Ο χαράκτης/σχεδιαστής Κώστας Σιμώνης (γ. 1901) και ο γραφίστας Γιώργος Σιμώνης (γ. 1934), πατέρας και γιος, ήταν τα πρόσωπα πίσω από διαφημίσεις για ντόπια καταστήματα, ετικέτες ποτών (όπως για κυπριακά κρασιά, μπράντι, ροδόσταγμα), εταιρικές ταυτότητες για ξενοδοχεία, συσκευασίες προϊόντων, που έγιναν μέρος μιας συλλογικής μνήμης της Κύπρου μιας άλλης εποχής. Μιλήσαμε με την Ιουλίτα Τουμαζή, την Άννα Μαρία Χαραλάμπους και τον Όμηρο Παναγίδη από την επιμελιτική ομάδα για το σκεπτικό πίσω από την έκθεση.
Πώς προέκυψε η ιδέα για την έκθεση; Ποιο ήταν το αρχικό ερώτημα ή κίνητρο που οδήγησε στη δημιουργία της;
Ιουλίτα Τουμαζή: (Ι.Τ.): Η ιδέα της έκθεσης άρχισε που τον Όμηρο, ο οποίος ήδη εξέδωσε ένα βιβλίο με τα αρχεία των Σιμώνηδων που εφκήκε φέτος που τις εκδόσεις Μoufflon. Το αρχικό κίνητρο ήταν να φέρουμε στο φως τούτην την δουλειά, δύο σημαντικών σχεδιαστών της Κύπρου. Πάντα οι αρχειακές εκθέσεις έχουν έναν ενδιαφέρον ρόλο, ειδικά στο κυπριακό πλαίσιο, επειδή όταν εν διδάσκεσαι στα σχολεία την ιστορία της τέχνης του τόπου σου, πέραν που έναν πολλά συγκεκριμένον αφήγημα, οι εκθέσεις αρχείων γίνουνται μια εναλλακτική πηγή γνώσης που ίσως δείχνουν μιαν άλλη ιστορία. Ταυτόχρονα, βλέπουμε ότι οι αρχειακές εκθέσεις εν τζιαι «in» τελευταία, τζαι γι’ αυτό προσπαθούμε να ρωτούμε: Γιατί έν' σημαντικό τούτο το συγκεκριμένο αρχείο; Έχει να μας πει κάτι συλλογικό τζαι κοινωνικό, πέραν που την αξία της συγκεκριμένης δουλειάς για την ιστορία της τέχνης - των γραφικών τεχνών; Πώς μπορεί να κρατήσει η ιστορία τα ονόματα τούτων των δύο ατόμων για το έργο τους, χωρίς να τους ρομαντικοποιήσουμε; Τζαι μετά, με την έρευνα για την έκθεση εδημιουργήθηκαν τζ άλλα ερωτήματα: Γιατί τα παραπάνω άτομα που τους δείχνουμε τούτα τα έργα -που ενώ έν' κυρίως διαφημίσεις τζαι branding- εκφράζουν μια νοσταλγία; Τι έν' τζείνο που νοσταλγούμε, έν' κάτι προσωπικό (π.χ. την παιδική μας ηλικία) ή έν' κάτι πιο συλλογικό (π.χ. μια φαντασιακή ιδέα μιας Κύπρου του παρελθόντος);
Όμηρος Παναγίδης (Ο.Π): Ήταν και μια υπόσχεση που είχα δώσει στον Γιώργο Σημώνη, σε μία από τις πολλές συζητήσεις που είχαμε όταν έκανα την έρευνα στο αρχείο του: ότι μαζί με το βιβλίο θα προσπαθούσα να οργανώσω και μια έκθεση με το υλικό που είχε μαζέψει στο αρχείο του.
