Συνέντευξη στον Μανώλη Καλατζή | Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου
Όταν για τον μεγάλο Έλληνα ζωγράφο έχει μιλήσει ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Λουί Αραγκόν, δεν μένουν και πολλά πράματα να πει κάποιος. Οι «φιγούρες» που απεικονίζονται στα έργα του είναι μόνες τους η υπογραφή του καλλιτέχνη. Ακόμα και όταν κάποιοι επιχείρησαν να αντιγράψουν τον ιδιαίτερο τρόπο του να αποτυπώνει τους ανθρώπους, δεν κατάφεραν να αντιγράψουν την «πνοή», τα μαλλιά που ανεμίζουν και το μαντίλι που παίρνει ο αέρας.
Ο Αλέκος Φασιανός βρέθηκε πριν λίγες μέρες στη Λευκωσία για να παραστεί στα εγκαίνια έκθεσης έργων του στην Golden Gallery by Kapatays.
Η τέχνη είναι πολυτέλεια στους δύσκολους καιρούς που ζούμε;
Η τέχνη πάντα ήταν πολυτέλεια. Ακόμα και στα σπήλαια οι άνθρωποι έκαναν τέχνη. Αναγκαία πολυτέλεια. Ήθελαν κάτι που είχαν δει στην πραγματικότητα να το εκφράζει και ένας καλλιτέχνης με μια άλλη διαφορετική οπτική.
Η τέχνη κοστίζει. Αυτό δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ίσως να απευθύνεται σε λίγους;
Δεν κοστίζει πάντα. Όπως αγοράζει κάποιος ρούχα, αγοράζει και ένα έργο τέχνης για να διακοσμήσει το περιβάλλον του.
Δεν απευθύνεται σε λίγους. Στις εκκλησίες και στα δημόσια κτήρια δεν υπάρχουν έργα τέχνης; Τώρα βέβαια στα δημόσια κτήρια δεν βλέπει κάποιος έργα τέχνης.
Πού το αποδίδετε;
Νομίζω έχουμε εκπέσει. Εξαρτάται πάντα από τους ιθύνοντες. Αν είναι εγγράμματοι και καταλαβαίνουν, τότε προτείνουν και κάτι για το δημόσιο καλό. Στην αρχαιότητα υπήρχε τέχνη παντού. Πλήρωνε η πολιτεία και διακοσμούσαν τους δημόσιους χώρους.
Η πληθώρα καλλιτεχνών και «καλλιτεχνών» επηρεάζει την πραγματική τέχνη;
Δεν μπορείς να αποτρέψεις κανέναν να δημιουργήσει.
Η τέχνη και η κατανόησή της έχει σχέση με την εκπαίδευση;
Άλλοτε ναι και άλλοτε όχι. Η τέχνη όμως τι είναι; Δεν είναι εκπαίδευση από μόνη της; Ο άνθρωπος όταν περιβάλλεται από έργα τέχνης μαθαίνει. Δεν έχει όμως σχέση με την παιδεία που είναι κάτι διαφορετικό. Στην αρχαιότητα το πρότυπο του «καλού καγαθού» ή του χαμόγελου που έχουν οι κόρες της Ακρόπολης ήταν ένα είδος εκπαίδευσης για τους ανθρώπους.
Όταν δημιουργείτε ένα έργο έχετε κάποιο στόχο;
Όχι, δεν υπάρχει στόχος. Με οδηγεί ο αυθορμητισμός. Δεν είναι όπλο η δημιουργία για να στοχεύσεις. Βεβαίως εξαρτάται και από τον καλλιτέχνη.
Ένα έργο τέχνης μπορεί να στέλνει μηνύματα;
Δεν ξέρω τι μηνύματα στέλνει, πάντως πολιτικά μηνύματα δεν στέλνει. Πολλές φορές τα καθεστώτα μεταχειρίστηκαν την τέχνη για να εξυπηρετήσουν έναν πολιτικό σκοπό, αλλά δεν νομίζω ότι πετυχαίνουν κάτι. Για παράδειγμα, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός στη Σοβιετική Ένωση απέτυχε. Δεν μπορείς να κάνεις τον κόσμο να σκέφτεται κάτι επειδή κάνεις τους εργάτες με υψωμένα χέρια.
Δεν μπορεί ο καλλιτέχνης να στρατευτεί σε έναν σκοπό;
Όχι. Αυτοί που στρατεύονται αποτυγχάνουν. Πώς θα μπορούσε να στρατευτεί ο Βαν Γκογκ ή ο Ιούλιος Σεζάρ;
Έχει σχέση η ζωγραφική με άλλα είδη καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως η μουσική ή η ποίηση;
Οι ποιητές καταλαβαίνουν περισσότερο από άλλους γιατί έχουν φαντασία. Εκφράζουν αυτό που θέλουν με τις λέξεις όπως ο ζωγράφος με τον δικό του τρόπο μέσα από τα χρώματα.
