Αφού κάναμε τις συστάσεις με την τεχνική κινηματογραφική ειδικότητα του σκριπτ την προηγούμενη βδομάδα, συνεχίζουμε αυτή την Κυριακή με τους όρους του ρακόρ και των αξόνων, που όπως και η κλακέτα και το ραπόρτο που έχουμε ήδη επεξηγήσει σχετίζονται άμεσα με τις βασικές αρμοδιότητες του σκριπτ.

Ο χώρος και χρόνος στο σινεμά είναι έννοιες αυθαίρετες και κατακερματισμένες, που κατασκευάζονται. Και ως φτιαχτές και πλασματικές χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια από την παραγωγή για να συντηρηθεί η αληθοφάνειά τους με την απαιτούμενη συνέχεια, συνέπεια και χωροχρονική ακολουθία (σημειώστε ότι μιλάμε εδώ πάντα για την κλασική κινηματογραφική αφήγηση). Σε αυτό συμβάλλει η δουλειά του σκριπτ που, όπως έχουμε δει, φροντίζει να καταγράφει τον ακριβή τρόπο που ερμηνεύθηκε και στήθηκε μια σκηνή. Όταν βλέπουμε ένα σπίτι, στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε είναι ένα μέρος του, 2-3 τοίχους, ή ένα μόνο δωμάτιο. Όταν ακολουθούμε τη δράση του πρωταγωνιστή κατά τη διάρκεια της μέρας, δεν βλέπουμε βέβαια ολόκληρη τη μέρα του σε πραγματικό χρόνο, αλλά επιλεκτικά ένα πλάνο του πρωινού ξυπνήματος, ακολουθούμενο από ένα άλλο στη δουλειά του κ.ο.κ. Απαιτείται λοιπόν από τον θεατή να συνδέσει τις σκηνές και να συνθέσει με τη φαντασία του τα κενά και τα άλματα. Για να είναι αυτό εφικτό, κάποια δεδομένα πρέπει να παραμένουν σταθερά. Αυτά ονομάζονται ρακόρ.

Ρακόρ

Ρακόρ καλούμε τα στοιχεία μιας σκηνής, ή ενός πλάνου, που συνδέονται άμεσα µε μια άλλη σκηνή, ή ένα άλλο πλάνο. Για να δίνεται η εντύπωση στον θεατή της οπτικής και ηχητικής συνέχειας όταν δύο σκηνές ή δύο πλάνα θα μονταριστούν, πρέπει τα στοιχεία αυτά να τηρούνται σε κάθε λήψη και να συνδέονται κατάλληλα.

Τα ρακόρ χωρίζονται σε:

– Ρακόρ ρυθμού. Όταν ένα αυτοκίνητο κινείται αργά στο γενικό πλάνο, δεν μπορεί στο κοντινό του να τρέχει ανεξήγητα.

– Ρακόρ δράσης. Όταν στο γενικό πλάνο κάποιος ανάβει ένα τσιγάρο, δεν μπορεί σε ένα κοντινότερο το τσιγάρο να είναι σβηστό.

– Ρακόρ κίνησης της μηχανής. Ο ρυθμός της κίνησης της μηχανής σε δύο πλάνα που δένουν πρέπει να είναι ίδιος, λόγου χάριν, ένα τράβελινγκ πλάνο πρέπει να ακολουθηθεί από το ίδιο είδος.

– Φωτιστικά ρακόρ, όταν για παράδειγμα το φως σ’ ένα πλάνο χτυπά το πρόσωπο από δεξιά, δεν μπορεί στο επόμενο πλάνο να το χτυπά από αριστερά.

– Σκηνογραφικά κι ενδυματολογικά ρακόρ, όπου πρέπει να διατηρείται η αίσθηση της συνέχειας στα σκηνικά, ρούχα ή τα αξεσουάρ. Δεν μπορούν να αλλάζουν αυθαίρετα μεταξύ σκηνών, πολύ περισσότερο στη μέση μιας σκηνής. Μια καρέκλα ή ένα καπέλο δεν μπορεί να εξαφανίζεται παραδόξως, ή ένα κτένισμα να αλλάζει (κλασικά παραδείγματα τέτοιων “ατοπημάτων” συναντά κανείς στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο – βλέπε το πιασμένο σε κότσο μαλλί της Βουγιουκλάκη που ως διά μαγείας λύνεται στο “Χτυποκάρδια στα Θρανία” στη μέση της σκηνής, και τόσα άλλα, που τα συγχωρούμε χάριν νοσταλγίας για τις εποχές της αθωότητας).

– Ερμηνευτικά ρακόρ, όπου οι ηθοποιοί πρέπει να ερμηνεύσουν τη σκηνή με τον ίδιο τρόπο (εκφράσεις, στάση σώματος, κινήσεις), όσες φορές χρειαστεί μέχρι να ολοκληρωθεί η σκηνή.

– Ρακόρ βλεμμάτων. Χρειάζεται για να επιτευχθεί η σύνδεση δύο πλάνων πάνω στον νοητό άξονα των ηθοποιών, ή για να μεταβούμε σε ένα άλλο πλάνο ή άξονα (όταν για παράδειγμα ο ηθοποιός κοιτάζει τον ουρανό και το αμέσως επόμενο πλάνο δείχνει τα σύννεφα).

Άξονες

Ως φυσική συνέχεια του ρακόρ είναι η τήρηση του κανόνα του κινηματογραφικού άξονα (ή αλλιώς των 180 μοιρών). Βασική κι απαράβατη αρχή της κινηματογράφησης είναι πως δεν “πηδάμε”, δεν υπερβαίνουμε δηλαδή ποτέ τον κινηματογραφικό άξονα σε σχέση με την τοποθέτηση των υποκειμένων κι αντικειμένων στον χώρο μεταξύ συναπτών πλάνων, για να αποφεύγεται ο αποπροσανατολισμός του θεατή.

– Άξονας φοράς: Κάθε κινούμενο σώμα έχει μια φορά και διεύθυνση. Αν μια λήψη καταγράφει το σώμα να κινείται δεξιόστροφα, το επόμενο πλάνο πρέπει να διατηρεί την ίδια φορά για να δέσει σωστά, αλλιώς προκύπτει ανακολουθία. Για τον λόγο αυτό τοποθετείται η κάμερα πάντα από την ίδια μεριά (το ίδιο ημιεπίπεδο) ως προς την κίνηση του σώματος.

– Άξονας βλεμμάτων: Όπως και ο άξονας φοράς, αλλά αντί για κίνηση, έχουμε τη διεύθυνση του βλέμματος, όπου διατηρούμε τον ίδιο προσανατολισμό των ανθρώπων στο κάδρο και την ίδια χωροταξική σχέση μεταξύ τους για να μην μπερδεύεται ο θεατής. Αν π.χ. δύο φίλοι κάθονται απέναντι και συνομιλούν πρέπει να διατηρηθούν στις σωστές θέσεις προσανατολισμού σε όλο το πλάνο και τα μετέπειτα, αν συνδέονται (shot-reverse shot) ή στο αντίστοιχο κοντινό. Χωρίς ομαλή μετάβαση, μια ξαφνική αλλαγή θα έκανε τον θεατή να νομίσει πως κάποιος άλλαξε από το πουθενά θέση στη σκηνή. Να σημειώσουμε πως ο άξονας δεν ισχύει μόνο μεταξύ δύο ανθρώπων, αλλά και μεταξύ οποιωνδήποτε κινηματογραφημένων στοιχείων που αλληλεπιδρούν σε μια σκηνή.