Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου

H παρατήρηση ήταν το «κληροδότημα» του Τηλέμαχου Κάνθου στην Ελένη Ιακωβίδου, όταν φοιτούσε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο κι ο μεγάλος ζωγράφος ήταν δάσκαλός της.

«Ναι, η παρατήρηση περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο. Αν και δεν το είχα αντιληφθεί τότε. Έβρισκα ενδιαφέρον το ότι μας ανέθετε ‘παράδοξες’ εργασίες – εν μέρει και επειδή μπορούσα να τις φέρω σε πέρας», λέει η Ελένη Ιακωβίδου McLoughlin με έναν τόνο στη φωνή τόσο ανάλαφρο, όσο τα πέταλα στις βοτανολογικές της εικονογραφήσεις.

Κατά έναν τρόπο συνεχιστής των εικονογραφήσεων της Ηλέκτρας Μεγκό, η Ελένη Ιακωβίδου McLoughlin έχει εικονογραφήσει μέχρι σήμερα περισσότερα από 70 ενδημικά φυτά της Κύπρου. Όχι μόνο την εικόνα τους αλλά ολόκληρη τη ζωή τους. Από την άνθηση μέχρι τον μαρασμό τους, την ανατομία τους, τους σπόρους που ενέχουν νέα ζωή. Πραγματικά έργα τέχνης, οι εικονογραφήσεις της κοσμούν τους τοίχους και εκπαιδεύουν τους επισκέπτες στα περιβαλλοντικά εκπαιδευτικά κέντρα της Αθαλάσσας και του Τροόδους.

Και ενώ ζει στην Αγγλία, έχει δημιουργήσει ένα θερμοκήπιο όπου διατηρεί ενδημικά φυτά της Κύπρου. Δεν γίνεται αλλιώς: χρειάζεται χρόνο για να παρατηρήσει τη ζωή έκαστου φυτού, χρειάζεται στερεοσκόπιο για να μελετήσει την ταυτότητά του, χρειάζεται 95% αλκοόλ, 3% νερό και 2% γλυκερίνη για να διατηρήσει ένα λουλούδι ζωντανό για εκατοντάδες χρόνια.

Κι ύστερα τα βασικά: χρώματα, μολύβια και χαρτί άριστης ποιότητας, υπομονή, επιμονή, καλή διάθεση και αγάπη. Τα διαθέτει όλα σε μεγάλες ποσότητες.

«Θυμάμαι πάντα τον εαυτό μου να έχω ένα κομμάτι χαρτί, μολύβι και σβηστήρι στην τσέπη. Πάντα. Μέχρι σήμερα το κάνω αυτό. Δεν πάω πουθενά χωρίς χαρτί, μολύβι και σβηστήρι. Γι’ αυτό και δεν βαριέμαι ποτέ σε χώρους αναμονής όπως τα αεροδρόμια. Γιατί περιμένοντας σχεδιάζω. Κι η ζωή είναι ενδιαφέρουσα γιατί δεν βαριέμαι.

***

Θυμάμαι στο Γυμνάσιο του Αγίου Ιωάννη, πίσω από την Αρχιεπισκοπή, την αυλή του σχολείου γεμάτη δέντρα: λεμονιές, πορτοκαλιές και πολλά φυτά. Κατά την περίοδο της ανθοφορίας, μάζευα τα λουλούδια και έτρεχα στους συμμαθητές μου και τους έλεγα ‘κοιτάξτε πόσο όμορφα είναι, κοιτάξτε!’. Τεμάχιζα τα άνθη και τους έκανα μαθήματα για την ανατομία. Είμαι σίγουρη πως ήμουν το πιο ανιαρό παιδί!

***

Κι ακόμα στα 10 μου -μεγάλωσα στη Νεάπολη στο βόρειο τμήμα της Λευκωσίας όπου δεν υπήρχε σχολείο και περπατούσαμε μέχρι την Ομορφίτα που διέθετε σχολείο- θυμάμαι έναν δάσκαλο πολύ ενθουσιώδη -μακάρι να μπορούσα να θυμηθώ το όνομά του- που μας έδωσε ένα κομμάτι γης στον καθένα, όχι περισσότερο από το μέγεθος ενός τραπεζιού. Μας προμήθευσε σπόρους και όλα τα χρειαζούμενα και εμείς καλλιεργούσαμε τα φυτά μας. Μας έδειξε ακόμη και πώς να φροντίζουμε τα τριαντάφυλλα. Ήμασταν μόλις 10 χρόνων και μας έδειχνε όλα αυτά τα πράγματα. Κι όταν πήγαινα σπίτι έκανα πρακτική με τα τριαντάφυλλα της μαμάς μου. Τότε είχα την εντύπωση πως ήμασταν φτωχοί γιατί τα δικά μας τριαντάφυλλα ήταν όλα ροζ και όλοι οι υπόλοιποι είχαν διάφορα χρώματα. Βλέπετε πώς λειτουργεί το μυαλό ενός 10χρονου; Και ζητούσα από τους γείτονες -όταν περνούσα από ένα σπίτι με κόκκινα ή κίτρινα τριαντάφυλλα- να μου δώσουν ένα κλαδί που έπαιρνα και μπόλιαζα τις τριανταφυλλιές μας. Η ίδια με ενθάρρυνε, δεν παραπονιόταν, είχα πλήρη ελευθερία στον κήπο. Κι έτσι οι ροζ τριανταφυλλιές μας ξαφνικά έβγαζαν διάφορα χρώματα. Ήταν πανέμορφα.