Σας είπε ποτέ ο σπουδαίος Γάλλος ποιητής Λουί Αραγκόν τι ήταν αυτό που τον ώθησε να γράψει: «Ω, Φασιανέ! Θυμάμαι τις πρώτες μέρες, την πρώτη έκπληξη ενός καινούργιου τρόπου ν' αγαπάς»;
Μου άρεσε αυτό που έγραψε γιατί κατανοούσε ότι εκφράζομαι με τον δικό μου τρόπο.
Αυτός ο τρόπος έχει δημιουργήσει σχολή;
Δεν το ξέρω αυτό. Ξέρω ότι αυτός ο τρόπος που ζωγραφίζω είναι αυθεντικός, δεν είναι επιτηδευμένος. Είναι δικός μου.
Έχει μυστικά η καλλιτεχνική δημιουργία;
Η τέχνη είναι από μόνη της ένα μυστήριο. Δεν είναι κάτι που μπορείς να προσδιορίσεις πού αρχίζει και πού τελειώνει. Στην αρχή δεν ξέρεις τι κάνεις. Σε οδηγεί ένα ένστικτο και λες έτσι μπορώ να ζωγραφίσω εγώ, δεν μπορώ να ζωγραφίσω αλλιώς. Είχε πει ο ζωγράφος Henri Matisse: «Θεέ μου, γιατί δεν μπορώ να ζωγραφίσω σαν όλο τον κόσμο;». Ζωγράφιζε όπως μπορούσε αυτός. Νομίζω ότι έτσι είναι η αλήθεια της τέχνης, να δημιουργείς όπως μπορείς εσύ και όχι όπως σου έχουν μάθει κάποιοι σε κάποια σχολή.
Οδυσσέας Ελύτης: «Ο Φασιανός που αγαπάμε»
«Δύο είναι οι δυνάμεις που διεκδικούνε τον πρώτο ρόλο στη διαμόρφωση ενός έργου τέχνης: η σοφία και η σπάθα του Μεγαλέξανδρου. Το παιχνίδι παίζεται αέναα, πότε εις βάρος της μιας και πότε της άλλης, εωσότου από κάποιο κενό βρίσκει την ευκαιρία ο χρόνος να παρεισφρήσει και να εξουδετερώσει το αποτέλεσμα. Χρειάζεται να επιτευχθεί μια ταύτιση ανάμεσά τους, ν’ αποκτήσει την κόψη και το θάρρος της σπάθας η σοφία ή το αντίστροφο, για να φθάσει το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να γίνει πραγματικά απρόσβλητο. Επειδή και η πραγματικότητα είναι κατά κανόνα διμέτωπη και ο άνθρωπος επιτιθέμενος και αμυνόμενος συνάμα. Σπάθα του Φασιανού δεν εστάθηκε, όπως σε τόσους άλλους, η τεχνική του αλλά ο μύθος των παιδικών του χρόνων. Και σοφία του -ασπίδα του- η επιμονή να τον διατηρεί και να τον αναπτύσσει με τρόπο ανέκδοτο, ακόμη και με όλα του τα ελαττώματα που τα μετατρέπει σε χάρμα οφθαλμών για τους άλλους, έτσι σαν αγριοτριανταφυλλιά που δεν μπολιάζεται μα που ωστόσο ξέρει ν’ ανθίσει. Τυχαίο δεν είναι ότι σε μια στιγμή που οι περισσότεροι καλλιτέχνες με απελπισία είχανε καταθέσει τα όπλα μπροστά στη χιλιομεταχειρισμένη παραστατική ζωγραφική, εκείνος, για να ‘χει ακριβώς διατηρήσει σε συνεχή κατάσταση ανταρσίας την ιδιότυπη αθωότητά του, επέτυχε να διαχύσει ένα είδος δροσιάς που οι κουρασμένοι των σημερινών μεγαλουπόλεων, όχι χωρίς κάποιαν έκπληξη, αποδεχθήκανε σαν ευεργετική ανοιξιάτικη βροχούλα. Βέβαια, χρειαζόταν γι’ αυτό ένας θαυματοποιός. Και ο Φασιανός, μικρός ή μεγάλος, έδειξε ότι είχε τον τρόπο να βγάζει από το καπέλο του κουνέλια και σημαίες -στην περίπτωσή του φουμαδόρους και ποδηλάτες- με μια ευκολία που θα τη χαρακτηρίζαμε σαν επικίνδυνη αν, τις περισσότερες φορές, η ίδια του η χειρονομία δεν ήταν τόσο αυθόρμητη και πειστική».