Τι κάνει τη δουλειά των Σιμώνηδων ξεχωριστή; Τι τους ξεχωρίζει από άλλους σχεδιαστές της εποχής
Ο.Π: Το συγκεκριμένο αρχείο μπορούμε να το δούμε από διάφορες οπτικές, καθεμία με τη δική της ιδιαίτερη γοητεία και ερμηνευτική αξία. Είναι ξεχωριστό λόγω του εύρους της δουλειάς που περιλαμβάνει και λόγω του ότι τα περισσότερα ευρήματα δεν αποτελούν το τελικό προϊόν, αλλά τα πολλαπλά προσχέδια, τις τεχνικές σημειώσεις, τις δοκιμές με διαφορετικά εργαλεία και μέσα, τα οποία στο τέλος αρχίζουν να χαρτογραφούν τη σκέψη του δημιουργού πριν φτάσει σε ένα τελικό αποτέλεσμα. Είναι επίσης πολύ ξεχωριστό το ότι αποτυπώνει δύο διαφορετικές γενιές σχεδιαστών και ταυτόχρονα την εξέλιξη της γραφιστικής στο νησί. Μπορεί να ακουστεί λάθος, αλλά είναι τόσο ξεχωριστό επειδή είναι τόσο οικείο που μπορεί να σε αγγίξει προσωπικά.
Με ποια κριτήρια επιλέξατε ποια έργα, προσχέδια και αντικείμενα θα εκτεθούν; Τι θέλατε να «πει» η έκθεση μέσα από αυτή την επιλογή;
Ι.Τ: Επιλέξαμε τα έργα με ένα πολλά υποκειμενικό τζαι προσωπικό τρόπο, που έν' μια προσέγγιση που αγκαλιάζουμε επειδή νιώθουμε ότι ενώ τα αρχεία παρουσιάζουνται συχνά σαν κάτι που κουβαλά μια αντικειμενική αξία, θεωρούμε ότι το νόημα βρίσκεται στο πώς διάφορα άτομα σχετίζουνται μαζί του τζαι στο τι βλέπουν, τι ανακαλύπτουν, τζαι τι νιώθουν σαν έρκουνται σε επαφή μαζί του. Άρα τα κριτήριά μας ήταν έργα των Σιμώνηδων που μας κάμνουν να σκεφτούμε ή να νιώσουμε κάτι: οικειότητα, ενθουσιασμό, νοσταλγία, απορία ή που μας εκινήσαν το ενδιαφέρον για τα σύμβολα τζαι κείμενα που κουβαλούν, που παραπέμπουν σε θραύσματα των ιστορικών τζαι κοινωνικών πραγματικοτήτων της Κύπρου. Π.χ. Ήβραμε κάποια σχέδια του Κώστα Σιμώνη (του πατέρα) που εγράφαν πάνω «Grown and Packed in Cyprus by the Cyprus - Palestine Plantations ». Εν ισχυριζούμαστε ότι μπορούμε να κάμουμε μια κοινωνικοπολιτική ανάλυση τούτων των έργων, αλλά μπορούμε να φέρουμε στο φως τούτα τα θραύσματα της ιστορίας τζαι να ελπίζουμε ότι -με τη σωστή χρηματοδότηση τζαι τις κατάλληλες γνώσεις-εννά μελετηθούν που άλλα άτομα μετά. Επίσης εθκιαλέξαμε κάποια έργα που δείχνουν τη διαδικασία δημιουργίας, όπως τη διαστρωμάτωση που εγίνετουν τζαι κάποια εργαλεία για τον ίδιο σκοπό.
Ο.Π: Κάτι άλλο που ελπίζουμε να «φανεί» μέσα από την έκθεση και την επιλογή του υλικού είναι το πόσο τεχνικό ήταν το επάγγελμα του σχεδιαστή και πώς οι τεχνολογικές εξελίξεις άλλαξαν τη διαδικασία σχεδιασμού. Δεν είναι κάτι καινούργιο ως διαπίστωση, αλλά είναι διαφορετικό όταν βλέπεις από κοντά πόσο άρτια και τεχνικά είναι τα σχέδια, τις λεπτομέρειες στην τυπογραφία, τις σκιάσεις, το χρώμα και τις εικονογραφήσεις.
Πώς αλληλεπιδρούσαν μεταξύ τους ως πατέρας και γιος; Βλέπουμε επιρροές του ενός στο έργο του άλλου;
O.Π: Πάντα υπάρχει μια ανάγκη από την επόμενη γενιά να ξεφύγει ή να διαφοροποιηθεί από ό,τι υπήρχε πριν. Οι «Σιμώνηδες» συνυπήρξαν στο λιθογραφείο του Κουβά για πολύ λίγο χρόνο και είχαν δύο ξεχωριστές καριέρες. Επιρροές του ΚΣ στον ΓΣ σίγουρα υπάρχουν, αφού είχε μεγαλώσει με τα σχέδια του πατέρα του. Υπάρχουν επίσης ομοιότητες στη φόρμα των σχεδίων και στη διαδικασία, ειδικά στα πρώτα χρόνια που εργαζόταν ο ΓΣ.
