Συνέντευξη στον Λουκιανό Λυρίτσα | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Ο σκηνοθέτης Χρίστος Ζάνος μιλά στο «Παράθυρο» για τη νέα του παράσταση, το Bitch Boxer, την ανάγκη για ένα ανθρωποκεντρικό θέατρο και την αδυναμία της κυπριακής τέχνης να ακουμπήσει τις πληγές της Ιστορίας του τόπου μας

Η προσπάθεια μιας νεαρής κοπέλας να πραγματοποιήσει το όνειρό της καταγράφεται στη νέα θεατρική παράσταση που σκηνοθετεί ο Χρίστος Ζάνος. Το έργο Bitch Boxer, όμως, είναι κάτι περισσότερο από την ιστορία της πρωταγωνίστριάς του - και μοναδικού ρόλου του. Είναι έργο «απλό μεν αλλά βαθιά πολιτικό, βαθιά κοινωνικό, το οποίο έχει στόχο να κριτικάρει τη σημερινή αγγλική κοινωνία, μια κοινωνία που έχει περιέλθει σε φοβερή κατάθλιψη», σημειώνει μεταξύ άλλων ο γνωστός σκηνοθέτης, στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Μιλήστε μας για το έργο που ανεβάζετε… Για ποια πράγματα μιλά το Bitch Boxer;

Το Bitch Boxer γράφτηκε από μια πολύ νέα συγγραφέα και ηθοποιό, την Charlotte Josephine, και ασχολείται με έναν άνθρωπο λούμπεν. Μια νεαρή, ορφανή και εγκαταλελειμμένη από τη μητέρα της κοπέλα, η οποία ζει σε μια υποβαθμισμένη και γκετοποιημένη περιοχή του Ανατολικού Λονδίνου, το Leytonstone. Μια περιοχή που όμως διαθέτει αθλητικές εγκαταστάσεις οι οποίες φτιάχτηκαν για να φιλοξενήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012. Αυτή η κοπέλα, λοιπόν, αυτό το λούμπεν άτομο, θέλει να πετάξει. Αν και δεν διαθέτει αξιόλογη μόρφωση, ούτε οποιοδήποτε πνευματικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, θέλει να βγάλει φτερά. Και γι' αυτό καταφεύγει στο μποξ με στόχο όχι μόνο να γίνει μποξέρ αλλά να λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες που γίνονται στη γειτονιά της. Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία και αυτή είναι η παράσταση. Η προσπάθεια αυτής της κοπέλας να πραγματοποιήσει το όνειρό της. Είναι η ιστορία μιας κοπέλας που αν και δεν έχει σπουδαία κουλτούρα, έχει τη διάθεση να προσπαθήσει, να αγωνιστεί, να εκτεθεί για να πετύχει πράγματα. Αυτό είναι το έργο. Απλό μεν, αλλά βαθιά πολιτικό, βαθιά κοινωνικό, το οποίο έχει στόχο να κριτικάρει τη σημερινή αγγλική κοινωνία, μια κοινωνία που έχει περιέλθει σε φοβερή κατάθλιψη.

Ένα έργο λοιπόν, που με πρόφαση μια απλή ανθρώπινη ιστορία, μιλά για μεγάλα και σύνθετα πολιτικοκοινωνικά θέματα.

Ακριβώς. Είναι ένα έργο με καθαρές ιδεολογικές θέσεις γύρω από τα θέματα που αντιμετωπίζει η αγγλική κοινωνία, με τα τρομακτικά της αδιέξοδα. Αυτή ακριβώς η κοπέλα της περιθωριοποιημένης λονδρέζικης γειτονιάς είναι βυθισμένη μέσα στα δικά της, προσωπικά αδιέξοδα και το μποξ είναι για αυτήν η μόνη διέξοδος. Στο σημείο αυτό να ανοίξω μία παρένθεση για να πω ότι το σύγχρονο αγγλικό θέατρο έχει στραφεί σε ένα είδος γραφής που ονομάζουμε κριτικό ρεαλισμό. Τα έργα των Άγγλων συγγραφέων έχουν ως κέντρο ενδιαφέροντος τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο που μέχρι πριν από 5-6 δεκαετίες έδειχνε να περνά ευτυχισμένα και ανέμελα, γιατί τρεφόταν ακόμη από τη μεγάλη αυτοκρατορία της Βρετανίας, από τις αποικίες. Μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και σταδιακά άρχισαν οι άνθρωποι να κυκλοφορούν με κομμένα φτερά. Δημιουργήθηκαν πλέον συνθήκες στην Αγγλία οι οποίες ανάγκαζαν τους ανθρώπους να αγωνιστούν για τα δικαιώματα και τις κατακτήσεις τους και όχι να καταναλώνουν τον πλούτο που συσσώρευαν δωρεάν από τις αποικίες. Το αγγλικό θέατρο λοιπόν έγινε ανθρωποκεντρικό, με τους συγγραφείς της χώρας να γράφουν πια για τον άνθρωπο του δρόμου, της συνοικίας, για τον φτωχό, τον μεταλλωρύχο, τον άνεργο. Η συγγραφέας του Bitch Boxer συνεχίζει αυτή την παράδοση και χρίζει πρωταγωνίστρια του έργου της μια κοπέλα που στην πραγματική ζωή δεν θα είχε φωνή.