***

Θυμάμαι τον εαυτό μου ανέκαθεν να καλλιεργώ. Δεν είχα άλλα ενδιαφέροντα. Οτιδήποτε άλλο ήταν για μένα χάσιμο χρόνου. Έβρισκα πάντα κάτι ενδιαφέρον σε ένα κομμάτι γης. Κι ακόμη βρίσκω. Κι είναι βεβαίως πολύ σημαντικό για αυτό που κάνω τώρα. Γιατί δεν σχεδιάζω απλά ένα τριαντάφυλλο.

***

Κάθε φυτό είναι μοναδικό και χρήζει σεβασμού. Το πιστεύω πραγματικά. Είναι σαν τους ανθρώπους. Είμαστε όλοι διαφορετικοί. Το ίδιο ισχύει για τα φυτά. Κι όταν το πάρω στα χέρια μου, θα το κοιτάξω από κάθε του πλευρά. Αλλά κυρίως θα το θαυμάσω. Ξέρετε, το αγαπημένο μου φυτό είναι το γαϊδουράγκαθο. Οι περισσότεροι θα το κόψουν και θα το πετάξουν. Όμως για μένα είναι ένα πανέμορφο φυτό. Και εξαιρετικά ενδιαφέρον. Και τόσο δύσκολο να το ζωγραφίσεις. Για να εικονογραφήσεις με επιτυχία ένα φυτό, πρέπει να το κοιτάξεις στη λεπτομέρειά του.

***

Έχουμε ένα σπίτι στον Πρωταρά περιτριγυρισμένο από χωράφια και βράχους. Και κάθε μέρα περπατούσα εκεί, μάζευα λουλούδια και τα ζωγράφιζα. Είδε τη δουλειά μου ο ιστορικός Άντρος Παυλίδης και εισηγήθηκε να τα δείξω στο Τμήμα Δασών. Στο μεταξύ ο γκαλερίστας Άγις Φιλιππίδης είχε δει έργα μου -όταν ζωγράφιζα τοπία των κατεχομένων κυρίως- και τα διέθετε προς πώληση. Εκεί τον ρωτούσαν αν μπορούσα να ζωγραφίσω τοπία όπως ο Άγιος Ιλαρίωνας ή η Καντάρα όπου δεν είχαν πρόσβαση. Ο Μάικ (σ.σ. ο σύζυγός της) είναι Άγγλος και μπορούσε να πάει, φωτογράφιζε τα τοπία και εγώ τα ζωγράφιζα. Τότε μου είπε ότι ο κόσμος ζητά λευκά λουλούδια και ρώτησε αν μπορώ να τα απεικονίσω. Και του είπα «ναι». Μέχρι τότε, δεν είχα ασχοληθεί.

***

Στο Τμήμα Δασών με ενθάρρυναν να εικονογραφήσω τα ενδημικά φυτά. Γιατί τα ενδημικά είναι φυτά που δεν συναντάς έξω από την Κύπρο και για μένα ήταν σημαντικό να κάνω κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, όχι κάτι που μπορεί να κάνει ο καθένας. Χρειαζόμουν τη βοήθεια του Τμήματος Δασών για να με καθοδηγεί σχετικά με τα ενδημικά. Έτσι, κάθε φορά που ερχόμουν στην Κύπρο, είχαμε την άδεια να πάμε στη φύση με την καθοδήγηση ενός δασονόμου ο οποίος μου υποδείκνυε τα ενδημικά φυτά. Έτσι ξεκίνησαν όλα, στις αρχές του 2000.

***

Εικονογραφώ γιατί θέλω να αφήσω μια κληρονομιά στην Κύπρο. Πολλοί λένε ‘γιατί δεν τα φωτογραφίζουμε απλά;’ Ας τα φωτογραφίσουν. Αυτά τα σχέδια είναι χειροποίητα. Είναι μια μορφή τέχνης.