I.Τ: Έν' πολλά ενδιαφέρον το πώς έχουμε ετικέτες, πχ. του ροδοστάγματος, που έκαμε τζαι ο παπάς τζαι ο γιος, με πολλά χρόνια διαφορά μεταξύ τους.
O.Π: Στις συγκεκριμένες ετικέτες βλέπουμε ξεκάθαρα την επιρροή, αλλά και την αλλαγή εποχής. Οι φόρμες παραμένουν κοντά, αλλά φεύγουμε από μια χειρόγραφη, expressive τυπογραφία σε συνδυασμό με ένα πιο ρεαλιστικό σχέδιο και περνάμε στον μοντερνισμό του design, με sans serif γραμματοσειρές, απλές γραμμές και εικονογραφήσεις που γίνονται πιο καθαρές και σχηματικές.
Υπάρχει κάτι στο αρχείο που σας εξέπληξε ή δεν το περιμένατε;
Άννα Μαρία Χαραλάμπους (Α.Χ.):Τζείνο, νομίζω, που μου έκαμε την πιο πολλή εντύπωση ήταν πόσες μιτσιές κολλούες ήβραμε/εφύλαε, τζαι πως η καθεμιά είχεν πάνω της τζαι κάτι ιδιαίτερο. Εν τζιαι το ότι, πολλά που τούτα ούλλα που ανακαλύπταμε θωρώντας στο αρχείο, ήταν πολλά γνώριμα σαν εικόνες τζαι επαίρναν σε πίσω σε παιδικές αναμνήσεις.
Ο.Π: Νομίζω το είπα και πριν, αλλά είναι εκπληκτική η έκταση και το εύρος του αρχείου, αλλά τζαι το ότι τα περισσότερα σχέδια είναι οι πρωτότυπες ιδέες που παρουσίαζαν στους πελάτες τους.
Με ποιους τρόπους η δουλειά των Σιμώνηδων ενεργοποιεί τη συλλογική μνήμη των Κυπρίων;
Ο.Π: Η γραφιστική και η διαφήμιση έχουν αυτή την ιδιότητα να δημιουργούν εικόνες, συνήθως εφήμερες, που όμως είναι πάντα συλλογικές. Αποτυπώνουν τη συγκεκριμένη στιγμή στον χρόνο στη συλλογική συνείδηση του κόσμου της Κύπρου. Το αρχείο των «Σιμώνηδων» είναι γεμάτο με σήματα και οπτικά ερεθίσματα μιας άλλη εποχής. Ένα πρόσφατο παράδειγμα για το πώς η χρήση συμβόλων και εικόνων από το παρελθόν ξύπνησε μια κοινή συλλογική ανάμνηση στις μεγαλύτερες γενιές της Κύπρου, είναι η επαναφορά του χάρτινου κουτιού γάλακτος από τον Χαραλαμπίδη.
Ι.Τ: Η γενιά μου (του '90) αλλά ειδικά οι πιο μεγάλες γενιές εμεγαλώσαν να περιτριγυρίζουνται που designs των Σιμώνηδων, απλά ένι ξέραμε ότι έν' δικά τους. Που τα τζέλλι, στα κρασιά, στο logo του brandy, στη Λαπάτσα. Έν ενδιαφέρον ότι συνήθως συνδέουμε τη συλλογική μνήμη με μεγάλα γεγονότα, που σημαίνουν συγκεκριμένα μεγάλα πράματα, αλλά συχνά η συλλογική μνήμη ενεργοποιείται τζαι που τα μιτσιά τζαι τα καθημερινά τζαι τα οικεία, χωρίς να σημαίνει ότι τζείνο που ενεργοποιείται έν' ένα συγκεκριμένο πράμα, ούτε ότι κρατά πραγματικά το παρελθόν, απλά κρατά μιαν αίσθηση.