Η γραμμή αφήγησης, έτσι όπως μου την περιγράφετε, με παραπέμπει στην αφήγηση του American Dream η οποία έχει καταλάβει σημαντικό χώρο στις ιστορίες κυρίως του Χόλιγουντ. Ένας άνθρωπος με σκληρή προσπάθεια, όσο χαμηλά και αν βρίσκεται, μπορεί να τα καταφέρει. Και μπορεί να τα καταφέρει ακόμα και μόνος του. Επειδή αναφερθήκατε και στον ρεαλισμό, αυτή η αφήγηση είναι ρεαλιστική;

Στην τέχνη δεν νομίζω ότι κυκλοφορούν πατέντες. Αν η ιστορία, δηλαδή, πρέπει να ονομαστεί αγγλική ή αμερικανική. Πάντως οι Άγγλοι ήταν οι πρώτοι που με τη δραματουργία τους επηρέασαν το παγκόσμιο θέατρο. Σπουδαίοι Αμερικανοί συγγραφείς έχουν επηρεαστεί από τους κλασικούς Άγγλους δραματουργούς και συγγραφείς οι οποίοι μιλούσαν για τους καθημερινούς ανθρώπους, τους φτωχούς και ανήμπορους, για τους ανθρώπους που είναι μέσα στον βούρκο. Από κει ξεκινά η συγγραφή. Γιατί στο κάτω-κάτω τι θέλει να κάνει ένας συγγραφέας; Θέλει να λάβει μέρος στο κοινωνικό γίγνεσθαι, να πει την άποψή του, να βοηθήσει τελικά τον άνθρωπο.

Γιατί μας αφορά η ιστορία αυτής της κοπέλας; Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο;

Γιατί, πρώτα, είναι ένα πολύ καλό και σύνθετο θεατρικό έργο. Δεν υπάρχει δεύτερο πρόσωπο, πέρα από τη Χλόη Τζάκσον, τη νεαρή μποξέρ. Που ερμηνεύει, όταν χρειάζεται, και κάποια άλλα πρόσωπα. Κατά δεύτερο είναι ένα έργο νέο και φρέσκο. Γράφτηκε το 2012, και παίχτηκε από την ίδια τη συγγραφέα του, βραβεύτηκε και καθιερώθηκε. Πρέπει να πω ότι είμαι άνθρωπος του θεάτρου και για μένα πρώτιστο είναι το δυνατό θεατρικό έργο. Θέλω να έχω γερές βάσεις. Καλογραμμένο θεατρικό έργο και να έχει σπουδαίο θέμα! Το συγκεκριμένο έργο το διάβασε η Ειρήνη Ανδρέου, ενθουσιάστηκε και αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Θέλω τον ηθοποιό να ενθουσιαστεί, να διεγερθεί και να βάλει στόχο να πετάξει. Όπως ακριβώς και ο συγκεκριμένος χαρακτήρας του έργου. Και αυτό, με πολλή χαρά, το βλέπω και στην Ειρήνη.

Θέλω να επιστρέψω στον αγγλικό κριτικό ρεαλισμό που περιγράψατε πριν. Στην Κύπρο βλέπουμε αντίστοιχη διάθεση από τους δημιουργούς; Να μιλήσουν δηλαδή για τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους; Έχω την αίσθηση ότι αυτοί οι ήρωες ή έχουν εξοριστεί ή όταν χρησιμοποιούνται, μετατρέπονται σε γκροτέσκο.

Κάποιοι συγγραφείς στην Κύπρο, κυρίως στο θέατρο, ασχολούνται με αυτήν τη θεματολογία. Δεν μπορώ να παραβλέψω τη δουλειά που κάνει ο Γιώργος Νεοφύτου ο οποίος δημιουργεί έργα με ταπεινούς ήρωες, που τους συναντούμε στον δρόμο, στη διπλανή πόρτα, που ξέρουμε ποιοι είναι. Σε αυτόν τον δρόμο κινείται επίσης και ο Αντώνης Γεωργίου. Τώρα βλέπω να προχωρεί προς αυτή την κατεύθυνση και η Κωνσταντία Σωτηρίου. Παλιότερα έγραψε και ο Κουκίδης το σπουδαίο «Λήδρας και Ρηγαίνης». Πάντως η αλήθεια είναι ότι αυτοί οι δημιουργοί είναι μετρημένοι. Η τέχνη του θεάτρου όταν καταφεύγει στην αοριστολογία, στα γενικόλογα απλώς λόγια δεν παράγει, δεν μπορεί να δώσει τίποτα. Το γενικό και αόριστο οδηγεί στο τίποτα. Αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο είναι η δημιουργία θεωρητικών ηρώων-συμβόλων και όχι ηρώων που να μπορούν να σταθούν από μόνοι τους. Οι γενικολογίες δεν μπορούν να δημιουργήσουν θέατρο. Το θέατρο αφηγείται απλές ατομικές ιστορίες, συγκεκριμένων ανθρώπων, που έχουν τη δική τους πιστευτή γλώσσα και τη δική τους αυθεντική και μοναδική συμπεριφορά. Οι χαρακτήρες των ηρώων στηρίζονται στα απλά. Στον τρόπο που κάθεται ο άλλος, στον τρόπο που μιλά, στον τρόπο που τρώει. Δεν γίνεται ας πούμε να φτιάχνουμε έργα για τους καταπιεσμένους σεξουαλικά ανθρώπους, χωρίς να βρούμε έναν τέτοιο άνθρωπο και να πούμε την απλή, ατομική ιστορία του. Τίποτε άλλο. Η ομαδοποίηση των ιδεών κάνει ζημιά στο θεατρικό έργο. Θέλω να χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι θέλουμε να μιλήσουμε για τη σημερινή Κύπρο και για μια ομάδα ανθρώπων που θεωρούμε ότι έφεραν την τραγωδία στη χώρα μας. Πρέπει να δούμε τις περιπτώσεις των ανθρώπων ξεχωριστά, προτού γίνουμε καταδικαστικοί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να δούμε αν ανάμεσα σε αυτούς βρίσκονται άνθρωποι που πιθανόν να κουβαλούν και αυτοί τις δικές τους τραγωδίες. Συμπερασματικά τονίζω ξανά ότι από αυτές τις μικρές ιστορίες μπορούμε να φτιάξουμε δραματουργία.