***

Τα ενδημικά φυτά είναι ο πλούτος μας. Κι είναι σημαντικό να τα διατηρήσουμε για τις επόμενες γενιές. Σήμερα ανεγείρονται τόσα πολλά σπίτια, γίνονται τόσοι πολλοί δρόμοι και πολλά από αυτά τα φυτά εξαφανίζονται. Μα είναι τα ‘παιδιά’ μας. Φωτογραφίζουμε τα παιδιά μας, έχουμε τα πορτρέτα τους για να τα θαυμάζουμε για πάντα. Για μένα, κάθε φυτό είναι ένα παιδί, ένα πανέμορφο παιδί. Ακόμα κι οι ρίζες του. Και ζητώ απ’ τον κόσμο να θαυμάσει το κάθε φυτό. Μαθαίνουμε τόσα πολλά πράγματα από τα φυτά. Κι αν εξαφανιστούν, χάνουμε την πρόσβαση στη γνώση.

***

Παίρνει εξαιρετικά πολύ χρόνο για μια εικονογράφηση και δεν έχουν πολλοί τόσο χρόνο. Εγώ φρόντισα να τον έχω. Έτσι δεν χρειάζεται να αναζητήσει κανείς τα ενδημικά φυτά μακριά. Είναι εδώ. Θαυμάστε τα.»

Εικονογραφήσεις της Ελένης Ιακωβίδου McLoughlin βρίσκονται στις εκδόσεις:

• 
  

  The Red Data Book of the Flora of Cyprus [δίγλωσση έκδοση Φιλοδασικού Συνδέσμου Κύπρου, Λευκωσία 2007]

  
  


• 
  

  Αρωματικά και Αρτυματικά Φυτά στην Κύπρο. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα [του Γ. Ν. Χατζηκυριάκου, Έκδοση Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου 2007]

  
  


• 
  

  Δρυάδες. Ποιήματα και Πράσινες Σκέψεις [ποιητική συλλογή της Χρυσοθέμιδας Χατζηπαναγή, έκδοση Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου και Φιλοδασικού Συνδέσμου Κύπρου, 2010]

  
  


• 
  

  Εδώδιμα και τοξικά μανιτάρια της Κύπρου [των Μιχάλη Λοϊζίδη, Θωμά Κυριάκου, Αντρέα Τζιακούρη, Λευκωσία 2011]

  
  


• 
  

  Αμαδρυάδες [συλλογή ποιημάτων και δοκιμίων της Χρυσοθέμιδας Χατζηπαναγή, έκδοση του Φιλοδασικού Συνδέσμου Κύπρου, 2010]

  
  

FLORA NICOSSIENSIS

Η Ελένη Ιακωβίδου McLoughlin έδωσε την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου ένα σεμινάριο στο πλαίσιο του διαθεματικού εκπαιδευτικού πρότζεκτ με τίτλο Flora Nicossiensis. Πρόκειται για ένα πρότζεκτ που αναπτύχθηκε από τα προγράμματα Γραφικής Eπικοινωνίας και Καλών Τεχνών του Τμήματος Σχεδιασμού και Πολυμέσων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και υλοποιείται από φοιτητές των δύο προγραμμάτων με την εποπτεία των καθηγητριών Νίκης Σιώκη, Μαρίας Σταυρίδη και Εύης Τσελίκα κατά την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά.

Μέσα από το πρότζεκτ οι φοιτητές έρχονται σε επαφή και επανεκτιμούν τον ρόλο της φύσης στην παλιά Λευκωσία. Ερευνούν τα φυτά, τα λουλούδια και τα δέντρα στο παλιό αστικό κέντρο, προσεγγίζοντάς το ως χωροδομικό στοιχείο με ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική σημασία και συζητούν τη θέση της φύσης στο δομημένο περιβάλλον αλλά και τον ρόλο της στην καθημερινότητα των κατοίκων.

Μ’ αυτόν τον τρόπο κατανοούν ότι το φυσικό περιβάλλον της πόλης παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία της κι ότι η γνώση γι’ αυτό αποτελεί μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των κατοίκων. Στόχος είναι να συνδυάσουν δημιουργικά τις εικαστικές δεξιότητες που διαθέτουν και τη γνώση που θα αποκομίσουν για να προβάλουν και να αναδείξουν την αξία του φυσικού περιβάλλοντος με τα έργα τους.

Για την απόκτηση εξειδικευμένης γνώσης και σφαιρικής ενημέρωσης, οι φοιτητές συμμετέχουν σε σειρά δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων: επισκέψεις σε μουσεία, περίπατοι στην πόλη, εργαστήριο βοτανικής εικονογράφησης και σεμινάρια από ειδικούς επιστήμονες (γεωπόνους, περιβαλλοντολόγους και ιστορικούς).