Ποιες κοινωνικές αλλαγές αντανακλώνται μέσα από τις διαφημίσεις, τις ετικέτες και τις εταιρικές ταυτότητες που σχεδίαζαν;
Ι.Τ: Στο κείμενο που έγραψε για έκδοση της έκθεσης η δρ Σόνια Ανδρέου, που έν ερευνήτρια οπτικής επικοινωνίας, γράφει για τούτες τις αλλαγές. Εξηγεί το πώς αντανακλούν τη μετάβαση της κυπριακής κοινωνίας που μια τοπική, αγροτική οικονομία σε μια αστικοποιημένη πραγματικότητα, επηρεασμένη που τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα - τζαι την ανάγκη της να έν' μέρος τζείνου του κόσμου. Δείχνουν επίσης την άνοδο της καταναλωτικής κουλτούρας, την προσπάθεια διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας μετά την ανεξαρτησία τζαι την αυξανόμενη ανάγκη για θεσμική, οργανωμένη επικοινωνία σε έναν κοινωνικό χώρο που άρχισε να ανοίεται στον τουρισμό τζαι στο εμπόριο.
Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτά τα έργα στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας, της αστικοποίησης ή των οικονομικών μεταβολών της εποχής;
O.Π: Απαντάω αυτή την ερώτηση στο βιβλίο, γι’ αυτό μεταφράζω ένα απόσπασμά του:
Όπως συμβαίνει συχνά με πρώην αποικίες, η οπτική γλώσσα επικοινωνίας της Κύπρου εξελίχθηκε ως ένα pastiche ιστορικών εξελίξεων, αποικιακών «καταλοίπων» και τάσεων, ξενομανίας, αλλά και τοπικών ιδιωμάτων και κοινωνιολέκτων. Το αρχείο του Σιμώνη αποτελεί ένα θραύσμα αυτής της ιστορίας. Είναι γεμάτο οπτικά στοιχεία και παραδείγματα όσων ήταν δημοφιλή στον χώρο των γραφικών τεχνών και του σχεδιασμού από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 μέχρι και το τέλος του περασμένου αιώνα. Ταυτόχρονα, αποτελεί μια υλική καταγραφή του τρόπου με τον οποίο η ανεξαρτησία το 1960 μεταμόρφωσε και εμπλούτισε τη δική μας τοπική οπτική ταυτότητα.
Α.Χ: Με την αστικοποίηση τζαι την ανάπτυξη να τρέχουν τότε, ίσως τα έργα/διαφημίσεις να εγεμώναν με εικόνες πιο μοντέρνες - μια ζωή που αλλάσσει, που θέλει να δείξει ότι η Κύπρος πάει μπροστά. Οπότε, θκιεβάζοντάς τα σήμερα, έν' σαν να βλέπουμεν μέσα που ένα παράθυρο ούλλες τζείνες τις προσδοκίες, τις ανησυχίες τζαι τα όνειρα της εποχής, που μάλλον εν αυτοπραγματώθηκαν ποττέ.
Ι.Τ: Διαβάζουμέ τα ως τεκμήρια του τι ήθελε να έν' η Κύπρος, όι του τι ήταν, τζαι το τι ήθελε να έν' η Κύπρος. Είχε να κάμει με την αποικιακή πραγματικότητα της εποχής της που την έπειθε ότι πρέπει να γίνει κάτι συγκεκριμένο -δυτικό- για να υπάρξει. Τούτα τα σχέδια που βλέπουμε μπορεί να φαίνουνταν αστραφτερά τζαι χρωματιστά, αλλά εμείς εν τα δείχνουμε για να τα ρομαντικοποίησουμε, ούτε λέμε ότι ήταν η συλλογική πραγματικότητα τζείνος ο αστικός κόσμος με τις διαφημίσεις τζαι το μαζικό εμπόριο. Φέρνουμέ τα τζαι ρωτούμε, τι μας δείχνουν για το τωρά; Ή ίσως καλύτερα, τι μας δείχνει για το τωρά η νοσταλγία που νιώθουμε για το παρελθόν; Ίσως δείχνει την ανάγκη του κόσμου να ξεφύγει στο παρελθόν επειδή το παρόν τζαι το μέλλον έν' νιώθουν εφικτά. Ακόμα τζαι αν τζείνο το παρελθόν έν' μια παραίσθηση, έν' κυριολεκτικά μια διαφήμιση, ο κόσμος έχει ανάγκη για απόδραση, τζαι επειδή εν μπορεί να το κάμει με το να ονειρεύκεται το μέλλον, στην ουσία ονειρεύκεται το πώς θα ήθελε να ήταν το παρελθόν.