Άρα συμφωνείτε ότι η τέχνη στην Κύπρο κατ’ εξαίρεση ασχολείται με τα μικρά, με τα καθημερινά, με τα ρεαλιστικά;

Οι άνθρωποι που ασχολούνται με την τέχνη στην Κύπρο και ειδικότερα με το θέατρο έχουν όλες τις καλές προθέσεις. Θέλουν να γράψουν σπουδαία έργα. Εγώ επισημαίνω τις αδυναμίες που κατά τη γνώμη μου εμφανίζονται. Αν δεν υπάρχει καλό θέμα, δυνατό θέμα, συγκλονιστικό θέμα, δύσκολα μπορεί να παραχθεί κάτι σημαντικό. Και το θέμα πρέπει να περάσει μέσα από τους ήρωες. Δηλαδή, αν βάλω έναν ήρωα καταγόμενο από ένα χωριό και μιλά «καλαμαρίστικα», αυτόματα τον καταργώ και τον διαλύω. Αν κάποιος συγγραφέας υποχρεώσει τον ήρωά του που είναι Κύπριος να μιλά στην καθημερινότητα του μια «ξένη» γλώσσα, πλάθει αυτομάτως έναν ήρωα χωρίς δική του σάρκα και οστά. Το θέμα της γλώσσας είναι μόνο ένα παράδειγμα για την απόσταση που μπορεί να πάρει η τέχνη από την πραγματικότητα. Κοντολογίς, αν το έργο έχει ως τόπο εξέλιξής του την Κύπρο, αν οι ήρωές του, που είναι πραγματικοί άνθρωποι, Κύπριοι, παράγουν μια γλώσσα που δεν είναι δική τους, τότε αυτόματα χάνουν τη δύναμή τους και μετατρέπονται σε φιλολογικά κατασκευάσματα.

Τι άλλες παθογένειες εντοπίζετε στην κυπριακή τέχνη;

Δυστυχώς είναι πολύ δύσκολο να αγγίξουμε στις πληγές μας. Κάποιοι συγγραφείς τολμούν να πουν πράγματα αλλά γενικά βλέπω νέους συγγραφείς οι οποίοι βρίσκουν θέματα που σχετίζονται με μεταφυσικά πράγματα ή με καταστάσεις που δεν έχουν σχέση με τη δική μας κοινωνική πραγματικότητα, που είναι γεμάτη από ιστορίες, από συγκλονιστικές και αμέτρητες ιστορίες.

+ Το θεατρικό έργο Bitch Boxer παρουσιάζει η νεοσύστατη θεατρική ομάδα «Μικρή Σκηνή» από αύριο Δευτέρα στις 20:30 στον Χώρο Δίπλα στα Καλά Καθούμενα, στη Λευκωσία.

Το έργο είναι βασισμένο σε μετάφραση της Δάφνης Οικονόμου και μουσική επιμέλεια της Τζωρτζίνας Τάτση. Boxing Coach: Λουϊζόν Λοΐζου (Touch Glove) / Φωτογραφίες: Κωνσταντίνα Αγαθοκλέους / Εκτέλεση φωτισμού: Χαραλαμπία Θεοφάνους / Εκτέλεση ήχου: Κυριάκος Μολέσκης / Αφίσα: Γιώργος Βασιλείου

Τον ρόλο ερμηνεύει η Ειρήνη Ανδρέου.

Τακτικές παραστάσεις κάθε Δευτέρα και Τρίτη μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου στον Χώρο Δίπλα στα Καλά Καθούμενα (πλατεία Φανερωμένης, παλιά Λευκωσία). Εισιτήρια προς 10 ευρώ. Πληροφορίες και κρατήσεις τηλ. 96302747.