όσον αφορά τον σχεδιασμό του κτηρίου, θα πρέπει ο αρνητικός χώρος -δηλαδή ο χώρος ανάμεσα στα διάφορα κτήρια του μουσείου- να μετατραπεί σε χώρο δημόσια χρήσης. Όταν ρωτήσαμε το κοινό της Tate τι είναι αυτό που τους φέρνει στο μουσείο, το 47% μας απάντησε ότι έρχονται στο μουσείο όχι για να θαυμάσουν τα αριστουργήματα, ούτε για να δουν από κοντά περίεργα έργα τέχνης, αλλά γιατί το μουσείο δίνει την ευκαιρία για συναντήσεις. Ο τρόπος για να δημιουργήσεις έναν χώρο συνάντησης -και αυτή η συνάντηση μπορεί να είναι με τον εαυτό μας ή με άλλους- είναι να δημιουργήσεις έναν χώρο όπου να μπορεί να υπάρχει το άλλο, το διαφορετικό, το περίεργο. Αυτή ήταν και η επιτυχία μας με την Tate. Το μουσείο σαν φρούριο του «άλλου». Πιστεύω ότι η ποιότητα του μουσείου εξαρτάται επίσης από τον τρόπο που μεταχειρίζεται το «άλλο» και ότι ένα μουσείο οφείλει να προμηθεύει το κοινό με μια συνεχόμενη κίνηση διαφορικών ιδεών και καταστάσεων.