Γιατί πιστεύετε ότι το κοινό σήμερα νιώθει τόσο έντονη νοσταλγία γι' αυτή την οπτική γλώσσα;
Α.Χ: Τα χρώματα, τα σχέδια, ο τρόπος που εδιαφημίζαν τα προϊόντα - ούλλα τούτα κουβαλούν μέσα τους αναμνήσεις που τα παιδικά μας χρόνια. Σε μιαν εποχήν όπως την δική μας σήμερα, που ούλλα αλλάσσουν με ταχύτητα, ίσως τζείνη η αισθητική της εποχής να φκάλλει παραπάνω νόημα επειδή έν' κάτι πιο οικείο τζαι σταθερό. Κατά κάποιον τρόπο, η νοσταλγία έν' έναν είδος ασφάλειας - μια προσπάθεια να ξανασυνδεθούμε με κάτι που νιώθουμε πως εχάθηκε.
Ι.Τ: Νομίζω ότι η πραγματικότητα τωρά έν πολλά σκοτεινή τζαι δύσκολη για τον παραπάνω κόσμο, τζαι όσο πιο πολλά εν μπορείς να φανταστείς το μέλλον, τόσο παραπάνω πηαίννεις στο παρελθόν λόγω του ότι πρέπει να νοηματοδοτήσεις κάπως τον κόσμο. Ξέρω ότι έχει μια ειρωνεία το ότι τούτη η νοσταλγία ξεκινά που διαφημίσεις, οι οποίες έν' μέρος του προβλήματος του καταναλωτισμού τζαι του καπιταλισμού που κάμνουν τον κόσμο σκοτεινό, αλλά η ουσία έν' ότι ο κόσμος εν νοσταλγεί τα προϊόντα τα ίδια, ούτε τις διαφημίσεις, νοσταλγεί το τι συμβολίζουν τζαι το πώς το συμβολίζουν.
Πώς πιστεύετε ότι η σημερινή γενιά σχεδιαστών μπορεί να συνομιλεί με αυτή τη γραφιστική κληρονομιά;
Ο.Π: Η σημερινή γενιά σχεδιαστών διδάσκεται και μαθαίνει για τους «μεγάλους» δημιουργούς πίσω από τα μεγάλα κινήματα τέχνης και σχεδιασμού, που έφεραν σημαντικές αλλαγές στις τάσεις του σχεδιασμού και της σχεδιαστικής σκέψης και οι οποίοι αποτελούν μέρος ενός διεθνούς κανόνα αναφοράς. Βομβαρδίζεται καθημερινά με εικόνες και τάσεις γραφιστικής, οι οποίες εναλλάσσονται και αλλάζουν συνεχώς. Αντλεί και επαναπροσδιορίζει τάσεις του παρελθόντος σε μια προσπάθεια επικοινωνίας κάτι νέου, κάτι διαφορετικού. Μεγαλώνουν όμως σε ένα πλαίσιο που δεν διδάσκεται το αντίστοιχο κυπριακό κίνημα, ούτε υπάρχουν εύκολα πηγές για την ιστορία των γραφικών τεχνών στο νησί. Έτσι καλλιεργείται η αίσθηση ότι το ξένο είναι καλύτερο, πιο «ποιοτικό», ενώ η ίδια τους η παράδοση και η τοπική δημιουργικότητα μένουν συχνά στο περιθώριο. Έτσι, η αναζήτηση έμπνευσης σπάνια γίνεται από το δικό της, εγχώριο περιβάλλον και το βλέμμα είναι στραμμένο προς τα έξω. Αυτό το αρχείο αποτελεί την αφορμή για να ξεκινήσει μια συζήτηση για το παρελθόν της γραφιστικής στην Κύπρο και μια πρώτη συζήτηση με τη νέα γενιά γραφιστών, που μπορούν να αντλούν έμπνευση και από το αρχείο του Σιμώνη και Σιμώνη.
INFO
* «ΣΙΜΩΝΗΣ, ΣΙΜΩΝΗΣ: Νοσταλγία για σημαινόμενα του τι εν υπήρξε ποττέ». Εγκαίνια: 29 Νοεμβρίου 2025, 19:00. Διάρκεια: 29 Νοεμβρίου 2025 - 18 Δεκεμβρίου 2024. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο, 17:00-20:00. Χώρος: «Γκαράζ», Αμμοχώστου 16, 1016 Λευκωσία. Πληροφορίες: 22001508.
